Schemat organizacyjny

Schemat organizacyjny jest to graficzna prezentacja struktury organizacyjnej danej organizacji lub struktury międzyorganizacyjnej w przypadku współdziałania ze sobą kilku organizacji. Schemat organizacyjny w szczególności obrazuje zależności pomiędzy komórkami funkcjonalnymi organizacji, którymi mogą być na przykład pojedyncze stanowiska pracy lub grupy stanowisk wyodrębnionych ze względu na swe funkcje. Mówiąc prościej schemat organizacyjny przedstawia model struktury organizacyjnej przyjęty w danej organizacji.

W związku z wyróżnieniem dwóch podstawowych modeli zarządzania, można także wyróżnić dwa główne modele struktur organizacyjnych. Mechanistycznemu modelowi zarządzania odpowiadać będzie zatem hierarchiczna struktura organizacyjna, zaś organicznemu modelowi zarządzania struktura organiczna. Ponadto wyróżnić można trzeci pośredni typ struktur organizacyjnych posiadający zarówno cechy struktur hierarchicznych jak i organicznych.

Rodzaj schematu organizacyjnego przedsiębiorstwa, zależy od:

• wielkości firmy,
• rodzaju zadań jakie wykonuje korporacja,
• lokalizacji działalności,
• formy organizacyjnej,
• formy własności. (D. Dębski 2006, s. 73)

TL;DR

Schemat organizacyjny to graficzna prezentacja struktury organizacyjnej danej organizacji. Wyróżnia się różne typy struktur, takie jak hierarchiczne, pośrednie i organiczne. Schemat organizacyjny powinien być prosty, przejrzysty i zapewniać odpowiedni podział pracy oraz koordynację działań.

Typy schematów organizacyjnych

Struktury hierarchiczne

• struktura liniowa (przedmiotowa) - najprostsza struktura organizacyjna najczęściej stosowana w małych organizacjach, opierająca się na zasadzie jedności kierowania. Charakteryzuje się centralizacją władzy i wyraźną linią podporządkowania. Zespoły ludzi budowane są wokół zadań, a nie wokół funkcji. Więzi funkcjonalne pokrywają się ze służbowymi co do przebiegu oraz co do kierunku,
• struktura funkcjonalna - jeden z typów struktury organizacyjnej charakteryzujący się występowaniem działów funkcjonalnych kierowanych przez specjalistów oraz złamaną zasadą jedności kierowania. Członkowie organizacji podlegają zarówno kierownikom funkcjonalnym jak i służbowym. Istotną wadą tej struktury jest trudność w rozdzieleniu kompetencji poszczególnych kierowników funkcjonalnych, co może prowadzić do powstawania konfliktów,
• struktura liniowo-sztabowa - jest typem struktury łączącym w sobie zalety struktury liniowej i funkcjonalnej. Opiera się na przewadze więzi służbowych, jak struktura liniowa, a jednocześnie dopuszcza stosunki zależności funkcjonalnej. W praktyce jest to najczęściej spotykana struktura hierarchiczna.

Struktury pośrednie

• struktura dywizjonalna - opiera się na wyodrębnieniu wewnętrznych segmentów organizacji o znacznym stopniu samodzielności, co prowadzi do decentralizacji władzy. Może to prowadzić do powstawania konfliktów między segmentami i utrudniać koordynację pracy. Mimo to ten typ struktury ma szerokie zastosowanie w dużych organizacjach gospodarczych,
• struktura macierzowa - charakterystyczną cechą tej struktury jest rezygnacja z zasady jedności kierowania. Przyjmuje się tu zasadę podwójnego kierowania, która powoduje, że schemat struktury złożony jest z kolumn i wierszy przypominając macierz matematyczną. Podwójne podporządkowanie może być przyczyną niejasności i sporów kompetencyjnych.

Struktury organiczne

• struktura projektowa - stanowi rozwinięcie dotychczasowych struktur o możliwość tworzenia określonych zespołów zadaniowych funkcjonujących tylko przez pewien czas w celu realizacji określonych działań. Zespoły te mogą się składać zarówno z pracowników danej organizacji, jak i specjalistów spoza organizacji,
• struktura sieciowa - pojawiła się w związku z rozwojem współpracy między organizacjami podejmującymi wspólne przedsięwzięcia, nazywanych aliansami strategicznymi. Istotą sieci jest to, że niezależne podmioty powiązane ze sobą technologiami informatycznymi tworzą za każdym razem inną konfigurację. Każda taka konfiguracja zwana jest spółką wirtualną. Ze względu na zmieniające się konfiguracje trudno jest stworzyć schemat organizacyjny struktury sieciowej.

Wyżej wymienione i najczęściej stosowane schematy organizacyjne utworzone są zgodnie z układem pionowym. Poza tym istnieją również inne możliwości układu graficznego struktur organizacyjnych.

Układy schematów organizacyjnych

Układy w jakich można rozpatrywać schematy organizacyjne:

• układ poziomy, następuje podział na jednostki zarządzające (zarząd), ogniwa produkcyjne i komórki działalności pozaprodukcyjnej
• układ pionowy, przedsiębiorstwo dzieli się na brygady, które są kontrolowane i zarządzane przez dyrektora lub jego zastępce (D. Dębski 2006, s. 77)

Ogólne zasady tworzenia schematu organizacyjnego

Istnieją ogólne zasady tworzenia schematu organizacyjnego oparte na wieloletniej praktyce. Schemat organizacyjny m.in. powinien:

• być prosty,
• być przejrzysty,
• zapewnić odpowiedni podział wykonywanej pracy,
• łączyć zadania, tak aby koordynacja działania była na najwyższym poziomie,
• ustalić za co odpowiada każdy pracownik,
• ustalić powiązania służbowe między pracownikami (A. Lemańska-Majdzik 2012, s. 100)

Schemat organizacyjny — artykuły polecane

Jednostka organizacyjna — Struktura funkcjonalna — Zależności funkcjonalne — Hierarchia — Departamentalizacja — Grupa robocza — Zależności organizacyjne — Organizacja — Koordynacja

Bibliografia

• Bielski M. (2004), Podstawy teorii organizacji i zarządzania, Wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa
• Byłeń S. (2014), Zarządzanie wojskowym systemem transportowym, Przedsiębiorczość i Zarządzanie, t. 15, z. 6, cz.3
• Dębski S. (2009), Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw. Część 1, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa
• Galata S. (2007), Podstawy zarządzania nowoczesną organizacją, Difin, Warszawa
• Gaszyński W., Bagiński J. (red.) (2008), Nowe Zarządzanie Kryzysowe w Praktyce: gotowe procedury, plany reagowania, schematy organizacyjne według nowych przepisów. Wiedza na Usługach Rynku, Wydawnictwo FORUM, Poznań
• Grajewski P. (2009), Organizacja procesowa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Jasińska J. (2015), Zmiany w organizacjach: sprawne zarządzanie, sytuacje kryzysowe i warunki osiągania sukcesu, FREL ,Warszawa
• Lemańska-Majdzik A. (2012), Czynniki determinujące strukturę organizacyjną przedsiębiorstwa, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas. Zarządzanie, nr 1
• Sikorski A. (1988), Wielowymiarowe struktury organizacyjne przedsiębiorstw, Folia Oeconomica. 77

Autor: Katarzyna Chmielewska, Pola Maj