Skala pomiaru

Skala pomiaru - to praktyczny sposób mierzenia trudno obserwowalnej lub ukrytej cechy. Skale to złożone mierniki, które poprzez matematyczne przekształcenia łączą wiele wskaźników opisujących dane zjawisko (na przykład odpowiedzi na kilka pytań powiązanych tematycznie).

Stefan Nowak definiuje skale jako "szeroko pojęte narzędzia do mierzenia odpowiednich zmiennych, tj. ilościowe lub jakościowe wskaźniki ilościowych lub jakościowych zmiennych" (S. Nowak 2007, s. 157). Wyniki pokazywane przez skalę, jako wskaźnik rzeczowy zmiennej, odwzorowują rzeczywiste wartości zmiennej tylko z pewnym prawdopodobieństwem, i należy pamiętać o tym, że może dochodzić do rozbieżności między wskazaniem skali a rzeczywistą wartością zmiennej.

Posługiwanie się skalami ma wiele zalet, w porównaniu do używania jedynie pojedynczych zmiennych. Po pierwsze, skale lepiej ujmują wielowymiarowe zjawiska, dla których brakuje jednoznacznych, pojedynczych zmiennych, w szczególności dotyczy to badania poglądów i postaw. Przykładowo, badając liberalizm społeczeństwa bezpośrednie pytanie typu "W jakim stopniu zgadza się Pan/Pani z postawą liberalną?" mogłoby nie przynieść wiarygodnych wyników, ze względu na różne rozumienie pytania przez respondentów. Aby temu zaradzić, można zadać kilka pytań o poszczególne przejawy postawy liberalnej, takie jak tolerancja wobec mniejszości narodowych, czy zgoda na aborcję.

Po drugie, łączenie kilku wskaźników w jeden zwiększa zakres zmienności badanego zjawiska - odpowiedzi na kilka pytań bardziej różnicują respondentów. Wreszcie, stosowanie skal przyczynia się do wygody w analizie danych. Dysponując rzetelną i skuteczną skalą, możemy łatwo porównywać postawy respondentów (zazwyczaj dysponujemy liczbowym przedstawieniem cechy o charakterze jakościowym), a dzięki redukcji danych (z kilku-kilkunastu zmiennych do jednej) analiza staje się bardziej wydajna.

TL;DR

Skala pomiaru to sposób mierzenia trudno obserwowalnych cech. Skale łączą wiele wskaźników opisujących dane zjawisko. Skale mają wiele zalet, m.in. lepiej ujmują wielowymiarowe zjawiska i ułatwiają analizę danych. Istnieją różne metody konstruowania skal, takie jak skala Likerta, Thurstone'a, Guttmana i Bogardusa. Każda z tych metod ma swoje specyficzne cechy i zastosowanie.

Skala a indeks

Choć zarówno skala jak i indeks stanowią złożone wskaźniki pewnych zmiennych, to należy rozróżniać te dwa pojęcia (w praktyce często ze sobą utożsamiane i mylone). Tworząc indeks jedynie sumujemy odpowiedzi respondentów na poszczególne pytania, zakładając ich równoważność, jeśli chodzi o trafność opisywania zmiennej. Natomiast przy skalach wychodzimy z założenia, że niektóre pytania są bardziej intensywnymi wskaźnikami danej zmiennej i w związku z tym nadajemy im większą wagę przy konstruowaniu wskaźnika.

Metody konstruowania skal

Opracowano dotychczas kilka praktycznych metod konstruowania skal, które można dobrać w zależności od badanego zjawiska czy wielkości próby. Do najpowszechniej stosowanych należą skala Likerta, skala Guttmana, skala Bogardusa i skala Thurstone'a. Mają one ze sobą kilka elementów wspólnych - przede wszystkim u podstaw każdej skali powinna leżeć dokładna konceptualizacja, które pozwoli określić wszystkie wymiary badanego zjawiska. Następnym krokiem jest dobór pytań do skali, który odbywa się na różne sposoby, jednakże pytania powinny charakteryzować się trafnością fasadową i jednowymiarowością, a wzajemne korelacje między nimi powinny być ograniczone.

Skala Likerta

Technika stworzona przez Renisa Likerta w latach 30. XX wieku jest często używana w badaniach społecznych i sondażach. Opiera się ona na zestawie stwierdzeń powiązanych z badanym zjawiskiem, na które kafeteria odpowiedzi wygląda następująco:

1. Zdecydowanie się zgadzam
2. Raczej się zgadzam
3. Nie mam zdania/Trudno powiedzieć
4. Raczej się nie zgadzam
5. Zdecydowanie się nie zgadzam

(Potocznie - choć błędnie - samą powyższą kafeterię często określą się "skalą Likerta"). Po zadaniu wszystkich pytań respondentom tworzymy prosty indeks sumując ich odpowiedzi, a następnie poprzez analizę korelacji sprawdzamy w jakim stopniu poszczególne stwierdzenia wpływają na wartość indeksu. Na koniec, w zależności od tego wpływu, każdemu stwierdzeniu przypisujemy odpowiednią wagę, która będzie odzwierciedlać jego udział w skali.

Skala Thurstone'a

Metoda Thurstone'a do konstrukcji skali wykorzystuje tzw. sędziów - 10-15 ekspertów, których prosimy o ocenę przygotowanych przez nas pytań i na podstawie ich odpowiedzi dobieramy wskaźniki do skali.

Skala Guttmana

W tej metodzie tak dobieramy i szeregujemy pytania do skali, aby kolejno coraz mocniej wpływały na badaną cechę. Zakładamy przy tym, że jeśli respondent odpowiedział twierdząco na pytanie wysoko położone na skali, to powinien także odpowiedzieć twierdząco na poprzedzające je pytania.

Skala dystansu społecznego Bogardusa

Jest to technika podobna do metody Guttmana, stosowana jednak tylko w specyficznych badaniach - do określenia uprzedzeń wobec przedstawicieli innej grupy społecznej. Przykładowo, badając dystans społeczny między Polakami a Ukraińcami, można wykorzystać następującą baterię pytań: Czy zgodziłbyś się, żeby Ukrainiec:

1. został obywatelem Twojego kraju?
2. zamieszkał w Twojej miejscowości?
3. zamieszkał w Twojej dzielnicy?
4. został Twoim sąsiadem?
5. został Twoim przyjacielem?
6. poślubił Twojego syna lub córkę?

Skala pomiaru — artykuły polecane

Skala Likerta — Metody taksonomiczne — Skalowanie wielowymiarowe — Analiza regresji — Dyferencjał semantyczny — Poziom istotności — Analiza przyczynowa — Próba — Histogram — Wykres rozrzutu

Bibliografia

• Babbie E. (2004), Badania społeczne w praktyce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Frankfort-Nachmias C., Nachmias D. (2001), Metody badawcze w naukach społecznych, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań
• Nowak S. (2011), Metodologia badań społecznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Sagan A. (2003), Analiza rzetelności skal satysfakcji i lojalności, StatSoft Polska
• Sagan A. (2005), Ocena ekwiwalencji skal pomiarowych w badaniach międzykulturowych

Autor: Maciej Grodzicki