Dłużnik

Dłużnik to osoba fizyczna lub prawna, która zaciągnęła dług u swojego wierzyciela. Ma ona obowiązek spełnienia określonego świadczenia, zazwyczaj spłaty długu w formie pieniężnej na zasadach określonych w umowie. (’’Seria podręczników S.O.S. ’’ 2002, s. 9)

"Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić". (art. 353 § 1 k.c.)

TL;DR

Artykuł omawia pojęcie dłużnika, elementy zobowiązania, rodzaje odpowiedzialności dłużnika, charakter zobowiązania, osoby trzecie i wielość podmiotów, zwłokę dłużnika, przedawnienie długu oraz przejęcie długu przez osobę trzecią.

Elementy zobowiązania

Jak w przypadku każdego stosunku prawnego, tak w zobowiązaniu dłużnika wyodrębnić można trzy następujące elementy

• podmioty zobowiązania - podmiot uprawniony to wierzyciel, a zobowiązany to dłużnik
• przedmioty zobowiązania - świadczenie, czyli takie postępowanie dłużnika, jakiego oczekuje od niego wierzyciel. Może być to pewne zachowanie lub zaniechanie pewnego zachowania.

"Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu". (art. 353 § 2 k.c.)

• treść stosunku prawnego - uprawnienia wierzyciela i zobowiązania dłużnika (W. Czachórski 2004, s. 49)

Przedmiot świadczenia i odpowiedzialność

Należy odróżnić pojęcie przedmiotu zobowiązania od przedmiotu świadczenia. Przedmiotem świadczenia będzie dobro materialne lub niematerialne, do którego przedmiot zobowiązania się odnosi. Oznacza to, że dłużnik powinien wykonać odpowiednie czynności wskazane w treści przedmiotu zobowiązania odnoszące się do owego dobra (przedmiotu świadczenia). (W. Czachórski 2004, s. 49) Kolejne rozróżnienie odnosi się do długu i odpowiedzialności dłużnika. Dług to wyraz powinności, a odpowiedzialność nie odnosi się do powinności, lecz do samej przymusowej kwestii pokrycia długu. Dług może zależeć od woli dłużnika, a odpowiedzialność już nie (W. Czachórski 2004, s. 63)

Rodzaje odpowiedzialności

Występują dwa rodzaje odpowiedzialności dłużnika:

• osobista - najczęściej ma ona postać majątkową. Majątek dłużnika będzie gwarancją spełnienia świadczenia i do niego odnosić się będą odnosić środku przymusu wierzyciela poszukującego zaspokojenia swoich roszczeń. Odpowiedzialność osobista jest zazwyczaj nieograniczona - dłużnik odpowiada całym swoim majątkiem teraźniejszym i przyszłym.
• rzeczowa - występuje w przypadku zabezpieczenia wierzytelności zastawem. Odpowiedzialność rzeczowa jest następstwem czynności prawnych, które regulowane są przez prawo rzeczowe. Gwarancją spełnienia świadczenia w przypadku odpowiedzialności rzeczowej będzie nie majątek dłużnika, lecz owy ruchomy lub nieruchomy przedmiot majątkowy, którym zabezpieczono wierzytelność. (W. Czachórski 2004, s. 64-65)

Charakter zobowiązania

Zobowiązanie wierzyciela nazywamy wierzytelnością, a zobowiązanie dłużnika długiem. Nie zawsze musi ono mieć charakter pieniężny i dążyć do zaspokojenia interesu majątkowego wierzyciela. Zobowiązanie odnosić się może także do ochronę dóbr osobistych, zdrowia, wolności, czy praw autorskich. Niepieniężny charakter będą miały zobowiązania dłużnika mające związek z pamiątkami rodzinnymi - fotografiami, listami itp (W. Czachórski 2004, s. 54)

Osoby trzecie i wielość podmiotów

Do stosunku pomiędzy wierzycielem a dłużnikiem włączona może zostać osoba trzecia. Po stronie wierzyciela byłaby to osoba, na której rzeczy zostanie wykonane świadczenie, a po stronie dłużnika poręczyciel, czyli drugi dłużnik, który będzie odpowiadał za spełnienie świadczenia w wypadku gdy nie zrobi tego dłużnik. Częściej jednak ma miejsce sytuacja, w której po stronie wierzyciela lub dłużnika występuje wielość podmiotów. Należy wtedy odróżnić dwa pojęcia - strony i podmioty. W wypadku wielości podmiotów ilość stron (zobowiązana i uprawniona) pozostaje taka sama. Dłużnik (tak samo jak wierzyciel) zamiast robić to osobiście, może zlecić wykonanie pewnych czynności osobie uprawnionej - pełnomocnikowi lub przedstawicielowi ustawowemu (W. Czachórski 2004, s. 51) Do długu dłużnika można przystąpić na podstawie umowy przystąpienia. Przyjmuje się, że sytuacja wierzyciela nie może na ten skutek ulec pogorszeniu więc jego zgoda na to nie jest wymagana. Poszerza się wtedy grono dłużników o jeden lub więcej podmiotów i wspólnie odpowiadają oni za istniejący dług na podstawie obowiązku świadczenia i umowy nienazwanej - bowiem w powszechnie funkcjonującym prawie nie ma przepisu regulującego taką sytuację. (R. Kowalski 2003 s. 38)

"Jeżeli w umowie zastrzeżono, że dłużnik spełni świadczenie na rzecz osoby trzeciej, osoba ta, w braku odmiennego postanowienia umowy, może żądać bezpośrednio od dłużnika spełnienia zastrzeżonego świadczenia". (art. 393 § 1 k.c.)

"Przez umowę poręczenia poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał". (art. 876 § 1 k.c.)

"Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia, wierzyciel powinien zawiadomić o tym niezwłocznie poręczyciela". (art. 880 § 1 k.c.)

Zwłoka dłużnika

Jeśli dłużnik opóźnia się z wykonaniem zobowiązania, tzn. w terminie określonym w treści zobowiązania nie spełnia świadczenia, to jego dług staje się wymagalny. Od tej pory wierzycielowi przysługują wszystkie środki prawne, jakie przewiduje ustawa, aby ubiegać się o należyte spełnienie przysługującego mu świadczenia. W przypadku kiedy dłużnik korzysta z usług poręczyciela, wierzyciel powinien poinformować o zwłoce dłużnika także poręczyciela, wobec którego także ma prawo domagać się wykonania świadczenia (W. Czachórski 2004, s. 341)

Przedawnienie długu

Teoretycznie zgodnie ze swoim prawem wierzyciel może wystąpić z żądaniem spełnienia świadczenia w każdym momencie począwszy od dnia wymagalności świadczenia od dłużnika. W praktyce jednak po upływie ustalonego ustawowo okresu przedawnienia roszczenia dłużnik może uchylić się od jego spełnienia. Jeszcze do 1990 r. sądy badały, czy wniesione roszczenia nie uległy przedawnieniu, lecz od nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego dłużnik sam musi pilnować upływ okresu ustawowego i wnosić zarzut przedawnienia (R. Kowalski 2003 s. 68) Przedawnieniu ulegają tylko roszczenia majątkowe. Przedawnienie nie oznacza wygaśnięcia zobowiązania - ono dalej istnieje, jednak roszczenie z jego tytułu są niezaskarżalne (R. Jurkiewicz 2013 s. 27)

"Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianym, roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu". (art. 117 § 1 k.c.)

Przejęcie długu

W miejsce dłużnika może wstąpić podmiot trzeci. W wyniku zawarcia umowy dochodzi wtedy do zmiany dłużnika (R. Kowalski 2003 s. 39) Może to nastąpić na dwa sposoby:

• poprzez zawarcie umowy między dłużnikiem a osobą trzecią po wyrażeniu zgody przez wierzyciela, która jednak nie ma mocy jeśli nie wiedział on, że osoba przejmująca dług jest niewypłacalna
• poprzez zawarcie umowy między wierzycielem a osobą trzecią po wyrażeniu zgody przez dłużnika

"Osoba trzecia może wstąpić na miejsce dłużnika, który zostaje z długu zwolniony (przejęcie długu)". (art. 519 § 1 k.c.)

Dłużnik — artykuły polecane

Wierzyciel — Zastaw umowny — Świadczenie — Prawo zastawu — Cesja wierzytelności — Umowa zastawu — Darowizna — Indos — Umowa ubezpieczenia

Bibliografia

• Czachórski W. (red.) (2004), Zobowiązania - zarys wykładu, LexisNexis, Warszawa
• Jurkiewicz R. (2013) Wierzytelność i dług. Aspekty prawne i podatkowe., LEX a Wolters Kluwer business, Warszawa
• Kowalski R. (2003) Wierzyciel - podatnik. Podstawowe aspekty windykacji., Difin, Warszawa
• Kuźnik M. (2015), Potrącenia wierzytelności na przedpolu upadłości "Studia Oeconomica Posnaniensia", Vol. 3, Nr 3
• Reczuch A. (2015), Upadłość konsumencka a niewypłacalność gospodarstw domowych spowodowana ich nadmierną konsumpcją w Polsce, "Rynek-Społeczeństwo-Kultura", Vol. 15, Nr 3
• Seria podręczników S.O.S. (2002) "Jak odzyskać pieniądze od dłużnika", Wydawnictwo EKODOM
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
• Wejer-Kudełko M. (2016), Wykorzystanie teorii interesariuszy w procesie windykacji należności, "Journal of Management and Finance" Vol. 14, Nr 3

Autor: Karolina Dziubek

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.