Prawo własności intelektualnej

Prawo własności intelektualnej (prawo na dobrach niematerialnych) - na termin ten składają się różne akty prawne, odnoszące się do zagadnień takich jak: powstawanie, modyfikacje, treści, zaprzestanie czy ochrona praw do dóbr niematerialnych, będących wytworem ludzkiego intelektu. Prawo własności intelektualnej przyznaje wybranemu podmiotowi możliwość wyłącznego użytkowania określonego dobra intelektualnego. Jednocześnie może zakazać wszystkim pozostałym podmiotom ingerować w tę wyłączność. Oznacza to, że jedynie dysponent może korzystać z danego dobra i osiągać korzyści, płynące z jego wykorzystania (D. Miąsik, s. 35-37).

TL;DR

Prawo własności intelektualnej reguluje kwestie związane z tworzeniem, modyfikacją, treścią i ochroną dóbr niematerialnych. Chroni prawa twórców oraz umożliwia wyłączne korzystanie z określonych dóbr intelektualnych. Istnieją różne akty prawne regulujące własność intelektualną, zarówno na poziomie krajowym, jak i międzynarodowym. Prawo własności intelektualnej dzieli się na prawa autorskie i prawa własności przemysłowej, które obejmują m.in. prawa patentowe, znaki towarowe i oznaczenia geograficzne. Istnieją dwa modele ochrony: autorskoprawna (obejmująca większość krajów) i patentowa (z rejestracją). Prawo własności intelektualnej spotyka się z krytyką, zarzuca się mu ograniczanie wolności innych osób i sztuczność.

Źródła prawa

Jak już zostało wspomniane, własność intelektualna stanowi przedmiot wielu różnych aktów prawnych. Źródła tych praw mogą mieć pochodzenie zarówno krajowe, jak i międzynarodowe.

W Polsce prawo własności intelektualnej regulowane jest przez takie akty prawne jak:

• ustawa - Prawo własności przemysłowej,
• ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych,
• ustawa o bazach danych i ich ochronie,
• ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

Współcześnie istnieje mnóstwo regulacji dotyczących praw własności intelektualnej o zasięgu globalnym. Także Unia Europejska przyjęła odpowiednie rozporządzenia i dyrektywy, traktujące o tym problemie (D. Bochańczyk-Kupka, s. 158-159).

Cechy prawa własności intelektualnej

Istnieją dwa podstawowe powody przez które utworzone zostało prawo własności intelektualnej:

• przedmiot, który musi być chroniony, a więc dobro niematerialne o charakterze intelektualnym,
• bezwzględna ochrona cywilna interesów twórców, np. pisarzy, muzyków, wynalazców (J. Hetman, s. 9).

Podział prawa własności intelektualnej

Na prawo własności intelektualnej składają się:

• prawa autorskie, zwane również prawami własności literackiej, artystycznej i naukowej

Przedmiot ochrony prawa autorskiego stanowi utwór, np. utwór muzyczny lub literacki. Aby jednak mógł on być chroniony musi zostać zmaterializowany, posiadać określoną formę: książki lub płyty. Warto zaznaczyć, że nie jest wymagana jakakolwiek rejestracja utworu, aby był on chroniony prawnie. Między autorem a dziełem istnieje więź, czyli prawa osobiste twórcy do dzieła, które są niezbywalne, a ich ochrona nie jest ograniczona czasowo. W skład praw autorskich wchodzą wspomniane już wyżej prawa osobiste, a także prawa majątkowe. Prawa te tworzone są na rzecz twórcy, ale w związku z tym, że są zbywalne najczęściej przenosi się je na podmioty profesjonalnie zajmujące się udostępnianiem dzieł szerszej publiczności, czyli na przykład na producentów czy wydawców. Ochrona praw majątkowy w przeciwieństwie do ochrony praw osobistych jest ograniczona czasowo i obejmuje okres życia twórcy, a po jego śmierci trwa przez 70 lat (A. Dereń, s. 11-16).

• prawa własności przemysłowej, do których zaliczymy:

1. prawo patentowe,
2. prawo wzorów przemysłowych,
3. prawo użytkowe,
4. prawo oznaczeń geograficznych,
5. prawo znaków towarowych,
6. prawo topografii układów scalonych,
7. prawo konkurencji,
8. prawną ochronę odmian roślin.

W przypadku praw własności przemysłowej konieczna jest rejestracja obiektów, których dotyczą. Dzięki tym prawom uprawniony może jako jedyny wykorzystywać opisane obiekty w celach zarobkowych lub/i zawodowych na terenie Polski. O naruszeniu wspomnianych praw mówimy w momencie, gdy osoby trzecie ingerują w istniejący monopol. Ochrona praw własności przemysłowej podlega czasowemu ograniczeniu. Do wyjątków od tej reguły można zaliczyć znaki towarowe i oznaczenia geograficzne, których ważność można przedłużać bez ograniczeń (A. Dereń, s. 50-52).

Modele ochrony

Wyróżnić można dwa podstawowe modele ochrony prawa własności intelektualnej:

• ochrona autorskoprawna - rozpoczyna się w momencie powstania utworu, nie ma konieczności rejestracji, ochrona prawna swoim zasięgiem obejmuje pawie wszystkie kraje świata, dzięki zawarciu licznych porozumień międzynarodowych;
• ochrona patentowa - konieczna jest rejestracja obiektu, wskutek czego udzielony zostaje patent, prawa ochronne lub prawa z rejestracji. Decyzję o udzieleniu lub nie wspomnianych praw podejmuje Urząd Patentowy RP. Zakres patentowy ogranicza się do terytorium Polski, a w przypadku chęci jego rozszerzenia konieczne jest zgłoszenie patentu we właściwych urzędach krajów, posiadających taką ochronę (J. Hetman, s. 13).

Krytyka prawa własności intelektualnej

Pod adresem prawa własności intelektualnej kierowane są zarzuty, że ogranicza ono wolność innych osób, zakazując im postępowania w dowolny sposób ze swoją własnością. Narzucone okresy ochronne wskazują na to, że prawo własności intelektualnej nie bierze swojego początku w prawach naturalnych, ale jest sztucznym tworem. Przedstawiciele ugrupowań krytykujących prawo własności intelektualnej podkreślają również, że o sporze dotyczącym własności możemy mówić w momencie, gdy omawiany obiekt jest rzadki, tzn. jego ilość jest ograniczona. Obiektów podlegających ochronie własności intelektualnej nie można zaliczyć do tej grupy. Pliki muzyczne czy informacje mogą być kopiowane dowolną liczbę razy, natomiast czynność ta nie jest możliwa jeśli chodzi o usługi lub dobra materialne (M. Boldrin, s. 132-142).

Prawo własności intelektualnej — artykuły polecane

Reprywatyzacja — Nacjonalizacja — Właściciel — Ograniczone prawa rzeczowe — Użytkownik — Kodeks cywilny — Patent — Współwłasność — Zasada prawdy obiektywnej — Karta C

Bibliografia

• Bochańczyk-Kupka D. (2017), Państwo a ochrona własności intelektualnej, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, nr 311
• Boldrin M. (2008), Against intellectual monopoly, Cambridge University Press, Cambridge
• Dereń A. (2007), Własność intelektualna i przemysłowa: kompendium wiedzy, Oficyna Wydawnicza PWSZ, Nysa
• Hetman J. (2010), Podstawy prawa własności intelektualnej, Biblioteka Analiz, Warszawa
• Miąsik D. (2012), Stosunek prawa ochrony konkurencji do prawa własności intelektualnej, Wolters Kluwer, Warszawa
• Walczak W. (2011), Własność intelektualna- cenne niematerialne aktywa organizacji, E-mentor, nr 2

Autor: Agnieszka Gałka