Racjonalność działania

Racjonalność działania - to postępowanie zgodne z logicznymi działaniami, polegające na doborze odpowiednich środków, spójnych z posiadaną wiedzą i systemem wartości, których celem jest maksymalizacja poziomu zaspokajania potrzeb, jednocześnie biorąc pod uwagę np. sytuację ekonomiczną oraz inne czynniki zewnętrzne i wewnętrzne (np. ilość posiadanych zasobów, zdolność szacowania, tworzenia planów, aktywne gromadzenie informacji). Zachowanie racjonalne jest możliwe do wyjaśnienia za pomocą m.in. ekonomii, psychologii czy fizjologii.

Działania konsumentów mogą być racjonalne, ale nie zawsze racjonalność ta będzie skutkować uzyskaniem oczekiwanych rezultatów. Racjonalność dotyczy bowiem podejmowanych decyzji, a nie samych wyników. Postępowanie podmiotów rynku powinno być świadomie zaplanowane i oszacowane, ukierunkowane na dany cel, logiczne i zgodne z ich preferencjami. Przeciwieństwem działań opartych na racjonalności są działania irracjonalne, czyli podejmowanie decyzji bez dokładnej analizy wszystkich możliwych opcji, nierozważnie. W racjonalnych działaniach konsumentów istotna jest oprócz zdolności do zdefiniowania potrzeb także umiejętność ich klasyfikacji od tych najbardziej wymaganych (pożądanych) do tych najmniej ważnych. Każdy podmiot rynku posiada swoją indywidualną hierarchię potrzeb, która wyznacza mu kierunek postępowania i subiektywne cele, których osiągnięcie jest dla niego najistotniejsze.

Racjonalność postępowania konsumentów stawia się często na równi z terminem użyteczności, czyli z osiągnięciem maksymalnego poziomu satysfakcji wynikającej z zaspokojenia jak największej ilości potrzeb przy określonym dochodzie. Użyteczność w ekonomii jest istotnym pojęciem, ponieważ wyjaśnia powody wyborów podmiotów rynku, które skutkują określonym stopniem satysfakcji. Funkcja użyteczności analizuje zależności jakie zachodzą pomiędzy różnymi wariantami produktów w koszyku wybranym przez konsumenta, a poziomem osiąganej przez to użyteczności.

Na poziom racjonalności zachowań podmiotów rynku mają wpływ m.in.:

• potrzeby konsumentów, a w szczególności poziom ich racjonalności,
• znalezienie przez konsumenta najlepszej opcji wśród wszystkich, które brał pod uwagę,
• zidentyfikowanie kluczowych faktów związanych z możliwościami wyboru,
• poziom racjonalności posiadanych przez klienta zasobów informacyjnych.

TL;DR

Racjonalność działania polega na podejmowaniu decyzji zgodnych z logicznymi działaniami i preferencjami, mających na celu maksymalizację zaspokajania potrzeb. Racjonalność może być ograniczona brakiem wiedzy i informacji. Działania konsumentów mogą być refleksyjne (przemyślane) lub nierefleksyjne (oparte na nawykach i doświadczeniach). Racjonalność ma znaczenie zarówno w ekonomii, jak i w filozofii, psychologii i socjologii.

Znaczenie racjonalności działania

W filozofii postępowanie racjonalne to takie, które opiera się na logicznym rozumowaniu, z kolei psychologowie uważają, że "racjonalne zachowanie" oznacza działanie bez pośpiechu, podejmowanie decyzji, które są przemyślane i rozważne. Socjologia mówi za to, że osoba działająca racjonalnie ma za cel kierować się uporządkowanym systemem wartości i potrzeb, które są powszechnie akceptowane w konkretnej grupie społecznej. W ekonomii racjonalność zachowania dotyczy postępowania w myśl zasady racjonalnego gospodarowania.

Racjonalność w mikroekonomii dotyczy indywidualnych podmiotów rynku, które podejmując decyzje opierają się na posiadanej w danym momencie ilości wiedzy i obiektywnych oraz subiektywnych czynników. W mikroekonomii racjonalność działania analizuje się pod kątem dwóch aspektów. Pierwszym z nich jest ujęcie tradycyjne, które mówi o konsumencie pragnącym uzyskać jak największą satysfakcję z posiadanych funduszy, dążąc jednocześnie do zaspokajania swoich potrzeb. W drugim podejściu “ujawnionych preferencji" zauważyć można zasadę analogiczności i powiązań pomiędzy ujawnionymi preferencjami konsumentów.

W makroekonomii racjonalność działania rozpatrywana jest w dwóch kategoriach: korzyści i kosztów. Zachowanie racjonalne będzie więc wyborem takich działań, które dadzą konsumentowi jak największą ilość korzyści lub zredukują do minimum towarzyszące im koszty.

Rodzaje racjonalności działania

• Racjonalność rzeczowa - mówi o poziomie wiedzy konsumenta i jej wpływowi na skuteczność jego działania. Postępowanie konsumentów ograniczone jest brakiem znajomości niezbędnych informacji oraz wszystkich możliwych opcji zaspokojenia danej potrzeby.
• Racjonalność metodologiczna - dotyczy racjonalności postępowania rozumianej przez konsumenta, który podejmuje decyzje i wybiera niezbędne środki zgodnie ze swoimi preferencjami i posiadaną wiedzą, nie zawsze znajdującą odzwierciedlenie w rzeczywistości.
• Racjonalność faktyczna - dotyczy wyborów konsumentów, które są podejmowane w warunkach niepełnych zasobów informacyjnych w danym miejscu i czasie.

Decyzje refleksyjne i nierefleksyjne

Biorąc pod uwagę kryterium racjonalności możemy wyróżnić podział decyzji podejmowanych przez konsumenta ze względu na poziom zaangażowania w proces poznawczy:

• Decyzje refleksyjne - to decyzje przemyślane, logiczne, wymagające dokładniejszej analizy i oceny możliwych opcji wyboru, poszukiwania niezbędnych informacji w procesie decyzyjnym, co automatycznie wydłuża jego czas. Decyzje te zazwyczaj dotyczą potrzeb wyższego rzędu, związanych z dobrami i usługami droższymi i rzadziej nabywanymi.
• Decyzje nierefleksyjne - decyzje opierają się na doświadczeniach, nawykach konsumentów lub naśladowaniu innych, a proces podejmowania decyzji jest krótki. Dotyczą dóbr i usług niższego rzędu, które zaspokajają podstawowe potrzeby. Decyzje nierefleksyjne dzielą się na dwa rodzaje: podejmowane w sposób impulsywny (pod wpływem pewnych czynników, bodźców, spontanicznie) i w sposób rutynowy (decyzje oparte na schematach, wcześniejszych wyborach, które przyniosły konsumentowi zadowolenie).

Racjonalność działania — artykuły polecane

Warunki podejmowania decyzji — Wpływ informacji na proces decyzyjny — Preferencje konsumenta — Cechy informacji — Zachowania konsumentów — Techniki sprzedaży — Kryteria segmentacji rynku — Rzadkość — Motyw

Bibliografia

• Bretyn A. (2013), Globalne tendencje współczesnej konsumpcji a racjonalność zachowań konsumentów w Polsce, Studia Ekonomiczne nr 139
• Chojnacka K. (2014), Racjonalność decyzji w teorii ekonomii-kilka refleksji dotyczących wyboru, Studia Ekonomiczne nr 180 cz. 1
• East R., Wright M., Vanhuele M. (2014), Zachowania konsumentów, Wolters Kluwer, Warszawa
• Kieżel E. (red.) (2006), Racjonalność konsumpcji i zachowań konsumentów, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Nogal P. (2014), Racjonalność ekonomiczna w kontekście teorii użyteczności, Studia Ekonomiczne, nr 180
• Smyczek S., Sowa I. (2005), Konsument na rynku. Zachowania, modele, aplikacje, Difin, Warszawa
• Światowy G. (2006), Zachowania konsumentów. Determinanty oraz metody poznania i kształtowania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Woś J., Rachocka J., Kasperek-Hoppe M. (2004), Zachowania konsumentów - teoria i praktyka, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań

Autor: Justyna Wicek