Państwo opiekuńcze

Państwo opiekuńcze - inaczej nazywane jest jako państwo dobrobytu, państwo bezpieczeństwa socjalnego. Jest to państwo gdzie na pierwszym miejscu stoi silny interwencjonizm oraz protekcjonizm własnej gospodarki, a rząd kładzie nacisk na rozwiązywanie problemów społecznych. Ma zapewnić obywatelom bezpieczeństwo socjalnego poprzez skuteczne prawodawstwo.

TL;DR

Państwo opiekuńcze, zwane także państwem dobrobytu, to system, w którym państwo ma silną rolę interwencjonistyczną i protekcjonistyczną w gospodarce, oraz skupia się na rozwiązywaniu problemów społecznych. Powstało na przełomie XIX i XX wieku, a największy rozwój nastąpił po II Wojnie Światowej. Istnieją trzy główne rodzaje państw dobrobytu: liberalne, konserwatywne i socjaldemokratyczne. Państwa dobrobytu chronią swoje gałęzie gospodarki za pomocą środków protekcjonistycznych, takich jak cła, kontyngenty i embargo. Tożsamość narodowa i jedność mają duży wpływ na rozwój państw dobrobytu. Przykładem takiego państwa jest Szwecja. Koncepcja państwa dobrobytu jest krytykowana przez partie liberalne i skrajnie lewicowe, a popierana przez partie socjaldemokratyczne i populistyczne.

Historia

Państwa opiekuńcze zaczęły powstawać na przełomie XIX i XX wieku w cywilizacji zachodniej, jednak największy rozwój nastąpił po zakończeniu II Wojny Światowej. Powstanie tych państw było spowodowane polityką ówczesnych mocarstw, które zmagały się z ruchami wywrotowymi, natomiast przyczyny ekonomiczne miały raczej marginalne znaczenie. Prekursorami były Niemcy, które pod koniec XIX wieku wprowadziły ubezpieczenia od wypadków, czy zdrowotne. Na podobny krok na początku XX wieku zdecydowała się Wielka Brytania, a tuż za nią podążyła Francja oraz kraje skandynawskie. Można rzec, że w tamtych czasach państwo opiekuńcze było naturalnym następstwem industrialnych państw zachodnich. Procesy związane z migracją ludności do miast, rozwój społeczny, a także gospodarczy były przyczyną kształtowania się nowoczesnego społeczeństwa, a państwo opiekuńcze dawało gwarancję przyzwoitego egzystowania, co doskonale wpisywało się w nurt humanitarnego i racjonalnego porządku państwa.

Największy rozkwit państw opiekuńczych to jednak czasy powojenne. Państwa Zachodu przyjęły taką strategię ze względu na chęć nakręcania popytu, a także w celu budowy nowego ładu społecznego w wyniszczonej wojennymi działaniami Europie. Opiekuńczość tego okresu miała jednak charakter pasywny. Głównym zadaniem było utrzymanie dochodów głowy rodziny, jej głównego żywiciela, tak aby dane gospodarstwo domowe było w stanie podtrzymać wcześniejszy standard życia, oraz stwarzać popyt na wszelkiego rodzaju dobra i usługi. W latach 70. XX wieku spowolnienie gospodarcze wywołało dyskusję na temat ekonomicznego znaczenia sektora publicznego, jednak ta debata nie wpłynęła w żadne sposób na ewentualne działania dotyczące zmniejszenia wydatków państwa opiekuńczego (Czech S. 2014 s. 56-64).

Rodzaje

Z punku widzenia ekonomicznego można by wyróżnić trzy główne kategorie państw dobrobytu:

• reżimy liberalne (np. USA),
• reżimy konserwatywne (np. Niemcy)
• reżimy socjaldemokratyczne (np. Szwecja).

Podział ten stosowany jest w oparciu o zależności między państwem a rynkiem w oferowaniu usług społecznych, jakości i rodzaju tych usług oraz oddziaływaniu polityki społecznej na społeczne uwarstwienie i społeczny podział władzy.

Środki ochrony gospodarki

Państwa opiekuńcze szczególnie chronią niektóre ze swoich gałęzi gospodarczych stosując bezustannie środki protekcjonistyczne takie jak np.:

• cła, będące podatkiem na towary importowane
• kontyngenty, które ograniczają ilość towarów importowanych
• embarga na import towarów

Cła i kontyngenty wpływają na zwiększenie eksportu netto przy danym kursie walutowym. Jednak taka ochrona powoduje wzrost wartości waluty danego kraju, czyli jej rzeczywisty wpływa na handel jest mniejszy niż mogłoby się to na początku wydawać.

Chociaż cła czynią import droższym silniejsza waluta w pewnym stopniu niweluje to zjawisko.

Tożsamość społeczna a państwo dobrobytu

Na rozwój państw dobrobytu bardzo duży wpływ ma (oprócz rozwoju technologicznego i gospodarczego) nastawienie mieszkańców do tej idei. Naród, który jest zjednoczony, żyje na równym poziomie, który charakteryzuje silne poczucie tożsamości narodowej, który jest zorientowany na przyszłość jest z reguły pozytywnie nastawiony do idei państwa opiekuńczego.

Inaczej wygląda sytuacja w narodzie, który w swojej historii nie był homogeniczny, przez co występuje wiele konfliktów na tle religijnym, czy rasowym. Może występować tożsamość oporu, co dodatkowo utrudnia zgodne wypracowanie odpowiedniego modelu społecznego (Czupryński Sz. 2014 s. 41-50).

Przykłady

Na bezustanne stosowanie subsydiów oraz wewnętrznej polityki prospołecznej. Wręcz opiekuńczej mogą pozwolić sobie jedynie państwa o wysokim stopniu rozwoju oraz jak pokazują obecne stosunki gospodarcze, dobrze wykorzystanych surowcach naturalnych oraz silnej pozycji międzynarodowej. Wcześniej celowo zostały wymienione trzy z nich które stanowią trzon państw dobrobytu.

Na uwagę zasługuje tu przede wszystkim Szwecja, jako najlepszy przykład realizowania polityki państwa opiekuńczego. Jeśli chodzi o politykę to idea państwa opiekuńczego jest krytykowana przez prawicowe partie polityczne o charakterze liberalnym ponieważ liberalizm gospodarczy jest przeciwieństwem państwa opiekuńczego oraz skrajną lewicę, która akcentuje klasowy charakter państwa, istnienie obok państwowej i społecznej, również prywatnej własności środków produkcji oraz istnienie rynku i brak planowości w sferze ekonomicznej. Popierają ją najczęściej partie socjaldemokratyczne, centrum i partie populistyczne. Reasumując, państwo opiekuńcze jest przeciwnością państwa liberalnego. W pierwszym z nich bowiem to państwo dba i swoich obywateli w sposób najskuteczniejszy jak to możliwe, w drugim zaś obywatele narażeni na trudne i nieubłagane prawa wolnego rynku.

Państwo opiekuńcze — artykuły polecane

Komunizm — Plutokracja — Ubóstwo — Neoliberalizm — Etatyzm — Kapitalizm — Plan Marshalla — Inflacja otwarta — Autarkia

Bibliografia

• Begg D., Fischer S., Dornbusch R. (2007), Ekonomia. Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Czech S. (2014) Ekonomia dobrobytu, a państwo opiekuńcze - relacje przeszłości czy przyszłości? "Studia Ekonomiczne" nr 176
• Czech S. (2015) Państwo opiekuńcze a rozwój i instytucje gospodarki "Studia Ekonomiczne" nr 211
• Czupryński S. (2014), Mit państwa dobrobytu? Próba analizy porównawczej Finlandii oraz Polski, Studia Ekonomiczne nr 179
• Hall R., Taylor J. (2004), Makroekonomia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Luhmann N. (1994), Teoria polityczna państwa bezpieczeństwa socjalnego, Warszawa
• Zawadzki S. (1996), Państwo o orientacji społecznej: geneza - doświadczenia-perspektywy, FPPE, Warszawa

Autor: Sławomir Nowak, Michał Kurowski