Nadwyżka budżetowa

Różnica między dochodami a wydatkami w danym roku budżetowym stanowi nadwyżkę budżetu lub deficyt budżetu w tym roku.

Budżet, jako zestawienie dochodów i wydatków, może się znajdować w jednym z trzech stanów:

• przewagi dochodów nad wydatkami, co nazywamy stanem nadwyżki budżetowej
• niedoboru dochodów w stosunku do wydatków, co nazywamy stanem deficytu budżetowego
• zrównoważenia dochodów i wydatków, co nazywamy stanem równowagi budżetowej

Osiąganie stanu nadwyżki oznacza, że podmiot gospodarczy pozyskuje z otoczenia więcej środków finansowych niż mu oddaje. Rozróżniamy nadwyżki:

• planowaną - stanowiącą zabezpieczenie wykonania budżetu
• zrealizowaną - zasób środków pieniężnych, który przechodzi na następny okres budżetowy

TL;DR

Nadwyżka budżetowa to sytuacja, w której dochody przewyższają wydatki. W przypadku firm i gospodarstw domowych jest to pożądane, ale w budżecie państwa może być zarówno pozytywne, jak i negatywne. Nadwyżka może wynikać z korzystnej koniunktury gospodarczej lub być narzędziem stabilizacyjnej polityki gospodarczej. Natomiast nadwyżka pierwotna oznacza różnicę między deficytem budżetu a kosztami obsługi długu publicznego. Wszystkie dane dotyczące wykonania budżetu są jawne i podawane do publicznej wiadomości przez Ministerstwo Finansów i jednostki samorządu terytorialnego.

Nadwyżka budżetowa mniejszych jednostek gospodarczych

W przypadku przedsiębiorstwa czy też gospodarstwa domowego, stan nadwyżki budżetowej jest pozytywny i jak najbardziej pożądany.

Firma generuje zysk operacyjny, który może przeznaczyć na inwestycje - nadwyżka jest zamieniana na inne formy aktywów przynoszące dochód - lub na tworzenie zapasów. Zaś gospodarstwo domowe gromadzi oszczędności i powiększa swoje dobra, i, tak jak w przypadku przedsiębiorstwa, może je przeznaczyć na dalsze powiększanie swojego majątku.

Możemy tutaj mówić o korzystnej sytuacji, ale pod warunkiem, że osiągnięta nadwyżka nie będzie skutkiem zaniżania wydatków, przez co dany podmiot nie osiąga swoich celów ani nie wykonuje zadań.

Nadwyżka budżetu państwa

Powszechnie nadwyżka kojarzy się ze zjawiskiem optymistycznym. O ile powyżej tak właśnie było, to w przypadku budżetu państwa nie jest to sytuacja jednoznaczna. Możemy ją postrzegać zarówno jako pozytywną jak i negatywną.

Istnieją dwie sytuacje, w których możemy mówić o pozytywnych aspektach wypracowania nadwyżki:

• jako rezultat osiągnięty w wyniku wyjątkowo korzystnej koniunktury gospodarczej, gdy rzeczywiste dochody przekroczyły te planowane i były wyższe od zaplanowanych wydatków - jest to stan przejściowy, w czasie którego środki z nadwyżki są przeznaczane np. do wykupienia długu publicznego
• gdy stanowi ona narzędzie stabilizacyjnej polityki gospodarczej jako mechanizm ściągania nadmiaru siły nabywczej

1. gdy siła nabywcza społeczeństwa dąży do osiągnięcia popytu, którego gospodarka nie będzie w stanie zaspokoić
2. gdy siła nabywcza społeczeństwa musi zostać zneutralizowana z powodu przestawienia gospodarki na inne cele, np. w przypadku wojny (nadwyżka budżetowa służy finansowaniu działań wojennych)

Wystąpienie nadwyżki może być sytuacją przypadkową, jednorazową, która z pewnością nie powtórzy się w następnym okresie. Jeżeli natomiast jest to zjawisko permanentne, osiąganie jej będzie szkodliwe z punktu widzenia wzrostu gospodarczego. Będzie to bowiem sygnał, że obciążenia podatkowe są nadmiernie wysokie i trzeba dążyć do ich obniżenia.

Nadwyżka budżetowa pierwotna

Aby dojść do pojęcia nadwyżki pierwotnej, skupmy się najpierw na deficycie pierwotnym. Jest to różnica między deficytem budżetu a kosztami obsługi długu publicznego, do których zaliczamy:

• koszty odsetkowe, stanowiące ponad 95% kosztów obsługi długu
• koszty emisji papierów skarbowych
• rozliczenia z tyt. gwarancji i poręczeń udzielonych przez Skarb Państwa

Możliwości wyniku są trzy - deficyt pierwotny jako wartość dodatnia, zerowa lub ujemna.

W okolicznościach, gdy mamy do czynienia z wartością ujemną, budżet musi wygospodarować nadwyżkę. W takim położeniu występuje bardzo niekorzystna sytuacja z punktu widzenia funkcji budżetu. Deficyt nie może pokryć dodatkowych wydatków budżetowych, ponieważ jest pochłaniany przez koszty obsługi długu publicznego. Ponadto koszty obsługi pochłaniają dalsze dochody, przez co nie możemy ich przeznaczyć na dostarczanie dóbr publicznych i społecznych, co jest jedną z funkcji budżetu, ani na pobudzanie gospodarki. Nie ma też możliwości zwiększenia popytu, a rynki kurczą się zamiast rozszerzać. W takich warunkach osiągnięta nadwyżka jest przeznaczana na obsługę długu publicznego.

Dodatnia różnica między kosztami obsługi długu publicznego a deficytem jest nazywana nadwyżką pierwotną. Oznacza ona, że, gdyby nie koszty obsługi długu, państwo miałoby nadwyżkę - jego dochody byłyby wyższe od wydatków.

Kwestie prawne

Zgodnie z art. 33. ust. 1. ustawy o finansach publicznych, gospodarka środkami publicznymi jest jawna (z zastrzeżeniem ust. 2.).

Dane dotyczące wykonania budżetu, w tym kwotę deficytu lub nadwyżki, podaje do publicznej wiadomości Minister Finansów (budżet państwa) oraz zarząd jednostki samorządu terytorialnego (budżet JST).

Nadwyżka budżetowa — artykuły polecane

Popyt efektywny — Deficyt budżetowy — Wydatki inwestycyjne — Oszczędności — Dochód narodowy — Produkt Narodowy Brutto — Dywidenda — Arthur Cecil Pigou — Siła nabywcza — Kolportaż

Bibliografia

• Prokopowicz J., Jankowska-Huflejt H. (2008), Ocena ekonomiczna kierunków działalności rolniczej gospodarstw ekologicznych mierzona standardową nadwyżką bezpośrednią 2006. Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering, 53(4)
• Smid W. (2012), BOSS Leksykon, Dr Lex, Kraków
• Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych Dz.U. 2009 nr 157 poz. 1240
• Wernik A. (2014), Finanse publiczne, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Wiewióra M. (2008), Wpływ nadwyżki operacyjnej budżetu na kondycję finansową jednostki samorządu terytorialnego. Samorząd Terytorialny, nr 11
• Żyżyński J. (2009), Budżet i polityka podatkowa. Wybrane zagadnienia, Wydawnictwo Naukowe, PWN, Warszawa

Autor: Gabriela Wróbel