Kataster

Kataster - rejestr publiczny o gruntach i budynkach oraz o ich właścicielach i władających.

"Kataster nieruchomości jest jednym z głównych źródeł danych, jakie zasila bazę danych SIP, ponieważ rejestruje dane o terenie w zakresie stanu faktycznego, bez którego prawidłowe gospodarowanie ziemią nie byłoby możliwe". (J. Konieczna, A. Trystuła 2011, s. 38) Inne rejestry publiczne wspierające bazę danych SIP to m.in. dokumenty planistyczne, księgi wieczyste, rejestr zabytków, geodezyjna ewidencja sieci uzbrojenia terenu oraz rejestr form ochrony przyrody. Materiałem źródłowym mogą być także numeryczne opracowania kartograficzne jak na przykład mapa glebowo - rolnicza, mapa hydrograficzna, mapa topograficzna oraz mapa sozologiczna (J. Konieczna, A. Trystuła 2011, s. 38)

TL;DR

Artykuł opisuje historię i rozwój katastru w Polsce, począwszy od starożytności aż po współczesne koncepcje takie jak kataster 3D i 4D. Kataster jest rejestracją publiczną dotyczącą gruntów, budynków oraz ich właścicieli i władających. W Polsce kataster zaczęto tworzyć w XIII wieku, a w kolejnych wiekach wprowadzano różne reformy i ujednolicenia systemu katastralnego. Obecnie funkcjonuje Rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z 2001 roku. Przyszłość katastru to m.in. kataster trójwymiarowy (Kataster 3D) i kataster z aspektem czasowym (Kataster 4D).

Kataster w historii

Pierwsze informacje o sposobach spisywania i opisywania ziem, czyli prawzór katastru wywodzą się z czasów starożytnych. Od momentu gdy człowiek przeszedł na osiadły tryb życia i rozpoczął uprawiać rolę na gruntach własnych lub oddanych mu do użytkowania przez władców, ważną rolę zaczęło odgrywać chronienie swoich granic własności a także danina (podatek gruntowy) w postaci opisów i spisów. Natomiast pierwsze napomknięcia o istnieniu katastru w codziennym życiu pochodzą od najstarszych cywilizacji - ludów z Chin, Egiptu i Chaldei (M. Mika 2010, s. 76)

Kataster w Polsce

Początek

W Polsce kreowanie katastru zaczęło się w XIII wieku. W czasach wczesnego osadnictwa z nadań książęcych rozpoczęto tworzenie wielkich własności ziemskich na prawie polskim. W konsekwencji najazdów tatarskich prawo zmieniono na magdeburskie. Charakteryzowało się ono czynszem opłacanym gotówkowo. W czasach, gdy w Polsce utworzyła się szlachta - nowa klasa społeczna - powstały gospodarstwa folwaryczne. Nierzadko takie gospodarstwa łączyły się ze sobą tworząc latyfundie. W połowie XVI wieku na Litwie i Żmudzi miała miejsce wielka reforma rolna. Daniny płacone w naturze zmieniono na płatności pieniężne. Zygmunt II August w 1557 roku w ustawie o "wołocznej pomierze" ustanowił urząd wójta. Rolę tę pełnił wówczas mianowany przez komisarza zaprzysiężony urzędnik. W owym czasie powstawały rejestry pomiarowe, które na Litwie do drugiej połowy XIX wieku były niepodważalnym dowodem w kłótniach granicznych (M. Mika 2010, s. 76-77)

Okres rozbiorów (XVIII-XIX wiek)

W tym czasie nastąpiła reforma podatku gruntowego, likwidacja pańszczyzny i uwłaszczenia chłopów w państwach zachodnich. W każdym zaborze zasady działania katastru były inne (M. Mika 2010, s. 77)

Zabór austriacki

W roku 1772 Austria przejęła południowo-wschodnie terytoria Polski. Już w roku 1777 wprowadzono reformy na model katastru mediolańskiego. Kolejne reformy następowały w okresie panowania Józefa II. Dotyczyły one m.in. zniesienia pańszczyzny włościan oraz regulację podatku gruntowego. Okres ten nazwano katastrem józefińskim. W roku 1786 wystawiono pierwszą instrukcję geodezyjną. W latach 1792-1860 opłaty podatkowe znacząco wzrosły. Kataster teresjańsko-józefiński był podstawą do utworzenia pierwszych ksiąg hipotecznych w Austrii. Od roku 1860 funkcjonował stały kataster podatku gruntowego. Z dniem 22 maja 1883 roku weszła w życie ustawa o ewidencji katastru podatku gruntowego (M. Mika 2010, s. 78-79)

Zabór pruski

W roku 1785 wystosowano patent (na wzór austriackiego), który ujednolicał i regulował podatek gruntowy. W roku 1810 wystosowano drugi patent. Znosił on dotychczasowe systemy podatkowe oraz ujednolicił zasady wymiaru podatku gruntowego. Dnia 7 czerwca 1821 roku zlikwidowano serwituty poprzez wydanie ustawy dotyczącej podziału wspólnot. Natomiast dnia 8 kwietnia 1823 roku ogłoszono ustawę dotyczącą uwłaszczenia włościan. Najwcześniej zmiany zachodziły na zachodnich terytoriach Prus (Westfalia, Nadrenia), najpóźniej na wschodnich (Brandenburgia, Śląsk, Pomorze). Został stworzony podział użytków gruntowych na siedem rodzajów: nieużytki, pustki, woda, las, pastwisko, łąka, ogród, rola. W roku 1867 wprowadzono stałą ewidencję podatku budynkowego i gruntowego. W roku 1879 ogłoszono obowiązek sporządzania pomiarów geodezyjnych. W dniu 5 maja 1872 roku wystawiono pruską ordynację dotyczącą ksiąg gruntowych (Grundbuchordnung), w której określone zostały zasady wpisów do ksiąg gruntowych (M. Mika 2010, s. 79)

Zabór rosyjski

W roku 1863 w skutku ogłoszenia Manifestu Polskiego Rządu Narodowego uwłaszczono włościan. Tabele likwidacyjne dotyczące m.in. majątków majorackich, instytutowych i prywatnych były dokumentami uwłaszczeniowymi. W zaborze rosyjskim procesowi uwłaszczeń nie współtowarzyszyły pomiary gruntowe. Zostały one być przeprowadzane w późniejszym czasie. W latach 1865-1900 utworzono ewidencję gruntów tzw. kataster zamojski, który wzorował się na regułach katastru austriackiego. Proces uwłaszczenia na ziemiach wschodnich można podzielić na dwie fazy: czynności rozgraniczeniowe oraz czynności prawno-proceduralne. reforma rolna na ziemiach wschodnich miała miejsce w roku 1906. Wówczas podzielono grunty na dwie klasy: I klasa - sady, ogrody, łąki i grunty uprawne; II klasa - tereny błotniste, lasy i pastwiska (M. Mika 2010, s. 80)

Dwudziestolecie międzywojenne

Po odzyskaniu niepodległości wprowadzono w Polsce ustawy ujednolicające stawki podatku gruntowego na całym terytorium państwa. Wydana 26 marca 1935 roku tzw. ustawa skarbowa była zapoczątkowaniem stworzenia spójnego katastru gruntowego. Prace zostały jednak przerwane ze względu na wybuch II wojny światowej (M. Mika 2010, s. 77)

Okres po II wojnie światowej

Wydając dekret o katastrze gruntowym i budynkowym w 1947 roku, wprowadzono jednolity kataster na terytorium całego państwa. Wykorzystano do tego materiały m.in. od byłych zaborców. Ostatecznie nowe założenia sformułowano w roku 1955 w dekrecie o ewidencji gruntów i budynków a także w przepisach wykonawczych. W momencie wydania Zarządzenia Ministrów Rolnictwa i Gospodarki Komunalnej dnia 20 marca 1969 ujednolicono polski kataster zwany ewidencją gruntów. W roku 1989 ogłoszono ustawę prawo geodezyjne i kartograficzne. W roku 1996 wydano rozporządzenie dotyczące ewidencji gruntów i budynków. Był to pierwszy krok do utworzenia w Polsce katastru nieruchomości (KN). Na dzień dzisiejszy w Polsce funkcjonuje Rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 29 marca 2001 r (M. Mika 2010, s. 77-78)

Nowoczesne koncepcje katastru

Kataster 3D

Jest to plan katastru trójwymiarowego na skalę światową. W nim poza obiektami tradycyjnego katastru miałyby również zostać zawarte sieci budowli naziemnych, podziemnych oraz nadziemnych a także sieci infrastruktury (J. Bydłosz 2012, s. 49)

Kataster 4D

Pod tą nazwą rozumie się kataster, który poza aspektem przestrzennym posiada również aspekt czasowy. Przewiduje się, że zapotrzebowanie na tę informację będzie wzrastał wraz ze wzrostem cen gruntów (J. Bydłosz 2012, s. 50)

Kataster — artykuły polecane

Reforma rolna — Prawo upadłościowe — Spis powszechny — Kodeks karny — Ewidencja ludności — Masa spadkowa — Wynalazek — Muzeum — Demokracja bezpośrednia — Biuro pracy

Bibliografia

• Bydłosz J. (2012), Kataster wielowymiarowy i uwarunkowania jego implementacji w Polsce, Roczniki Geomatyki Tom 10, z. 3
• Konieczna J., Trystuła A. (2011), Kataster nieruchomości jako podstawa systemu informacji przestrzennej wspomagającego gospodarowanie nieruchomościami, Studia i materiały towarzystwa naukowego nieruchomości vol. 19, nr 4
• Mika M. (2010), Historia Katastru Polskiego, Infrastruktura i ekologia terenów wiejskich, Nr 6
• Rozporządzenie Ministra Rozwoju, Pracy i Technologii z dnia 27 lipca 2021 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków Dz.U. 2021 poz. 1390
• Rozporządzenie Ministra Rozwoju, Pracy i Technologii z dnia 27 lipca 2021 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków Dz.U. 2021 poz. 1390
• Rozporządzenie Ministra Rozwoju, Pracy i Technologii z dnia 27 lipca 2021 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków Dz.U. 2021 poz. 1390
• Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne. Dz.U. 1989 nr 30 poz. 163

Autor: Aleksandra Stachurska

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.