Dobro substytucyjne

Dobra substytucyjne - to dobra i usługi, które dzięki podobnym cechom, funkcjom (zastosowaniu) czy właściwościom zastępują się wzajemnie w zaspokajaniu określonej potrzeby. Dobro substytucyjne konkuruje z danym dobrem i może je zastępować. (Z. Dach 2012, s. 101)

O dobrach substytucyjnych mówimy wówczas, gdy zmiana ceny jednego z nich (jej spadek lub wzrost), przy stałej cenie drugiego, powoduje przesunięcie popytu konsumentów w kierunku dobra tańszego (M. Rekowski 2009, s. 44).

TL;DR

Dobra substytucyjne są to dobra i usługi, które mogą zastępować się wzajemnie w zaspokajaniu określonej potrzeby. Zmiana ceny jednego z substytutów powoduje przesunięcie popytu na substytut tańszy. Ceny dóbr substytucyjnych wpływają na popyt na te dobra. Między substytutami istnieje stosunek substytucji, który można zmierzyć krańcową stopą substytucji. Substytuty doskonałe są dobrami, które konsument wymienia według stałej stopy. Przykłady dóbr substytucyjnych to masło/margaryna, kawa/herbata, jabłka/pomarańcze, itd. Strategia substytucji importu polega na zastąpieniu importu produkcją krajową.

Dobra substytucyjne a popyt

Ceny dóbr substytucyjnych, jak i komplementarnych stanowią jeden z czynników określających popyt na dane dobro. Wzrost ceny jednego z substytutów przekłada się na wzrost popytu na drugie dobro, które w tej sytuacji stało się relatywnie tańsze. Zatem dobra substytucyjne charakteryzują się dodatnim współczynnikiem mieszanej elastyczności cenowej popytu, mierzącej wrażliwość popytu na zamianę ceny według wzoru (E. Kwiatkowski, R. Milewski 2016, s. 59):

$E={\frac {\Delta P_{x}}{P_{x}}}:{\frac {\Delta c_{y}}{c_{y}}}$

gdzie:

E - mieszana elastyczność cenowa popytu

${\frac {\Delta P_{x}}{P_{x}}}$ - względna zmiana popytu na dobro X

${\frac {\Delta c_{y}}{c_{y}}}$ - względna zmiana ceny dobra Y, będącego substytutem dobra X Substytucyjność dóbr ogranicza wpływ ich cen na inflację, której podstawowym miernikiem jest Wskaźnik Cen Konsumpcyjnych (CPI - consumer price index), będący średnią ważoną cen dóbr kupowanych przez gospodarstwa domowe.

Krańcowa stopa substytucji

Jeżeli wzrost popytu na jedno dobro powoduje spadek popytu na drugie, to między tymi dobrami istnieje stosunek substytucji. W celu zmierzenia tego efektu stosuje się krańcową stopę substytucji. Miernik ten określa stosunek przyrostu konsumpcji jednego dobra do ubytku dobra drugiego w sytuacji, gdy konsument pozostaje na tej samej krzywej obojętności.

Substytuty doskonałe

Rys. 1 Krzywa obojętności dóbr doskonale substytucyjnych na przykładzie ołówków

Substytutami doskonałymi nazywać będziemy dobra, które konsument skłonny jest wymieniać według stałej stopy (np. 1:1). Użytkownik zainteresowany jest jedynie ogólną ilością dóbr doskonale substytucyjnych w koszyku konsumpcji - określonym jako $u(x_{1},x_{2})$, nie zaś jego zawartością. Zatem krzywe obojętności konsumenta kształtują się jako proste o stałym nachyleniu - 1 (przy stopie wymiany 1:1, zmiana konta nachylenia wynika ze zmiany stopy po której konsument skłonny jest wymieniać dobra), równoległe do siebie. Wzrost preferencji przebiega w górę, przechodząc na koszyki zawierające coraz większą liczbę określonych dóbr. Przykładem doskonałych substytutów są czerwone i niebieskie ołówki (H. R. Varian 2013, s. 358)

Preferencje dla substytutów doskonałych mogą być mierzone poprzez następująca postać funkcji użyteczności: $u(x_{1},x_{2})=\alpha x_{1}+\beta x_{2}$

gdzie: α, β - to liczby dodatnie, wskazujące na "wartość" jaką ma dane dobro dla konsumenta, tak więc nachylenie krzywej obojętności jest zawsze równe $-{\frac {\alpha }{\beta }}$.

Gdy cena jednego substytutu przewyższa drugi, konsument skupia się na pozyskiwaniu dobra tańszego. W przypadku wzrostu dochodu, nie zmienia on swych preferencji, a jedynie zwiększa konsumpcję dobra tańszego.

Przykłady dóbr substytucyjnych

Typowe przykłady dóbr o charakterze substytucyjnym to:

• masło / margaryna
• kawa / herbata
• jabłka / pomarańcze
• benzyna / gaz
• kino / telewizja
• długopis / pióro
• autobus miejski / samochód osobowy

Substytucja importu

Właściwości dóbr substytucyjnych są wykorzystywane na szczeblu gospodarki światowej i wiąże się z nią strategia substytucji importu nazywana inaczej polityką antyimportową. Polega ona na zastąpieniu importu produkcją krajową, poprzez narzucenie ograniczeń ilościowych lub wysokich ceł na produkty importowane. Prowadzi to do wzrost cen dóbr importowanych i zastępowanie ich dobrami substytucyjnymi wyprodukowanymi w kraju. Substytucja importu prowadzi do spadku obrotu handlu światowego i ograniczenia działania zasady przewagi komparatywnej. Negatywną konsekwencją takiej polityki jest marnotrawstwo. Kraje, które ją stosują zużywają dużo więcej zasobów krajowych do wytworzenia danego towaru, niż wymagałby tego eksport, niezbędny do sfinansowania importu tego samego towaru ((D. Begg, S. Fischer R. Dornbusch 2014, s. 506).

Dobro substytucyjne — artykuły polecane

Mieszana elastyczność cenowa popytu — Popyt sztywny — Dobra komplementarne — Elastyczność — Nadwyżka — Dochód realny — Równowaga rynkowa — Prawo malejącego popytu — Popyt konsumpcyjny

Bibliografia

• Begg D., Fisher S., Vernasca G., Dornbusch R. (2014), Ekonomia: Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Begg D., Fisher S., Vernasca G., Dornbusch R. (2014), Ekonomia: Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Dach Z. (2012), Mikroekonomia, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków
• Majewska M. (2011), Równowaga i stabilność rynku konkurencyjnego z krzyżowymi zależnościami między dynamiką cen, popytem na towary i ich podażą, Katedra Ekonomii Matematycznej, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu
• Milewski R., Kwiatkowski E. (red.) (2016), Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Varian H. (2013), Mikroekonomia. Kurs średni - ujęcie nowoczesne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

Autor: Anna Pulchny, Jolanta Mykitiuk