Problem społeczny

Problem społeczny jest to zjawisko, które dla większej lub znaczącej części pewnej zbiorowości stanowi fakt uciążliwy oraz wymagający przeciwdziałania (M. Pacholski, A. Słaboń 2010, s.149)

Problem społeczny możemy rozpatrywać w dwóch znaczeniach:

• znaczenie szerokie - stosuje się go, gdy chcemy opisać zjawiska, które są lub mogą w przyszłości stanowić przedmiot zainteresowania socjologii lub innych nauk społecznych;
• znaczenie węższe - czyli problemy, które powstały w wyniku zjawisk, jakie są nie tylko przedmiotem refleksji uczonych, ale i przedmiotem ogólnego zainteresowania ludzi danego społeczeństwa; są to problemy niezgodne z normami przyjętymi przez ogół oraz takie, których pokonanie możliwe jest wspólnymi siłami (J. Sztumski 2010, s. 47)

TL;DR

Artykuł omawia problem społeczny oraz charakterystykę i rodzaje problemów społecznych. Opisuje również różne podejścia do identyfikacji problemów społecznych. Podkreśla znaczenie obiektywizmu w badaniach naukowych nad problemami społecznymi.

Charakterystyka problemów społecznych

W literaturze przedmiotu wyróżniamy 4 cechy problemów społecznych:

1. Jako problem społeczny uznaje się w danym społeczeństwie to, co jest zjawiskiem niepożądanym czy kłopotliwym; należy pamiętać, że to, co dla jednej wspólnoty ludzi może stanowić problem, w innej grupie osób wcale nie musi nim być; warunki społeczne, gospodarcze czy polityczne determinują postrzeganie zjawisk oraz zachowań jako problem w danym społeczeństwie,
2. Zazwyczaj zjawiska niepożądane społecznie w pierwszej kolejności zostają zauważone przez osoby zaangażowane w życie wspólnoty, a także przez jednostki zdolne do pewnych refleksji nad zjawiskami i to właśnie oni mogą wyeksponować aspekty problemów i ich konsekwencje. W ten sposób zjawisko, które było obiektywnym spostrzeżeniem niektórych staje się problemem społecznym, jeżeli tylko zostanie zauważone przez większą liczbę osób,
3. Aby zjawisko mogło stać się problemem społecznym musi istnieć przeświadczenie, że wspólnymi siłami jest ono do pokonania, ponieważ ludzie tylko wtedy są gotowi do zaangażowania się,
4. Problem społeczny może zostać rozwiązany tylko przez zbiorowe działanie; nie da się go rozwiązać samodzielnie nawet, jeżeli byłaby to jednostka wybitna np. reformator; do rozwikłania problemu niezbędne jest masowe poparcie społeczeństwa. (J. Sztumski 2010, s. 49)

Rodzaje problemów społecznych

Można wyróżnić dwa rodzaje problemów społecznych:

• Jawny problem społeczny - występuje w momencie, w którym dane zjawisko społeczne uznawane jest jako negatywne przez większą część społeczeństwa. Problem w takim przypadku ma szeroki zasięg, a chęć jego rozwiązania aprobowana jest przez dużą część ludzi. W ramach tego rodzaju problemu wyróżniamy dwie grupy:

1. różne formy dezorganizacji społecznej, a także zachowania odbiegające od wzorców społecznych, np. alkoholizm, przestępczość, narkotyki, choroby psychiczne, patologie życia seksualnego;
2. problemy o charakterze "globalnym", np. kryzys ludnościowy świata, stosunki etniczne i rasowe, dezorganizacja rodziny, ubóstwo i niska pozycja społeczna,

• Ukryty problem społeczny - rodzaj problemu, w którym społeczeństwo nie do końca sobie zdaje sprawę z jego istnienia; mity oraz stereotypy powodują, że niektóre problemy ukryte zostają przeoczone; w takim przypadku niezbędne jest przeprowadzanie badań socjologicznych, które będą w stanie nakreślić niewidoczny dla wielu problem (S. Nowak 2011, s. 451, 452)

Rodzaje identyfikacji problemów społecznych

• Obiektywistyczny - polega na założeniu, iż problemem jest dane zjawisko, niezależnie od subiektywnych ocen, które da się rozpoznać używając określonych kryteriów uznanych za obiektywne, czy też obiektywizujące; problem jest realny;
• Obiektywno - subiektywny - w tym przypadku w celu zbadania, czy dane zjawisko bądź zachowanie jest problemem, zasięga się opinii, przekonań oraz uczuć członków społeczeństwa, od "przeciętnych obywateli" do środowisk specjalistycznych; podejście to pozwala pokazać, jakie problemy społeczne dostrzega znacząca część ludności. Do badań używane są sondaże opinii publicznej, a także dyskusje różnego rodzaju (np. naukowe bądź publicystyczne); obraz problemów społecznych jest bardzo różny i zależy od metod badań, kto brał w nich udział czy też gdzie zostały one przeprowadzone;
• Subiektywny - dane zjawisko identyfikowane jest jako problem bez względu na to, kto, gdzie i ile osób ów zachowanie ocenia; zdarza się, że problemem społecznym staje się zjawisko, które dla większości społeczeństwa nie jest problemem, bądź w ogóle nie istnieje (J. Kwaśniewski 2003, s. 6-8)

Nauka wobec problemów społecznych

W badaniach naukowych istotne znaczenie ma obiektywizm. W przypadku badań nad problemami społecznymi bardzo trudno jest zachować bezstronność, ponieważ istnieje możliwość osobistego oddania się sprawie. Socjolog zagłębiający się w temat problemu społecznego nie jest wyalienowany ze społeczeństwa; na jego zachowanie, bądź poglądy mogą mieć wpływ pewne normy moralne czy wartości, które są wpisane w daną wspólnotę ludzi. Właśnie dlatego badając problemy społeczne należałoby:

• przedstawić je jako neutralne zjawiska;
• nie bać się o wyniki, jakiekolwiek by one nie były oraz przedstawiać je bez spłycenia zwłaszcza przyczyn i uwarunkowań zjawisk,
• rozważać zjawiska z punku widzenia ich przyczyn i przekształceń spowodowanych przez współistnienie z nimi innych zjawisk oraz procesów w danym społeczeństwie,
• pamiętać, że problemy społeczne ulegają modyfikacjom, co skutkuje różnymi następstwami, które mogą wpływać na kształtowanie się społeczeństwa (J. Sztumski 2010, s. 57)

Problem społeczny — artykuły polecane

Konflikt interpersonalny — Typologia — Norma społeczna — Konformizm — Warunki powstania konfliktu — Czarna owca — Relatywizm kulturowy — Alienacja — Psychologia społeczna

Bibliografia

• Blumer H. (1971), Social problems as collective behavior, Social problems, 18(3)
• Hilgartner S., Bosk C. (1988), The rise and fall of social problems: A public arenas model, American journal of Sociology, 94(1)
• Kudlińska I. (2014), Socjologia a praktyka rozwiązywania problemów społecznych - między naukowymi a nieformalnymi teoriami problemów społecznych, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica, nr 50
• Kwaśniewski J. (2003), Badania problemów społecznych, Instytut Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa
• Nowak S. (2011), Metodologia badań społecznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Pacholski M., Słaboń A. (2010), Słownik pojęć socjologicznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego, Kraków
• Sztumski J. (2010), Wstęp do metod i technik badań społecznych, Wydawnictwo Śląsk, Katowice

Autor: Sylwia Michalik