Finanse behawioralne

Finanse behawioralne to dziedzina nauki o finansach, która do rozważań nad zachowaniami rynków finansowych oraz ich uczestników włącza zagadnienia psychologiczne, społeczne i antropologiczne.Koncentrują się one szczególnie na badaniu indywidualnych zachowań inwestorów w kontekście podejmowania decyzji inwestycyjnych na rynkach kapitałowych.

Poprzez badanie mechanizmów społeczna - psychologicznych finanse behawioralne zmieniły sposób tworzenia modelu, z "człowieka ekonomicznego" na wzorzec "człowieka rzeczywistego".

Nie istnieje jedna spójna definicja przedmiotu zainteresowania finansów behawioralnych. Niemniej definicje tworzone przez poszczególnych badaczy skupia się wokół psychologicznej natury człowieka, inwestora, uczestnika rynku. Według T. Tyszko "istotą behawioralnego podejścia do finansów jest (...) poszukiwanie psychologicznych mechanizmów zachowania uczestników rynków". Z kolei zgodnie z definicją Martina Webera, jednego z głównych badaczy "finanse behawioralne są ścisłą kombinacją indywidualnego zachowania oraz fenomenów rynkowych i stosują wiedzę zapożyczoną zarówno z psychologii, jak i z teorii finansów". Trafną jest również koncepcja Olsena, zgodnie z którą finanse behawioralne nie próbują określić "racjonalnego zachowania"lub stwierdzić czy decyzja jest błędna lub nieprawidłowa, głównie koncentrują się na "identyfikacji atrybutów podejmowania behawioralnych decyzji, które z dużym podobieństwem mają wpływ na systematyczne efekty zachowania rynków finansowych"

TL;DR

Finanse behawioralne to dziedzina nauki o finansach, która bada zachowania inwestorów na rynkach kapitałowych. W przeciwieństwie do tradycyjnej teorii finansów, finanse behawioralne uwzględniają psychologiczne aspekty inwestowania. Krytykują one założenie o racjonalności inwestorów i analizują anomalie na rynkach finansowych. Działają na rzecz opracowania bardziej realistycznych modeli rynków, które uwzględniają zachowania ludzkie. Finanse behawioralne skupiają się na analizie zachowań inwestorów i rynków kapitałowych oraz badaniu anomalii sezonowych i fundamentalnych. Są alternatywą dla klasycznej teorii finansów, która zakłada racjonalne zachowanie inwestorów i efektywność rynku.

Geneza

Elementy behawioralne pojawiły się w ekonomii za sprawą H. Simona czy M. Allaisa. Dopiero na skutek otrzymania Nagrody Nobla w 2002 roku przez dwóch psychologów D. Kahnem-ana oraz Tversky'ego z zakresu ekonomii, dały początek coraz większemu zainteresowaniu idącego w kierunku finansów behawioralnych.

W XX wieku niektórzy badacze zwracali uwagę na psychologiczne aspekty inwestowania. Niemniej jednak, źródeł nowoczesnych finansów behawioralnych należy doszukiwać się w krytyce teorii rynków efektywnych. Krytyka ta w szczególności koncentruje się na dwóch zagadnieniach: założeniu o racjonalności inwestorów i anomaliach zaobserwowanych na rynkach finansowych. Ma ona na celu opracowanie bardziej dokładnych i realnych modeli funkcjonowania rynków, które uwzględniają psychologiczne mechanizmy funkcjonowania człowieka.

Krytyka racjonalności inwestorów

Zamiast racjonalności inwestorów, będącej podstawowym założeniem teorii rynków efektywnych i tradycyjnych finansów, finanse behawioralne postulują konieczność uwzględnienia w zachowaniach inwestorów ludzkich "ułomności". Tak więc typowy inwestor behawiorystów cechuje się między innymi:

• podatnością na wpływ zbiorowości
• odmiennym postrzeganiem równowartościowych zysków i strat ("strata bardziej boli, niż zysk cieszy")
• emocjonalnym podejściem do własnych inwestycji
• nadmierną pewnością siebie
• przesadnym optymizmem lub przesadnym pesymizmem w zależności od nastrojów panujących na rynku
• awersją do strat, które traktuje jako osobistą porażkę
• przekonaniem, że większość ma rację

Anomalie podważające teorię rynków efektywnych

Anomalie na rynkach finansowych to sytuacje, które umożliwiają znającym je inwestorom osiągnięcie ponadprzeciętnej stopy zwrotu pod warunkiem zastosowania odpowiedniej strategii. Do najbardziej znanych anomalii, będących przedmiotem intensywnych badań finansów behawioralnych należą:

• dodatnie krótkoterminowe autokorelacje stóp zwrotu - (pojawiający się wzrost ceny akcji powoduje dalszy wzrost ceny akcji)
• zjawisko regresji cen do średniej - (ceny wykazują długoterminowe ujemne korelacje, w związku z tym akcje taniejące będą drożały zaś akcje drożejące zaczną tracić na wartości)
• efekt stycznia - (charakteryzuje się zwyżką kursów z powodu dużego popytu na akcje)
• efekt weekendu - (spadek cen akcji w weekend)
• nieproporcjonalne obroty w stosunku do kapitalizacji giełdowej - (wartość giełdowa bądź spółki wyrażona iloczynem liczby akcji w obrocie i bieżącym kursem giełdowym)
• paradoks zamkniętych funduszy inwestycyjnych - (fundusz inwestycyjny zamknięty głównie skierowany do inwestorów.Największy problem występuje z certyfikatami które można jedynie nabyć bądź sprzedać w określonym terminie)
• efekt końca miesiąca - (ceny akcji wzrastają w pierwszych trzech dniach miesiąca jak i ostatniego dnia danego miesiąca)
• stopy zwrotu z pierwszych emisji publicznych - (akcje kupione przy pierwszej emisji publicznej i sprzedane w dniu ich giełdowego debiutu)
• efekt małych spółek - (obrót takich spółek cechuje niska płynność, są podatne na manipulacje)
• efekt "cena do zysku" - (Odzwierciedla liczbową relację między zyskami firmy na jedną akcję a ostatnim kursem akcji)
• efekt "cena do wartości księgowej" - (jeden ze znaczących wskaźników służący do oceny wartości firmy)
• po-informacyjny dryf cen - (nagłe pojawienie się i utrzymanie nadzwyczajnych stóp zwrotu)

Podział finansów behawioralnych

a) analiza zachowania inwestorów

• teoria perspektywy
• badania prowadzone nad efektem predyspozycji
• badania dotyczące zniekształceń poznawczych (heurystyk)

b) analiza zachowania się rynku kapitałowego

• badania nad anomaliami sezonowymi
• badania nad anomaliami fundamentalnymi
• badania nad anomaliami związanymi znad reaktywnością rynków kapitałowych

Finanse klasyczne a behawioralne

W klasycznej teorii finansów można zauważyć, że każdy z uczestników gry rynkowej opiera się na dwóch wytycznych:

• postępowaniu racjonalnym czyli odpowiednio reagując na pojawiające się wiadomości, dążąc do maksymalizacji zysku
• efektywności rynku polegająca na tym, że wszystkie informacje potrzebne na wielkość ceny akcji uwzględniono aby móc osiągnąć jak największy zysk

Analizując finanse behawioralne można zauważyć, iż odrzucamy te wytyczne, gdyż analizuję się tu zjawiska finansowe pod kątem zachowań uczestników rynku.

Finanse behawioralne — artykuły polecane

Szkoła neoklasyczna — Psychologia społeczna — Indeks — Analiza techniczna — Hedge Fund — Teoria Markowitza — Eugeniusz Słucki — Socjotechnika — Badania marketingowe

Bibliografia

• Bąk M. (2011), Problemy behawioralne w rachunkowości przedsiębiorstwa, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Nr 32
• Czerwonka M., Rzeszutek M. (2011), Analiza zachowań inwestycyjnych inwestorów giełdowych oraz studentów kierunków ekonomicznych i psychologicznych z perspektywy finansów behawioralnych, Studia i prace Kolegium Zarządzania i Finansów, zeszyt naukowy 107
• Matuszczak W. (2005 ), Finanse behawioralne, MBA, nr 1
• Milic-Czerniak E. (red.) (2016), Finanse osobiste, Difin, Warszawa
• Tyszka T. (red.) (2004), Psychologia ekonomiczna, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk
• Zielonka P. (2006), Behawioralne aspekty inwestowania na rynku papierów wartościowych, Cedewu, Warszawa

Autor: Grzegorz Spólnik, Katarzyna Boduszek