Karta wzorcowa

Karta wzorcowa służy wyrażeniu zróżnicowania jakości za pomocą specjalnie dla danego towaru opracowanej skali werbalnej. Najczęściej stosowane są skale 5-punktowe, w których poszczególnym stopniom (1-5) przypisywane są określenia słowne, czyli kolejnemu stopniowi skali jest przypisywana definicja jakości. Definicje te są specyficzne dla poszczególnych rodzajów produktów, gdyż każdy typ i rodzaj produktu ma specyficzny i sobie tylko właściwy zestaw cech jakościowych [I. Duda 1994, s. 68].

Poprawie sporządzona skala pięciopunktowa powinna spełniać powyższe warunki:

• każdy stopień skali powinien odpowiadać odmiennemu poziomowi jakości, uchwytnemu dla oceniającego,
• każdemu poziomowi jakości powinna odpowiadać konkretna definicja słowna,
• zalecana liczba stopni 11, a dla oznaczeń seryjnych nie mniej niż 5,
• mieć jednakową liczbę punktów do oceny poziomu jakości każdego wyróżnika jakościowego [E. Babicz-Zielińska, A. Rybowska, W. Obniska 2008, s. 131].

Ocena pięciopunktowa została zaproponowana w 1957 roku przez polskiego uczonego prof. Damzego Tilgnera. Nawiązuje do systemu ocen szkolnych i dlatego czasem nazywana jest skalą szkolną. Obejmuje pięć klas jakości:

• 5 - jakość bardzo dobra,
• 4 - jakość dobra,
• 3 - jakość dostateczna,
• 2 - jakość niedostateczna,
• 1 - jakość zła [J. Gawęcka, J. Jędryka 2001, s. 60].

Każda z cech jakościowych, np. barwa, zapach, smak, konsystencja itp., jest zawsze oceniana tą samą liczbą punktów 1÷5. Jeśli jest wymagana ocena bardziej dokładna, mogą być wprowadzane oceny połówkowe: 4,5-3,5-2,5-1,5. Tak rozwinięta skala ma 9 stopni jakości i wystarcza nawet do bardzo precyzyjnego określenia jakości ocenianych produktów. Odwrotnie, jeśli wyodrębnienie 5 poziomów jakości danej cechy nastręcza trudności, można podać definicje dla trzech poziomów, odpowiadających punktacji: 5-3 - 1.

Definicje odpowiadające kolejnym stopniom skali ocenianej cechy jakościowej powinny być jak najściślejsze i wyraźnie odrębne dla poszczególnych stopni skali tak, aby oceniający nie miał wątpliwości w zakwalifikowaniu danej cechy do odpowiedniego poziomu jakości [T. Jędryka, T. Kozłowski 1986, s. 33].

Kolejność oceny poszczególnych wyróżników jakościowych żywności odpowiada naturalnej kolejności, w jakiej zwraca się uwagę na cechy sensoryczne, a więc na początku cechy oceniane za pomocą zmysłu wzroku, dalej węchu, następnie dotyku i kinestezji oraz na końcu zmysłu smaku. Zgodnie z tym najpierw oceniana jest barwa, potem zapach, konsystencja oraz smak lub smakowitość. Ocena wszystkich cech badanego produktu pozwala wyrazić jego jakość w postaci jednej liczby. Wynik ogólny nie jest sumą ocen nadanych poszczególnym cechom. Zwykłe sumowanie mogłoby doprowadzić do tego, że niska ocena cechy bardzo istotnej byłaby kompensowana przez wysoką ocenę cechy mniej ważnej. Celem uniknięcia tego zjawiska wprowadzono współczynniki ważkości, tzn. odpowiednie mnożniki, które zwiększają udział w ocenie ogólnej bardziej istotnej cechy jakościowej, a zmniejszają udział mniej ważnych cech [T. Jędryka 2001, s. 62].

Metody stosowane przy tworzeniu karty wzorcowej

Karta wzorcowa jest ważnym narzędziem w zarządzaniu jakością, które pomaga w ocenie i porównywaniu cech jakościowych produktów lub usług. Proces tworzenia karty wzorcowej obejmuje kilka kroków, które pozwalają na precyzyjne określenie kryteriów oceny i ustalenie standardów jakości. Istnieje kilka metod, które można zastosować przy tworzeniu kart wzorcowych.

Jedną z metod jest metoda porównawcza, która polega na ocenie produktów lub usług na podstawie porównania z już istniejącymi wzorcami. Wybiera się produkty lub usługi, które są uważane za dobre jakościowo i wykorzystuje się je jako wzorce do oceny innych produktów. Ta metoda jest stosowana w przypadku, gdy dostępne są już wybrane wzorce jakościowe.

Inną metodą jest metoda konsensusowa, która polega na zebraniu opinii i ocen od różnych osób lub grup. Te opinie są następnie analizowane i zestawiane w celu stworzenia karty wzorcowej. Ta metoda jest szczególnie użyteczna w przypadku, gdy nie ma dostępnych gotowych wzorców jakościowych lub gdy różne grupy mają różne oczekiwania i preferencje.

Metoda analityczna polega na wykorzystaniu różnych technik statystycznych i matematycznych do oceny cech jakościowych produktów lub usług. Ta metoda jest szczególnie przydatna, gdy ocena wymaga precyzyjnego pomiaru i analizy danych. Wykorzystuje się różne narzędzia, takie jak analiza statystyczna, analiza czynnikowa czy regresja, aby określić, jakie cechy jakościowe mają największy wpływ na ocenę produktów.

Każda z tych metod ma swoje zalety i wady. Metoda porównawcza jest stosunkowo prosta i szybka, ale może być ograniczona dostępnością odpowiednich wzorców jakościowych. Metoda konsensusowa może być bardziej czasochłonna, ale pozwala uwzględnić różne perspektywy i preferencje. Metoda analityczna jest bardziej skomplikowana, ale pozwala na bardziej precyzyjne i obiektywne oceny.

Przy tworzeniu karty wzorcowej należy podjąć kilka kroków. Najpierw należy wybrać cechy jakościowe, które będą oceniane. Następnie należy ustalić skalę werbalną, która pozwoli na ocenę tych cech. Ważne jest również określenie definicji dla poszczególnych stopni skali, aby oceny były jednoznaczne i zrozumiałe. Dodatkowo, w przypadku stosowania metody analitycznej, konieczne jest określenie, jakie dane będą zbierane i jak będą analizowane.

Przykłady konkretnych zastosowań kart wzorcowych można znaleźć w różnych branżach. Na przykład, w przemyśle spożywczym karty wzorcowe są używane do oceny jakości surowców i produktów gotowych. W przemyśle motoryzacyjnym karty wzorcowe są stosowane do oceny jakości części i komponentów. W przemyśle farmaceutycznym karty wzorcowe są wykorzystywane do oceny jakości leków.

Karta wzorcowa — artykuły polecane

Ocena punktowa — Kiper — Wartościowanie jakości — Badania porównawcze — Poziom istotności — Skala ocen — Próba — Karta kontrolna — Metoda rangowania

Bibliografia

• Babicz-Zielińska E., Rybowska A., Obniska W. (2008), Sensoryczna ocena jakości żywności, Wydawnictwo Akademii Morskiej, Gdynia
• Duda I. (red.) (1995), Słownik pojęć towaroznawczych, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków
• Gawęcka J., Jędryka T. (2001), Analiza sensoryczna - wybrane metody i przykłady zastosowań, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań
• Jędryka T. (2001), Metody sensoryczne, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków
• Jędryka T., Kozłowski T. (1986), Materiały do ćwiczeń z analizy sensorycznej, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków

Autor: Natalia Bielska