Ryzyko polityczne

Ryzyko polityczne wiąże się ze sposobem interwencji rządów w poszczególnych krajach, zarówno w sferze całej gospodarki, jak też również oddzielnych sektorów. W rezultacie kreuje ono prawdopodobieństwo wystąpienia takich zmian w strukturach gospodarczych w skali makro i mikroekonomicznej, które mogą w istotny sposób pogarszać warunki i naruszać prawne zasady funkcjonowania wielu przedsiębiorstw. Może ono stanowić źródło gwałtownych i nieoczekiwanych zmian przepływów finansowych oraz rzutować na spadek wartości rynkowej realizowanych inwestycji. Rozpatrując negatywne skutki wpływu ryzyka politycznego na decyzje inwestorów zagranicznych, należy także dostrzegać aspekty pozytywne. Większość przedsiębiorstw działających w skali międzynarodowej skupia się jednak na przezwyciężaniu jego negatywnych skutków.

Ryzyko polityczne dotyczy zarówno inwestycji zagranicznych jak i krajowych. W przypadku ryzyka kraju kontrahent zagraniczny nie może lub nie będzie w stanie zrealizować podjętego zobowiązania. Powody mogą być różne jak np.: wojny, rewolucje, przewroty katastrofy, klęski żywiołowe itp. Ryzyko to można minimalizować poprzez gwarancje eksportowe, otwieranie zagranicznych przedstawicielstw, śledzenie ratingów przygotowywanych przez wyspecjalizowane agencje (tj. Moody's, Standard and Poor's).

Wśród składowych ryzyka politycznego należy wyróżnić również ryzyko transferu, będące rodzajem ryzyka kredytowego. Występuje w sytuacji gdy władze danego kraju, kierując się najczęściej przesłankami ekonomicznymi, mogą zabronić dokonywania transferu funduszy, bądź ich wymiany na inną walutę, przy zachowaniu możliwości realizacji zobowiązań przez bezpośredniego kontrahenta. Unikanie tego ryzyka nastręcza wiele trudności, można je jednak minimalizować poprzez analizy ratingowe danego kraju, znajomość regulacji dewizowych, oraz monitorowanie zmian i nowych regulacji.

Strategia inwestowania za granicą w kontekście istniejącego ryzyka politycznego może obejmować trzy następujące etapy:

• kalkulację istniejącego ryzyka politycznego wraz z oceną jego prawdopodobnych skutków,
• poszukiwanie możliwości neutralizacji konsekwencji ryzyka politycznego,
• zastosowanie procedury rewindykacji, umożliwiającej zmaksymalizowanie kompensaty z tytułu konfiskaty zagranicznej inwestycji.

Na ogół stosuje się dwustopniowe podejście w procesie oceny ryzyka polityczne:

• analizę makroekonomiczną, umożliwiająca określenie ogólnego poziomu ryzyka politycznego w skali danego kraju
• analizę mikroekonomiczną, pozwalającą na ocenę skali ryzyka politycznego w odniesieniu do konkretnej branży lub segmentu rynku, a nawet danego przedsiębiorstwa czy projektu inwestycyjnego.

Oszacowanie ogólnego poziomu ryzyka politycznego opiera się na wykorzystaniu mniej lub bardziej sformalizowanych modeli. Obecnie istnieje już znaczna liczba modeli, wykorzystywanych zarówno w badaniach naukowych, jak i w celach komercyjnych. Dostarczają one wskaźników analitycznych, skupiających grupy czynników, odzwierciedlających stabilność środowiska politycznego i ekonomicznego danym kraju. Wskaźniki te mogą być porównywane ze sobą, dając podstawy do formalnego rankingu w skali międzynarodowej. Do czynników determinujących poziom ryzyka politycznego zaliczyć można: częstotliwość zmian rządów, zmiany sił społecznych w kraju, wewnętrzne i zewnętrzne konflikty, inflację, bilans płatniczy itp.

Jedną z technik rankingu krajów pod względem ryzyka politycznego jest model analizy wskaźników BERI - Business Environment Risk Index. Model ten skupia wszystkie podstawowe (ekonomiczne, społeczne i polityczne) czynniki otoczenia biznesu, ujmując je formalnie w postaci jednego globalnego indeksu ryzyka politycznego, uwzględniającego stan środowiska ekonomicznego. Ranking ten, jak i wiele innych, jest użyteczny, pod warunkiem, że służy do oceny ogólnego poziomu ryzyka politycznego. Z ekonomicznego punktu widzenia najważniejsze jest natomiast skalkulowanie niepewności co do przestrzegania praw własności w różnych krajach.

Ryzyko polityczne może również występować w przypadku ograniczenia swobody korzystania z przysługujących praw własności; dobrym wskaźnikiem rosnącego ryzyka politycznego może być skala i szybkość odpływu kapitału zagranicznego oraz oszczędności ludności z kraju. Brak zaufania do rządu, duże prawdopodobieństwo wywłaszczenia firm zagranicznych, konfiskaty majątku bądź możliwość utraty przez ludność oszczędności w wyniku restrykcji podatkowych lub wzrostu inflacji, muszą wpływać na ocenę ryzyka politycznego i decyzje przedsiębiorstw zagranicznych dotyczących inwestycji. Niezależnie od tego jak zostaje ono ocenione, jego oddziaływanie na poszczególne branże nie jest jednakowe. W pewnych przypadkach, dla niektórych przedsiębiorców brak stabilizacji politycznej i ekonomicznej może stwarzać wyjątkowo korzystne możliwości inwestycyjne i handlowe. Tutaj właśnie przejawia się słabość analiz makroekonomicznych, zakładających, iż każda firma narażona jest na jednakowe ryzyko polityczne, bez względu na specyfikę jej działalności.

Kluczową rolę w ocenie ryzyka politycznego w wielu krajach odgrywa określenie prawdopodobieństwa wywłaszczenia i nacjonalizacji, jednakże rządy większości krajów rzadko dokonują konfiskat, bez zapewnienia rekompensat finansowych. Skłonność do wywłaszczania w znacznym stopniu związana jest z korzyściami ekonomicznymi, osiąganymi z inwestycji zagranicznych, przez kraje przyjmujące inwestorów. Im wyższe są te korzyści, tym wyższe tym wyższe są koszty alternatywne wywłaszczenia firm zagranicznych, tym niższe jest ostatecznie ryzyko polityczne konfiskaty inwestycji zagranicznej. Zależność ta otwiera firmom możliwość opracowania strategii ograniczającej ryzyko przejęcia majątku z przyczyn czysto politycznych. Nawet jednak najbardziej wnikliwe analizy nie mogą zastąpić działań podejmowanych przez przedsiębiorców w celu zminimalizowania ewentualnych szkód, mogących powstać w wyniku restrykcyjnych działań obcych rządów.

TL;DR

Ryzyko polityczne może wpływać na gospodarkę i przedsiębiorstwa poprzez zmiany w strukturach gospodarczych i przepływach finansowych. Może wynikać z niezdolności zagranicznych kontrahentów do spełnienia zobowiązań lub ograniczenia transferu funduszy przez władze kraju. Inwestorzy powinni ocenić ryzyko polityczne na poziomie makro i mikroekonomicznym oraz stosować strategie neutralizacji i rekompensacji. Istnieje wiele modeli i wskaźników do oceny ryzyka politycznego, ale analizy nie mogą zastąpić działań podejmowanych przez przedsiębiorców w celu minimalizacji szkód.

Ryzyko polityczne — artykuły polecane

Kategoryzacja czynników ryzyka — Dywersyfikacja ryzyka — Ryzyko — Ryzyko inwestycyjne — Skłonność do podejmowania ryzyka — Scenariusze możliwych zdarzeń — Zarządzanie kryzysowe — Scenariusze stanów otoczenia — Ryzyko w transakcjach międzynarodowych

Bibliografia

• Lewandowski D. (1995), Analiza ryzyka walutowego, Instytut Naukowo-Wydawniczy Olympus, Warszawa
• Najlepszy Eugeniusz, Zarządzanie finansami międzynarodowymi, wyd. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2000, s. 366

Autor: Andrzej Ruchałowski