Odpowiedzialność deliktowa

Odpowiedzialność deliktowa (łac. ex delicto) jest to odpowiedzialność wynikająca z tzw. czynu niedozwolonego. Czyli z każdego czynu, którego efektem jest powstanie szkody. Fundamentalnym przepisem odpowiedzialności deliktowej jest art. 415 kodeksu cywilnego mówiący o tym, że jeśli ktoś ze swej winy wyrządził innemu szkodę, jest obowiązany do jej naprawienia. Jest jednym z dwóch wyróżnionych reżimów odpowiedzialności cywilnej (Kodeks cywilny (1964), Art. 415-416) (J. Kuźmicka-Sulikowska (2011) s. 41-42).

TL;DR

- Odpowiedzialność deliktowa wynika z czynu niedozwolonego i obowiązuje do naprawienia szkody. - Odpowiedzialność władzy publicznej za szkodę ponosi Skarb Państwa, jednostka samorządu terytorialnego lub osoba wykonująca tą władzę. - Odpowiedzialność za szkodę ponoszą także ci, którzy nakłonili do jej wyrządzenia lub odnoszą korzyści z jej wystąpienia. - Obrona konieczna zwalnia z odpowiedzialności za wyrządzenie szkody. - Nie każda osoba ponosi odpowiedzialność za szkodę, np. osoby w stanie uniemożliwiającym świadome podejmowanie decyzji. - Właściciel zwierzęcia ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez nie. - Przedmioty, budynki i działalność przedsiębiorstwa mogą również wyrządzić szkodę. - Działanie na rzecz wspólnego dobra uprawnia do żądania naprawienia szkody. - Odpowiedzialność zbiorowa ma miejsce, gdy szkodę wyrządziło kilka osób, które solidarnie odpowiadają za jej naprawę. - Roszczenia dotyczące naprawienia szkody przedawniają się po upływie trzech lat od momentu, gdy poszkodowany dowiedział się o wyrządzeniu szkody. - Uszczerbek na zdrowiu lub niezdolność do pracy wymaga naprawienia szkód, w tym kosztów leczenia i zadośćuczynienia.

Odpowiedzialność władzy publicznej

Jeżeli szkoda zostanie wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie podczas wykonywania władzy publicznej to odpowiedzialność za naprawienie tej szkody ponosi Skarb Państwa, jednostka samorządu terytorialnego lub osoba wykonująca tą władzę. Jeśli wykonanie tego zadania zostanie zlecone komuś innemu wówczas zleceniodawca (, np. skarb państwa) ponosi odpowiedzialność solidarnie za wyrządzoną szkodę. Z kolei jeśli szkoda zostanie wyrządzona przez wydanie aktu normatywnego to po jego wydaniu można ubiegać się o jej naprawienie. Dotyczy to sytuacji gdy podczas właściwego postępowania wykaże się niezgodność aktu z ustawą, Konstytucją, lub ratyfikowaną umową międzynarodową. Tak samo może się stać jeśli dany akt prawny nie został wydany i przez to wystąpiła szkoda. Osoba, która doznała szkody ma pełne prawo domagać się odszkodowania za poniesione krzywdy. Kodeks cywilny (1964), Art. 417, 421) (J. Kuźmicka-Sulikowska (2011) s. 217-221).

Odpowiedzialność za szkodę

Zgodnie z polskim prawem odpowiedzialny nie jest tylko ten, który wyrządził szkodę bezpośrednio, ale także każdy kto nakłonił kogoś do nie albo dopomógł aby szkoda została wyrządzona oraz ten kto odnosi korzyści ze szkody wyrządzonej poszkodowanemu (Kodeks cywilny (1964) Art. 422).

Obrona konieczna

Czasami mogą zdarzyć się sytuację, że ktoś będzie zmuszony do odparcia bezpośredniego i bezprawnego ataku na cudze dobro lub swoje własne. Mamy wówczas do czynienia z obroną konieczną. Jeśli ktoś wyrządzi atakującemu szkodę przez obronę konieczną to nie ponosi za to odpowiedzialności. Tak samo jeśli zabijemy czyjeś zwierzę lub zniszczymy czyjąś własność żeby obronić siebie lub innych przed tym zwierzęciem lub rzeczą to również nie ponosimy odpowiedzialności jeśli spełniliśmy pozostałe warunki, czyli (Kodeks cywilny (1964) Art. 423, 424):

• Sami nie wywołaliśmy niebezpieczeństwa
• Nie można było niebezpieczeństwu inaczej zaradzić
• Dobro ratowane ma większą wartość niż dobro naruszone

Kto nie ponosi odpowiedzialności za szkody

Warto zaznaczyć, że nie każda osoba ponosi odpowiedzialność za szkodę. Do takich osób możemy zaliczyć (Kodeks cywilny (1964) Art. 425-430) (J. Kuźmicka-Sulikowska (2011) s. 54-59):

• osoby, które z różnych powodów znajdują się w stanie uniemożliwiającym świadome i swobodne podejmowanie decyzji lub wyrażenie woli. Niemniej do grona tych osób nie zaliczamy ludzi po spożyciu napojów odurzających lub innych środków o podobnym efekcie jeśli ten stan został wywołany z ich winy.
• Nieletnich, którzy nie ukończyli 13 roku życia.
• Sprawcę, któremu dana czynność została powierzona, chyba że osoba powierzająca nie ponosi winy w wyborze.
• Tego, który zlecił wykonanie danej czynności osobie lub firmie wykonując tą czynność w ramach działalności zawodowej.
• Tego, który wykonuje zleconą czynność, pozostając pod kierownictwem zlecającego i ma obowiązek stosowania do jej wskazówek. O

Za szkodę wyrządzoną przez osobę, której nie można winić za szkodę odpowiada osoba sprawująca nad nią nadzór, chyba że dochowała wszelkich starań wynikających z obowiązku nadzoru, albo gdy mimo nadzoru szkoda ta była nieunikniona. W przypadku braku nadzoru poszkodowany może żądać naprawienia szkody od samego sprawcy, jeżeli wynika to z okoliczności (np. różnica w stanie majątkowym) lub zasad współżycia społecznego.

Szkody wyrządzone przez zwierzęta

Jeśli chowamy zwierzę albo się nim posługujemy i wyrządza ono szkodę to jesteśmy zobowiązani do jej naprawienia. Na odpowiedzialność taką nie wpływa to, czy zwierzę było pod nadzorem, uciekło, chyba że nie stało się to z ich winy. Niemniej od właściciela zwierzęcia można dochodzić roszczeń z uwagi na okoliczności (np. na różnice w stanie majątkowym), lub jeśli wymagają tego zasady współżycia społecznego. Jeśli jesteśmy posiadaczami gruntu możemy zająć cudze zwierzę jeśli jest to potrzebne do zabezpieczenia roszczeń co do naprawienia szkody. Koszty utrzymania zwierzęcia reguluje właściciel, który ma naprawić szkodę (Kodeks cywilny (1964) Art. 431-432) (J. Kuźmicka-Sulikowska (2011) s. 60-64, 222).

Szkody wywołane przez przedmioty i budynki

Nie tylko zwierzęta mogą wywołać szkodę. Mogą to zrobić także przedmioty, budynki lub działalność przedsiębiorstwa Do takich sytuacji możemy zaliczyć (Kodeks cywilny (1964) Art. 433-437 i 439-440) (J. Kuźmicka-Sulikowska (2011) s. 161-208,):

• Wylanie, spadnięcie lub wyrzucenie przedmiotu z pomieszczenie. Wówczas winę ponosi ten kto pomieszczenie zajmuje, chyba że szkoda wystąpiła w wyniku działania siły wyższej, działania poszkodowanego lub osób trzecich, za których działanie właściciel nie ponosi odpowiedzialności i nie mógł temu zaradzić temu działaniu.
• Oderwanie się części budowli lub jej zawalenie, chyba że jej zawalenie nie wynika z braku utrzymania budowli w odpowiednim stanie ani z wady budowlanej.
• Szkodę wyrządzoną przez ruch przedsiębiorstwa korzystającego z sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw, itp.), chyba że owa nastąpiła w wyniku siły wyższej lub tylko z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą zakład nie ponosi odpowiedzialności. Tak samo przepisy są stosowane do zakładów pirotechnicznych lub takich zakładów, które z materiałów pirotechnicznych korzystają oraz posiadacz mechanicznego środka transportu, który jest poruszany za pomocą sił przyrody. Odpowiedzialność w przypadku takiego pojazdu zostaje przeniesiona, gdy właściciel odda go w posiadanie zależne. Wówczas posiadacz zależny jest za ten pojazd odpowiedzialny.
• ‘’’Przewidywanie, że w przyszłości jakaś szkoda będzie miała miejsce wskutek prowadzenia nienależycie przedsiębiorstwa, złego stanu przedmiotu lub budynku. Możliwe jest wówczas zarządanie by niebezpieczeństwo zostało usunięte lub zostało wydane odpowiednie zabezpieczenie.

Działanie na rzecz wspólnego dobra

Jeśli ktoś działał z przymusu lub dobrowolnie na rzecz odwrócenia wspólnego niebezpieczeństwa i doznał szkody majątkowej ten może żądać naprawienia strat od osób, które odniosły z tego korzyść (Kodeks cywilny (1964) Art. 438).

Odpowiedzialność zbiorowa

Może zdarzyć się, że spowodowaniu szkody jest winne więcej niż jedna osoba. Wówczas ich odpowiedzialność jest solidarna. Jeśli tylko jedna z tych osób podejmie się naprawienia tej szkody może potem żądać od reszty sprawców zwrotu odpowiedniej części w takim stopniu w jakim dana osoba przyczyniła się do wystąpienia szkody. Podobnie możliwość żądania zwrotu kosztów od sprawców ma miejsce gdy dana osoba naprawiła szkodę pomimo tego, że nie przyczyniła do wyrządzenia szkody (Kodeks cywilny (1964) Art. 441).

Przedawnienie roszczeń

Przedawnienie roszczeń dotyczących naprawienia szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ma miejsce z upływem trzech lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się lub mógł się dowiedzieć o wyrządzeniu szkody i tego kto był sprawcą. Mimo tego termin ten może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia wystąpienia szkody. Jeśli szkoda wynikła z powodu popełnienia zbrodni lub występku przedawnienie roszczenia mija dopiero po dwudziestu latach od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na to czy osoba poszkodowana dowiedziała się o szkodzie i sprawcy. Jeśli szkoda wyrządzona jest na osobie przedawnienie nie ma prawa skończyć się wcześniej niż trzy lata od wystąpienia szkody po dowiedzeniu się kto szkodę ma naprawić. Z kolei ubiegania się o naprawienie szkody spowodowanej przez osobę małoletnią ulega przedawnieniu po dwóch latach od osiągnięcia pełnoletności sprawcy (Kodeks cywilny (1964) Art. 442).

Uszczerbki na zdrowiu i niezdolność do pracy

Jeśli poszkodowany dozna uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia to naprawa szkód obejmuje wszystkie wiążące się z tym koszty w tym koszty leczenia, znalezienia nowego zawodu (jeśli osoba stała się inwalidą lub nie może pełnić już poprzedniego zawodu), całkowitej utraty zdolności do pracy zarobkowej, zmniejszenia się jego widoków na przyszłość. Jeśli sprawca trafi do więzienia lub dopuści się za pomocą podstępu, gwałtu, bądź nadużycia zmuszenia do czynu nierządnego, to poszkodowany ma prawo domagania się o przyznanie sumy zadośćuczynienia za wyrządzone krzywdy. Jeśli poszkodowany zmarł, sprawca powinien zwrócić koszty pogrzebu i leczenia osobie, która poniosła te koszty. Jeśli na poszkodowanym ciąży obowiązek alimentacyjny można domagać się od sprawcy zadośćuczynienia rencie obliczeniowej stosownie do możliwości. Takiej samej renty mogą się domagać osoby, które poszkodowany miał na stałym utrzymaniu, oraz członkowie rodziny zmarłego jeśli ich sytuacja życiowa znacznie się pogorszyła. Zadośćuczynienie z tytułu uszczerbku na zdrowiu może zażądać także dziecko, za szkody doznane przed narodzeniem (Kodeks cywilny (1964) Art. 444-449).

Odpowiedzialność deliktowa — artykuły polecane

Osoba fizyczna — Zasada legalizmu — Zaniechanie — Odpowiedzialność cywilna — Zadośćuczynienie — Autorskie prawa osobiste — Posiadanie — Ubezwłasnowolnienie — Najemca

Bibliografia

• Bagińska E. (2015), Węzłowe problemy odpowiedzialności deliktowej jednostek samorządu terytorialnego w świetle najnowszego orzecznictwa, Gdańskie studia prawnicze, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Tom XXXIV
• Bagińska E. (2016), Teoria odpowiedzialności częściowej (proportional liability) jako koncepcja sprawiedliwego rozłożenia ciężaru odpowiedzialności deliktowej - wprowadzenie do problematyki, Gdańskie studia prawnicze, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Tom XXXV
• Kuźmicka-Sulikowska J. (2011), Zasady odpowiedzialności deliktowej w świetle nowych tendencji w ustawodawstwie polskim, Wolters Kluwer, Warszawa
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.

Autor: Maciej Polak