Przerwa w pracy

Przerwą w pracy rozumianą jako okres odpoczynku jest każdy okres, który nie jest czasem pracy . Innym rodzajem przerwy w pracy jest przestój w pracy. Jest to czas, w którym pracownik jest w stanie gotowości do pracy, jednak z powodu przyczyn obiektywnych nie może tej pracy wykonywać. Jest to nieplanowana przerwa w pracy, którą wywołują problemy techniczne, organizacyjne, pogoda lub inne zakłócenia. Najczęstszymi powodami przestoju są:

• odcięcie energii elektrycznej,
• pożar,
• niepoprawna organizacja pracy,
• błąd pracownika,
• złe decyzje osób odpowiedzialnych za kierowanie procesem pracy,
• strajk, który stanowi fizyczną przeszkodę do wykonywania pracy zatrudnionym niebiorącym w nim udziału.

Należy pamiętać, że przestojem w pracy nie są okresowe przerwy wywołane przez powody ekonomiczne np. ograniczenie produkcji z powodu spadku popytu .

TL;DR

Przerwa w pracy to każdy okres, który nie jest czasem pracy. Przestój w pracy to nieplanowana przerwa spowodowana problemami technicznymi, organizacyjnymi, pogodą lub innymi zakłóceniami. Kodeks pracy reguluje różne rodzaje przerw, takie jak przerwa na posiłek, przerwa dla kobiet karmiących piersią, przerwa dla młodocianych pracowników. Niektóre przerwy nie są wliczane do czasu pracy. Przestój w pracy może być zawiniony lub niezawiniony przez pracownika. Pracownik może otrzymać wynagrodzenie za przestój, ale tylko jeśli nie jest to spowodowane jego winą.

Rodzaje przerwy w pracy

Kodeks pracy wyróżnia następujące rodzaje przerwy w pracy :

• Art. 134. - w przypadku, gdy czas pracy osoby zatrudnionej jest dłuższy niż 6 godzin, to ma ona prawo do co najmniej 15 minutowej przerwy, którą wlicza się do czasu pracy.
• Art. 139. § 1. - jeżeli w przedsiębiorstwie stosuje się system przerwanego czasu pracy, to praca jest wykonywana według ustalonego rozkładu, w którym musi być uwzględniona maksymalnie jedna, 5 godzinna przerwa w pracy w ciągu doby. Przerwa ta nie jest wliczana do czasy pracy, ale osoba zatrudniona posiada prawo do otrzymania 50% wynagrodzenia za czas jej trwania.
• Art. 141. § 1. - pracodawca może zdecydować o wprowadzeniu jednej przerwy w pracy, w czasie której pracownik może spożyć posiłek lub załatwić sprawy osobiste. Przerwa ta nie może trwać dłużej niż 60 minut i nie jest wliczana do czasu pracy. § 2. informuje, iż przerwa ta musi być określona w układzie zbiorowym pracy, umowie o pracę lub regulaminie pracy.
• Art. 145. § 1. - jeżeli praca odbywa się w warunkach uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia, pracodawca może skrócić czas pracy pracownika poprzez wprowadzenie przerwy wliczonej w czas wykonywania pracy lub polepszenie warunków pracy. W przypadku pracy monotonnej lub pracy wymagającej określonego tempa pracy skrócenie czasu pracy odbywa się poprzez ustalenie przerwy w pracy wliczanej do czasu trwania pracy.
• Art. 187. § 1. - jeżeli pracownikiem jest kobieta karmiąca piersią to ma ona prawo do dwóch przerw trwających po pół godziny i wliczanych do czasu pracy. Jeżeli pracownica karmi piersią dwoje lub więcej dzieci to ma prawo do dwóch przerw, trwających po 45 min każda. Przerwy mogą być wykorzystane łącznie, jeżeli pracownica złoży wniosek o takie ich rozliczenie. § 2. mówi, iż jeżeli łączny dzienny czas pracy kobiety nie wynosi więcej niż 4 godziny, to nie ma ona prawa skorzystać z przerwy na karmienie. Jeżeli czas pracy wynosi nie więcej niż 6 godzin to zatrudniona ma prawo do skorzystania z jednej przerwy na karmienie.
• Art. 202. § 3.1. - jeżeli młodociany pracownik podczas jednej doby pracuje dłużej niż 4,5 godziny to posiada on prawo do trwającej nieprzerwanie 30-o minutowej przerwy w pracy, która jest wliczona w czas pracy.
• Art. 203. § 2. - pracodawca zatrudniający młodocianego pracownika powinien zapewnić mu przerwę w pracy obejmującą porę nocną trwającą nieprzerwanie co najmniej 14 godzin.

Przerwy w pracy niewliczane do czasu pracy

Do czasu pracy nie zalicza się następujących przerw :

• przerwy stanowiące naruszenie obowiązków zatrudnionego (tzw. przerwy bezprawne):
  • opuszczenie stanowiska pracy bez usprawiedliwienia,
  • przerwa, w czasie której pracownik nie jest w gotowości do pracy, pomimo przebywania na miejscu pracy. Powodem braku gotowości do pracy może być np. stan nietrzeźwości,
• czas, podczas którego pracownik przebywa na dyżurze, który nie odbywa się w jego normalnych godzinach pracy i ma miejsce w zakładzie pracy, lub innym miejscu, które wskazuje zatrudniający. Przerwa ta nie jest liczona do czasu pracy tylko w wypadku, gdy pracownik nie wykonywał pracy podczas dyżuru,
• przerwany czas pracy podczas zatrudnienia w przerywanym czasie pracy,
• jeśli pracownik musi wykonywać swoje obowiązki podczas podróży służbowej, to czas przejazdu nie jest liczony do czasu pracy,
• czas dojazdu do pracy i powrotu z niej,
• przerwy przeznaczane na posiłek lub osobiste załatwienia, określone w art. 141 k. p.

Przerwa opisana w art. 141 k. p. może być przeznaczona przez pracowników na spożycie posiłku lub załatwienie spraw osobistych, a czas jej trwania nie może przekraczać jednej godziny. Za ten rodzaj przerwy pracownik nie otrzymuje wynagrodzenia. 60-o minutowa przerwa musi być zawarta w układzie zbiorowym, regulaminie pracy lub w umowie o pracę. Dodatkowo przerwa ta może być wprowadzona w każdym systemie czasu pracy, z tym wyjątkiem, iż nie może być łączona z przerywanym czasem pracy. Przepis ten nie jest zawarty w kodeksie pracy, jednak wykładnia celowościowa wyraża zgodę na ten zakaz. Wynika to z faktu, iż podczas przerwy w pracy w przerywanym systemie pracy pracownik nie pozostaje w gotowości do pracy, a zatem jego obecność nie jest wymagana w miejscu pracy. Tym samym może on wykorzystać czas przerwy w pracy na spełnienie potrzeb opisanych w art. 141 np., załatwienie spraw osobistych. Należy pamiętać, iż spasowanie 60-o minutowej przerwy nie oznacza dla pracownika utraty możliwości skorzystania z innych przerw przewidzianych w przepisach prawa np. kwadransowej przerwy przewidzianej w art. 134 k. p.

Przestój w pracy

Poza przerwami w pracy związanymi z prawem pracownika do odpoczynku Kodeks Pracy reguluje również sytuacje związane z przestojami w pracy :

• Art. 81.
  • § 1. jeżeli pracownik był w stanie gotowości do pracy, jednak ze strony pracodawcy pojawiły się przeszkody uniemożliwiające mu wykonywanie pracy, to przysługuje mu wynagrodzenie wynikające z rodzaju jego zatrudnienia i określonej w nim stawki wynagrodzenia godzinowego lub miesięcznego. W wypadku, gdy nie jest to określone pracownikowi przysługuje 60% wynagrodzenia.
  • § 2. Pracownik otrzymuje wynagrodzenie wyłącznie w przypadku, gdy przestój w pracy nie wynikł z jego winy.
  • § 3. Pracownik może być oddelegowany do wykonywania innych prac w czasie przestoju, za co przysługuje mu wynagrodzenie równe wynagrodzeniu przewidzianemu dla tego rodzaju pracy. Wynagrodzenie to nie może być jednak niższe niż wynagrodzenie ustalone w § 1. Jeżeli przestój był wywołany przez pracownika, to w tej sytuacji przysługuje mu jedynie wynagrodzenie za wykonywaną pracę.
  • § 4. Jeżeli przestój jest spowodowany warunkami atmosferycznymi, a wykonywanie pracy jest od nich uzależnione, to pracownikowi przysługuje wynagrodzenie adekwatne do warunków zatrudnienia. Jeżeli pracownik zostanie w czasie przestoju oddelegowany do innej pracy to otrzymuje on wynagrodzenie przewidziane dla tej pracy, chyba że stosowane są zasady z § 3.

Przestoje w pracy dzieli się na zawinione i niezawinione przez pracownika :

• przestoje nie wynikające z winy pracownika mogą być spowodowane:
  • celowym działaniem lub zaniechaniem ze strony pracodawcy lub przyczynami leżącymi po jego stronie niezależnymi od niego,
  • przyczynami po stronie pracownika niewynikającymi z jego winy np. niezawiniony błąd w obsłudze komputera, który wywołuje awarię systemu,
  • warunkami atmosferycznymi uniemożliwiającymi wykonywanie pracy.
• Jako przestoje w pracy wywołane przez pracownika rozumie się:
  • przestoje umyślnie wywołane przez pracownika, czyli takie, kiedy pracownik bezpośrednio chce wywołać szkodę lub ma świadomość możliwości jej wyrządzenia i podejmuje się działań w tym celu,
  • przestoje nieumyślnie wywołane przez pracownika, spowodowane np. przez zaniedbanie obowiązków lub lekkomyślność przy ich wykonywaniu.
• W niektórych sytuacjach przestoje wynikają zarówno z winy pracownika jak i okoliczności od niego niezależnych.

Przerwa w pracy — artykuły polecane

Urlop — Godziny nadliczbowe — Urlop rodzicielski — Staż pracy — Wniosek o urlop — Urlop okolicznościowy — Dyscyplina pracy — Dni wolne — Doba pracownicza — Metodyka XPrince

Bibliografia

• Dyrektywa 2003/88/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 4 listopada 2003 r. dotycząca niektórych aspektów organizacji czasu pracy Document 32003L0088
• Rycak M. (2009), Planowanie i rozliczanie czasu pracy, Wolters Kluwer, Warszawa
• Szalbot M. (2017), Byle do przerwy... etnograficzne badania zachowań ludycznych towarzyszących pracy pracowników fizycznych, Zabawy i Zabawki. Studia Antropologiczne, nr 15, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Katowice
• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141
• Wawrzyniak-Jędreka B. (red.) (2014), Meritum Prawo pracy 2014, Wolters Kluwer, Warszawa

Autor: Karolina Gancarczyk

.

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.