Darowizna

Darowizna - (zgodnie z art. 888-902 KC) jest to rodzaj jednostronnie zobowiązującej umowy nazwanej prawa cywilnego, która umożliwia dokonywanie dobrowolnego przekazania określonego w umowie majątku bez pobierania przez darczyńcę żadnego ekwiwalentu. Stronami umowy są darczyńca, który poprzez umowę zobowiązany jest do dokonania przysporzenia oraz obdarowany, który jest osobą otrzymującą świadczenie. Darowizna może być dokonywana na rzecz osób fizycznych, a także prawnych.

TL;DR

Darowizna to umowa, w której darczyńca dobrowolnie przekazuje majątek obdarowanemu bez oczekiwania ekwiwalentu. Umowa może być zawarta w formie aktu notarialnego, chyba że ustawa wymaga innej formy, np. w przypadku darowizny nieruchomości. Darczyńca może odwołać darowiznę w przypadku niedostatku lub niewdzięczności obdarowanego. Darowizna może być odwołana również po śmierci darczyńcy. Przesunięcie majątkowe na rzecz obdarowanego następuje kosztem majątku darczyńcy. Przedmiot darowany może mieć wartość dla obdarowanego, a niekoniecznie wartość majątkową. Darowiznę można obciążyć obowiązkiem działania lub zaniechania. Stronami umowy darowizny są darczyńca i obdarowany, ale możliwe jest także włączenie osoby trzeciej. Rodzice nie mogą dokonywać darowizn z majątku dziecka bez zgody sądu opiekuńczego.

Forma składania aktu darowizny

Oświadczenie składane przez darczyńcę powinno zachować formę aktu notarialnego, jednak brak tej formy nie przekreśla umowy między stronami w przypadku kiedy wraz ze złożeniem oświadczenia następuje przekazania określonej w umowie wartości darowizny. Wyjątkiem od tej reguły są sytuacje kiedy ustawa nakazuje zachowania konkretnej formy, na przykład przekazanie w ramach darowizny nieruchomości, gdzie wymagany jest akt notarialny (art. 158 KC). Darowizna w postaci aktu notarialnego nazywana jest konsensualną, darowizna wymagająca wydania przedmiotu - realną. Darczyńca może nałożyć na osobę obdarowaną cel, na który ta osoba ma przeznaczyć darowiznę, na przykład przekazanie określonej kwoty na leczenie.

Prawo odstąpienia od darowizny i jej anulowanie

Jako, że umowa darowizny jest nieodpłatna w kodeksie cywilnym zawarte jest prawo o możliwości odstąpienia od niej. Dzieje się to w przypadku kiedy darczyńca popadł w niedostatek lub obdarowany dopuścił się rażącej niewdzięczności względem darczyńcy. Darczyńca składając oświadczenie obdarowanemu nakłada na niego obowiązek zwrotu określonego w umowie darowizny majątku. Prawo do zwrotu jest objęte rokiem czasu od dnia złożenia oświadczenia o niewdzięczności wobec darczyńcy. Po dokonaniu darowizny w przypadku problemów materialnych darczyńca ma prawo żądać od obdarowanego zwrotu środków potrzebnych mu do uregulowania i wypełnienia obowiązków alimentacyjnych. Obdarowany może zwolnić się od tego obowiązku zwracając darczyńcy wartość darowizny. Darowizna dokonana przez osobę ubezwłasnowolnioną może zostać anulowana na żądanie przedstawiciela osoby ubezwłasnowolnionej, jeżeli przyczyną jest wartość świadczenia, a brak uzasadnionych pobudek jest nadmierna. Nie może się to jednak stać po upływie dwóch lat od jej wykonania (art. 901 KC).

Darowizna może zostać odwołana w przypadku śmierci darczyńcy; jest możliwe tylko wtedy gdy darczyńca był uprawniony do odwołania darowizny w chwili śmierci, uprawnienie to przysługuje spadkobiercom darczyńcy. Drugim przypadkiem odwołania darowizny jest sytuacja, w której osoba obdarowana umyślnie pozbawiła życia darczyńcę lub w przypadku gdy obdarowany spowodował pogorszenie zdrowia darczyńcy co doprowadziło do śmierci. Spadkobiercom przysługuje wtedy prawo nabyte pierwotnie "własne" do odwołania tej darowizny. Mogą oni to zrobić przez rok od dnia, w którym dowiedzą się o spowodowaniu śmierci darczyńcy przez obdarowanego. W przypadku gdy śmierć wywołana jest na skutek wywołania rozstroju zdrowia u darczyńcy, między pogorszeniem zdrowia a zgonem upływa jakiś czas. W tym okresie możliwość odwołania darowizny przysługuje tylko darczyńcy.

Charakterystyka darowizny

• darowizna jest umową jednostronnie zobowiązującą-wynikają z niej prawa tylko dla jednej strony tj. dla obdarowanego. Darczyńca nie otrzymuje za swoje świadczenie ekwiwalentu.
• wydanie darowanego przedmiotu nie stanowi przesłanki dojścia do skutku umowy darowizny, spełnienie świadczenia przez darczyńcę może nastąpić w terminie późniejszym.
• podstawową cechą darowizny jest jej nieodpłatność, darczyńca zobowiązuje się w umowie do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego. Elementu bezpłatności nie wyklucza przy tym okoliczność, że darczyńca dokonując bezpłatnego świadczenia oczekuje wdzięczności lub korzyści ze strony obdarowanego.
• do przesunięcia majątkowego na rzecz obdarowanego może dojść gdy jego majątek zwiększy się o wartość darowanego przedmiotu, lecz także wtedy gdy jego majątek nie ulegnie pomniejszeniu wskutek dokonania darowizny.
• przysporzenie majątkowe, czyli powiększenie majątku obdarowanego, następuje zawsze kosztem majątku darczyńcy (jego majątek przez dokonanie darowizny ulega zmniejszeniu).
• przedmiot darowany nie musi mieć charakteru majątkowego, wystarcza bowiem, jeżeli ma on wartość dla samego obdarowanego. Przedmiotem darowizny są zazwyczaj prawa majątkowe - prawo własności, prawo wieczystego użytkowania, suma pieniężna, rzeczy ruchome, spółdzielcze prawo do lokalu, zwolnienie z długu czy prawa majątkowe wynikające z autorstwa, patentu i wynalazku.
• przedmiotem darowizny nie może być zobowiązanie do bezpłatnego świadczenia, wynikające z innych umów uregulowanych w prawie cywilnym.
• w umowie darowizny obdarowany może zostać obciążony obowiązkiem oznaczonego działania lub zaniechania - zarówno na korzyść darczyńcy jak i na korzyść samego obdarowanego lub osoby trzeciej. Jest to tzw. polecenie związane z darowizną.
• stronami umowy darowizny są z reguły darczyńca i obdarowany. Możliwe jest jednak postanowienie w umowie, że obdarowaną będzie inna osoba, czyli osoba trzecia, która także staje się strona zobowiązania wynikającego z umowy. W tym wypadku darczyńca, jako dłużnik, będzie zobowiązany z mocy umowy spełnić świadczenie na rzecz oznaczonej osoby trzeciej.
• rodzice bez zezwolenia sądu opiekuńczego nie mogą czynić darowizn z majątku dziecka ani wyrażać zgody na dokonanie takiej czynności przez dziecko, gdyż przekracza to zakres zwykłego zarządu jego majątkiem, do którego ograniczają się ich uprawnienia.

Darowizna — artykuły polecane

Wierzytelność — Dłużnik — Zdolność do czynności prawnych — Prawo zastawu — Hipoteka — Cesja wierzytelności — Okres przedawnienia — Cedent — Dochodzenie roszczeń

Bibliografia

• Babiarz S. (2008), Spadek i darowizna w prawie cywilnym i podatkowym, LexisNexis, Warszawa
• Bladowski B. (1998), Darowizna, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa
• Florek-Klęsk D. (2014), Charakter prawny umowy darowizny - wybrane problemy, Humanities and Social Sciences, vol. XIX, 21(4)
• Grzybowski S., Skąpski J., Wójcik S. (1988), Zarys Prawa Cywilnego, PWN, Warszawa
• Kalina-Prasznic U. (red.) (2007), Encyklopedia prawa, C.H. Beck, Warszawa
• Kosiór M. (2015), Sposoby i skutki odwołania darowizny w prawie cywilnym ze szczególnym uwzględnieniem nieruchomości, Kraków, Internetowy Przegląd Prawniczy TBSP UJ
• Rybicki Z. (red.) (1980), Mała Encyklopedia Prawa, PWN, Warszawa
• Serafin S. i in. (red.) (2008), Leksykon Obywatela, C.H. Beck, Warszawa
• Stecki L. (1998), Darowizna, Wydawnictwo Dom Organizatora, Toruń
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
• Warciński M. (2012), Odwołanie darowizny wykonanej, Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa
• Winiarz J. (red.) (1989), Kodeks Cywilny z Komentarzem, t. II, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa

Autor: Agnieszka Czepiec, Karolina Ścisło