Branża
Branża (ang. industry) to niezależna część jakiegoś systemu. Podział na branże stanowi pierwszy poziom podziału systemy w gospodarce. Termin branża jest wykorzystywany w zarządzaniu, ekonomii, prawie i w innych naukach.
Istnieje wiele rodzajów branż, niektóre z nich to:
- branża chemiczna,
- branża metalowa,
- branża odzieżowa,
- branża mineralna,
- branża ekonomiczna, itd.
Istnieją branże w skład których wchodzą też inne branże np.:
- Branża produkcyjna - która obejmuje wyroby określonej gałęzi przemysłu np. przemysłu mięsnego, ziemnego, elektrotechnicznego. Zestaw wyrobów danej branży utworzony na podstawie jednej wspólnej cechy najczęściej według surowca użytego do produkcji lub przeznaczenia wyrobu.
- Branża handlowa - obejmuje zbiór towarów wzajemnie się uzupełniających w zaspokajaniu określonych potrzeb konsumenta.
TL;DR
Branża to niezależna część systemu gospodarczego, podzielona na różne rodzaje. Istnieją różne teorie dotyczące natury branży, ale nie ma jednej jasnej definicji. Branże mają hierarchiczną strukturę i powiązania między uczestnikami. Mają swoje cechy i są regulowane zarówno administracyjnie, jak i samoregulacyjnie. Badania nad branżą skupiają się na normatywnej polityce gospodarczej, zachowaniach strategicznych i organizacji branżowej.
Natura branży
Najczęściej zagadnienia dotyczące branży opracowywali ekonomiści. Szkoła amerykańska mówi o industrial organization, theory of industry organization, a szkoła brytyjska o industrial economics, co oznacza "teoria organizacji branży" albo "ekonomia branży". Określenie industrial znaczy, że badania nad danym tematem nie są ograniczone tylko do kwestii przemysłu. Industrial znaczy branżowy, i ograniczenie tego określenia wyłącznie do ekonomiki przemysłu jest niepoprawne i nieuzasadnione. W celu wyjaśnienia problematyki pojęcia branża sformowało się kilka tez (M.Gorynia, E.Jankowska 2003 s. 36)
- Teza 1 brzmi następująco: "branża jako byt realny daje się wyodrębnić jako pewna całość poprzez odpowiednie akty poznania i sama w sobie zawiera podstawę tego wyodrębnienia". (B.Jankowska 2002, s. 234)
- Teza 2 to: "branża jako pewna całość i jedność swych elementów - przedsiębiorstw, organizacji branżowych winna być traktowana jako realny przedmiot wyższego rzędu w stosunku do mikro-podmiotów - uczestników branży".(B.Jankowska 2002, s. 236)
- Teza 3 mówi, że "branża, podobnie jak jej elementy posiada określoną strukturę, którą tworzą uczestnicy branży wraz z powiązaniami, które pomiędzy nimi występują".(B.Jankowska 2002, s. 236)
- Teza 4 brzmi następująco: "powiązania (wchodzenie w określone relacje) między częściami składowymi branży oraz pomiędzy całą branżą a jej uczestnikami, ujawniają się w drodze oddziaływań pomiędzy wyżej wspomnianymi". (B.Jankowska 2002, s. 236)
- Teza 5 mówi, że "oddziaływania prowadzą do ujawnienia się nowych cech uczestników branży oraz kreują cechy branży jako całości". (B.Jankowska 2002, s. 237)
Ekonomiści nie doszli do porozumienia w jasnym definiowaniu branży. Jedni mówią, że branża jest zbiorem przedsiębiorstw które oferują bardzo podobne produkty, drudzy twierdzą że branża to rynek branżowy, kładąc nacisk na stronę popytową. Twierdzenie że branża to zespół firm podważa fakt, że przedsiębiorstwa nie zawsze tworzą i sprzedają takie same towary dla konsumentów na różnych geograficznych rynkach. Co więcej towary produkowane na jednym rynku mogą być produkowane przez odmienne branże (np. inne surowce albo procesy wytwarzania). Z kolei pojęcie branża jest o wiele szersze od pojęcia rynku (B.Jankowska 2002 s. 233)
Struktura branży
Branże posiadają budowę hierarchiczną. Firmy oraz organizacje branżowe i ich powiązania tworzą strukturę branży. Uczestnicy branży to organizacje branżowe i firmy, które z kolei tworzone są przez:
- ludzi,
- zasoby materialne,
- zasoby niematerialne,
- zasoby finansowe,
- zasoby technologiczne.
Wszystkie te elementy są między sobą powiązane za pomocą więzi organizacyjnych, a więc tworzą powiązania wewnątrz branży, które z kolei budują określoną całość.
Powiązania między organizacjami w branży mają strukturę więzi:
- realnych, wyrażonych w obiegu towarów, informacji oraz usług między firmami,
- regulacyjnych, wyrażonych we wzajemnym oddziaływaniu mikro-podmiotów na swoją działalność za pomocą stosowania strategii (B.Jankowska 2000 s. 237)
Cechy branży
Cała branża oddziałuje na swych uczestników przez swoje cechy. Struktura oraz koncentracja w branży tworzą mechanizmy konkurencji oraz współdziałania.
Cechy w branży dzielą się na 2 kategorie:
- cechy agregatowe, które mają firmy, ale mogą być pomniejszone do poziomu mikroekonomicznego (np. efektywność czy rentowność)
- cechy strukturalne, ograniczenia co do wejścia do branży oraz wyjścia z niej, "umieralność" przedsiębiorstw, organizacja branży od konkurencji doskonałej po monopol. (M.Gorynia 1995 s. 46)
Regulacja branży
Regulacja branży w znaczeniu szerokim:
- administracyjna, czyli zachowanie branży bezpośrednio zależy od władzy administracyjne (rząd, władze lokalne itd.)
- samoregulacja, czyli zachowanie branży zależy od relacji z prawnie równorzędnymi podmiotami.(M.Gorynia 1995, s. 46-48)
Regulacja branży to metoda kształtowania się zachowań wszystkich podmiotów należących do poszczególnej branży pod wpływem wypadkowej kombinacji oddziaływań regulatorów.
Samoregulacje można opisać za pomocą dwóch zmiennych:
- symetrii albo asymetrii władzy podmiotów,
- współdziałanie albo konfliktu pomiędzy podmiotami (M.Gorynia 1995 s. 48)
Ekonomia branży
Nurty badań branży (E.Dzierbunowicz 2013):
- nurt normatywny, tworzący instrukcje praktyczne dla branżowej polityki gospodarczej.
- zachowanie strategiczne, koncentrujące uwagę na reakcji branży na bodźce z zewnątrz.
- organizacja branży, badanie modeli oligopolu oraz duopolu.
Ekonomia branży podlega dalszemu kształtowaniu się jako nowa dyscyplina naukowa.
| Branża — artykuły polecane |
| System — Przedsiębiorstwo globalne — Paradygmaty zarządzania — Ekonomia neoklasyczna — Rodzaje strategii — Korporacja międzynarodowa — Formy organizacji sprzedaży — Behawioralna teoria przedsiębiorstwa — Otoczenie bliższe |
Bibliografia
- Bitonóv V. (1963), Branża i teoria: analiza ekonomiczna, PWN, Warszawa
- Dzierbunowicz E. (2013), Międzynarodowa konkurencyjność branży na przykładzie branży odlewniczej w Polsce w latach 1995-2010, Biblioteka Główna Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu
- Gorynia M. (1995), Teoria i polityka regulacji mezosystemów gospodarczych a transformacja postsocjalistycznej gospodarki polskiej, Zeszyty Naukowe. Seria 2, Prace Habilitacyjne, nr 141
- Gorynia M., Jankowska E., Maślak E. (2003), Branża jako przedmiot badań w ekonomii, Gospodarka Narodowa, nr 3
- Jankowska B. (2002), Branża jako mezosystem gospodarczy, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, nr 2
- Przedpelski M. (1963), Rozwój spółdzielczości pracy w Wielkopolsce: 1945-1960, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne. Oddział w Poznaniu
Autor: Svitlana Tomai
