Nepotyzm

Nepotyzm jest zjawiskiem o charakterze korupcyjnym. Oznacza nadużywanie zajmowanego stanowiska przez daną osobę poprzez protegowanie krewnych, czyli faworyzowanie, które opiera się na pokrewieństwie. Jest więc jednym z przejawów faworytyzmu, który należy rozumieć jako "układ stosunków, w którym grupę osób obdarza się szczególnymi względami" . W przypadku nepotyzmu tą grupą osób są krewni, bowiem wyznacznikiem działań o charakterze nepotyzmu są koneksje rodzinne, które są ważniejsze niż kompetencje albo wartości danej osoby".

Faworyzowanie członków własnej rodziny i krewnych przy rozdziale jakichś dóbr jest związane z osiąganiem korzyści materialnych, pozycji społecznych (powierzaniu funkcji lub rozdawaniu godności) a także innych przywilejów. Nepotyzm oznacza wszelkie formy faworyzowania pracowników spokrewnionych i niespokrewnionych, promowanie pracowników na podstawie pozamerytorycznych kryteriów oceny - jak lubienie

Słowo nepotyzm wywodzi się od łacińskiego nepos, oznaczającego siostrzeńca, bratanka, wnuka. Pojęcie to powstało w średniowieczu. W ten sposób (dla zachowania poprawności politycznej) określano nieślubnych synów wysokich zwierzchników Kościoła: biskupów oraz papieży. W celu ograniczenia zjawiska nepotyzmu w Kościele, wiążącego się z wynoszeniem bliskich krewnych do wysokich pozycji kościelnych powołany został Sobór Loterański I, który wprowadził celibat księży.

Nepotyzm rozumiany jako nadużycie i patologia życia publicznego wywodzi się z faktu, iż zaburza w demokratycznym państwie sprawiedliwe i równe relacje w społeczeństwie dając nieuzasadnioną przewagę krewnym wobec innych równorzędnych podmiotów. O obsadzaniu stanowisk powinny decydować kompetencje a nie pokrewieństwo, a zatrudnianie członków rodziny może stwarzać wątpliwości, czy wybór ten faktycznie został dokonany na podstawie merytorycznych przesłanek. Po pierwsze trudno ocenić kompetencje rodziny w sposób obiektywny, a po drugie rodzina często jest połączona różnymi więzami ekonomicznymi, formalnymi jak i nieformalnymi, co wiąże się z pośrednimi korzyściami finansowymi dla decydenta.

Faworyzowanie jest zachowaniem strategicznym, wpisanym w relacje wymiany - pomoc w znalezieniu pracy czy promocja są wkładem, który inwestujący chce prędzej czy później odzyskać. Zatrudniając "swoich" szansa na rewanż jest większa niż przy zatrudnianiu obcych.

Szczególne kontrowersje budzi zatrudnianie krewnych przez kierowników instytucji państwowych lub publicznych gdyż zarządzają oni pieniędzmi publicznymi. "Prywatny przedsiębiorca przyjmujący do pracy członka rodziny ryzykuje własny majątek, natomiast osoba na stanowisku kierowniczym w instytucji publicznej nie ponosi takiego ryzyka". Zakazy zatrudniania krewnych istnieją w urzędach państwowych, samorządach, a także niektórych stanowiskach na uczelniach państwowych i spółkach Skarbu Państwa. Nie oznacza to, że nepotyzm w tych instytucjach nie występuje.

TL;DR

Nepotyzm to nadużywanie stanowiska poprzez faworyzowanie krewnych, co prowadzi do korupcji. Jest to forma faworytyzmu, która opiera się na pokrewieństwie. Nepotyzm ma negatywne konsekwencje finansowe, a także wpływa na funkcjonowanie jednostek i zespołów w organizacji. Występuje głównie wśród elit politycznych, w krajach Trzeciego świata oraz w reżimach dyktatorskich. Konsekwencje nepotyzmu to m.in. obniżenie zaangażowania, konflikty, obniżona jakość pracy oraz utrata wizerunku organizacji. Praca "po znajomości" ma również negatywne skutki, takie jak postrzeganie osoby jako mniej kompetentnej. Nepotyzmu nie powinno się tolerować, ponieważ może prowadzić do oszustw.

Występowanie

Zjawisko nepotyzmu powszechne jest na całym świecie, jednakże państwa o najwyższym poziomie rozwoju demokracji (np. państwa skandynawskie) wykazują się najniższą tendencją w jego stosowaniu. Współcześnie zjawisko nepotyzmu jest dostrzegane głównie wśród:

• elit politycznych,

Przeprowadzone w Polsce badania przez Centrum Badań Opinii Społecznej (CBOS) z 2009 świadczą, iż znaczna większość ankietowanych uważa, że "państwowi i politycy często zatrudniają swoich krewnych, kolegów, znajomych" - badani uznają różnego rodzaju przejawy nepotyzmu są niemal powszechne wśród elit politycznych. Najbardziej dotknięte zjawiskiem nepotyzmu w Polsce są: "polityka, administracja publiczna, uczelnie, korporacje zawodowe (szczególnie prawników i lekarzy)".

• krajów Trzeciego świata,

Istnienie zjawiska nepotyzmu w tych krajach jest tradycją wywodzącą z kultury i obyczajów, które nakazują lojalność wobec rodziny.

• krajów reżimu dyktatorskiego,

Przykładowo w Korei Północnej, przywódcą państwa i partii po Kim Ir Senie został jego syn Kim Dzong Il, a później jego wnuk Kim Dzong Un.

Konsekwencje nepotyzmu

Finansową konsekwencją nepotyzmu są straty finansowych wynikających głównie z braku kompetencji osób podejmujących decyzje, gdy¿ objęły stanowiska dzięki znajomościom,

Konsekwencje na poziomie funkcjonowania jednostek oraz zespołów w organizacji:

• Konsekwencje jednostkowe:

• zerwanie kontraktu psychologicznego
• stres
• obniżenie zaangażowania
• utrata zaufania

• Konsekwencje zespołowe:

• rywalizacja
• konflikty
• negatywizm - obniżone nastroje
• wzmożona komunikacja nieformalna - plotkowania

• Konsekwencje organizacyjne:

• zwiększona absencja
• rotacja pracownicza
• pozostawienie w organizacji osób o rysie pragmatycznym
• obniżona wydajność
• obniżona jakość pracy
• utrata wizerunku
• pogorszenie sytuacji finansowej

Konsekwencje nepotyzmu w organizacjach są poważne. W 80% zespół odczuwa negatywnie pojawienie się osoby z polecenia. Zmienną, która może wyjaśnić szereg negatywnych przekonań i procesów jest naruszenie poczucia sprawiedliwości, na które zwróciło uwagę 64% badanych. Potwierdza się teza o zwiększeniu rywalizacji w zespole oraz podniesieniu poziomu stresu.

Praca "po znajomości"

Bycie zatrudnionym "po znajomości" ma również swoje negatywne konsekwencje - jest się postrzeganym jako osoba mniej kompetentna, a zdobycie uznania wymaga większego wysiłku. Postrzeganie siebie jako osoby, która nie mogła sobie poradzić sama w znalezieniu pracy ma negatywne konsekwencje dla samooceny. Bycie odrzuconym przez grupę pracowników i brak wsparcia, a często prześladowanie ze strony współpracowników są bez wątpienia wystarczającymi powodami, żeby z takich przysług jak załatwianie pracy nie korzystać, ale też ich nie proponować.

Nie powinniśmy tolerować nepotyzmu! Choć zatrudnieni członkowie rodziny nie zawsze okazują się niekompetentni, to trudno zaprzeczyć, że nepotyzm zasłużenie cieszy się złą sławą. Historia pokazuje, że faworyzowanie krewnych nader często poprzedza dokonanie oszustwa.

Nepotyzm — artykuły polecane

Kumoterstwo — Malwersacja — Korupcja — Badanie Geerta Hofstede — Patologia — Ksenofilia — Autokracja — Mobbing — Szklany sufit

Bibliografia

• Jabłoński M. (red.) (2009), Przegląd prawa i administracji, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław
• Koniuszewska E. (2009), Środki prawne ograniczające nadużycia władzy w jednostkach samorządu terytorialnego w ustrojowym prawie administracyjnym, Wolters Kluwer, Warszawa
• Pawlikowska-Olszta M. (2015), Nepotyzm - wróg racjonalnego zarządzania, Personel i Zarządzanie
• Popczyk W. (2014), Kapitał społeczny w firmach rodzinnych. Nepotyzm a kapitał rodziny, Przedsiębiorczość i zarządzanie, Łódź
• Rosicki R. (2012), Rzecz o nepotyzmie i kumoterstwie, Przegląd Politologiczny, nr 2
• Wypych-Dobkowska M. (2010), Konsekwencje nepotyzmu w organizacjach, Zeszyty Naukowe / Wyższa Szkoła Ekonomii i Informatyki w Krakowie, z. 6
• Wypych-Dobkowska M. (2010), Konsekwencje nepotyzmu w organizacjach, Zeszyty Naukowe / Wyższa Szkoła Ekonomii i Informatyki w Krakowie, z. 6
• CBOS (2009), Komunikat z badań CBOS: Nepotyzm, BS/68/2009, Warszawa

Autor: Anna Moczała, Aneta Opiela