Pieniądz papierowy

Posługiwanie się złotymi monetami i kruszcem wraz z rozwojem handlu na skalę światową, stało się niewygodne i kosztowne, zwłaszcza w kwestii przechowywania i transportu. Dlatego też w drodze ewolucji postaci pieniądza - po pieniądzu towarowym - pojawił się pieniądz papierowy.

TL;DR

Artykuł opisuje rozwój pieniądza papierowego jako formy płatności, która zastąpiła korzystanie z monet i kruszców. Początkowo, złotnicy wydawali kwity depozytowe, które zobowiązywały ich do zwrotu ulokowanych u nich monet. Później, bankierzy zaczęli udzielać kredytów i emitować banknoty, które miały wartość nominalną niezależną od rodzaju materiału, z którego zostały wykonane. Pierwsze pieniądze papierowe wyemitowały Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Francja. Wprowadzenie pieniądza papierowego miało duże znaczenie dla rozwoju gospodarki, ale również przyczyniło się do inflacji i problemów finansowych. Obecnie tendencja ewoluuje w kierunku pieniądza elektronicznego.

Geneza

Pieniądz papierowy jest niewymienialnym na złoto banknotem, papierem, którego wartość nominalna nie jest uzależniona od rodzaju materiału, z którego został wykonany. Wywodzi się od kwitu depozytowego, wydawanego przez złotników. Zobowiązywał on złotnika do zwrotu monet, które klient lokował u niego. Wtedy też pojawił się w użyciu powszechnym weksel handlowy.

Późniejsze przemiany gospodarcze przyczyniły się do rozwoju zjawiska udzielania kredytów. Weksel stał się więc udokumentowaną formą kredytu. Jeszcze później złotnicy zaczęli zajmować się, poza emisją kwitów depozytowych, ofertami oprocentowania za ulokowane u nich monety, kruszce.

Przekształcili się w bankierów. Po wprowadzeniu systemu dewizowo - złotego z powodu kurczenia się zasobów złota, coraz częściej posiadacze pieniędzy rezygnowali z wymieniania je na złoto. Po pierwszej wojnie światowej tylko Stany Zjednoczone i Wielka Brytania utrzymywały wymienialność swoich walut. Ale już w 1931 roku Wielka Brytania z tego zrezygnowała.

Wymienialność pieniądza na złoto była swoistą ortodoksją ekonomiczną. Uważano, że gwarantuje ona stabilność systemu pieniężnego i gospodarki. Podtrzymano wymianę na waluty, które miały pokrycie w złocie. W 1971 r. uznano, iż rezerwy złota drastycznie spadły i postanowiono zawiesić wymienialność.

Historia - początki pieniądza papierowego

Historia pieniądza papierowego emitowanego przez rząd jest niepodważalnie domeną Amerykanów. Jako pierwsze pieniądz papierowy wyemitowały właśnie Ameryka, Wielka Brytania (Bank Anglii) oraz Francja (francuski Bank Królewski).

Bankowy pieniądz papierowy ma oczywiście wiele wspólnego z pieniądzem rządowym. Banknoty wypożyczane przez bank zachowywały pełny parytet siły nabywczej w stosunku do złota czy srebra, wobec których stanowiły tytuł nabycia, dopóki można było je wymienić na kruszec. Zachowywały go nawet w przypadku, gdy ilość banknotów w obiegu znacznie przekroczyła w swojej wartości nominalnej wartość kruszcu przeznaczonego na ich wymianę. Wymiana banknotów na złoto została całkowicie zlikwidowana w obrotach wewnętrznych wszystkich krajów świata na początku lat 30., a w obrotach międzynarodowych w 1971 roku.

Pierwsza emisja pieniądza papierowego zostala dokonana przez Kolonię Zatoki Massachusetts w 1690 roku i została określona jako "nie tylko początki pieniądza papierowego w Ameryce, lecz także w Imperium Brytyjskimi niemalże w całym świecie chrześcijańskim". Powodem tej emisji była, jak to zanotowano, wojna. Samuel Elliot Morison jak i inni, mniej krytyczni od niego historycy wyrazili się o banknotach emitowanych w Massachusetts, że są one w mówiącym po angielsku obszarze świata nowym wybiegiem podkupującym kredyt i zwiększającym ubóstwo.

Utworzenie Banku Anglii miało jednak o wiele większe znaczenie, co okazało się później, gdyż stanowił on później dla innych krajów wzór banku centralnego powszechnie emitującego pieniądz papierowy. Tam też miały miejsce pierwsze wielkie inflacje wynikające z tychże emisji. Pieniądz papierowy znalazł zastosowanie jako dogodny instrument obsługi długu publicznego, ale także jako środek finansowania rewolucji oraz wojen.

W Rzeczpospolitej, pieniądz papierowy pojawił się dopiero pod koniec XVIII wieku. Podczas Sejmu Wielkiego w latach 1788-1792 wysuwane były projekty utworzenia banku narodowego, lecz dopiero podczas powstania kościuszkowskiego w 1794 roku emitowano pierwsze polskie pieniądze papierowe - tak zwane bilety kasowe. Ponowną ich emisję wznowiono już za czasów Księstwa Warszawskiego w latach 1810-1813.

Kurs wymiany

W historii pieniądza papierowego pojawił się:

• pieniądz o kursie oficjalnym (funkcjonował jako pieniądz, którego używano jako środka płatniczego, nie tylko jako zobowiązania banku wobec klienta)
• pieniądz niewymienialny (o kursie przymusowym)
• skarbowy pieniądz papierowy (państwo za pośrednictwem kas dyskontowych wydawało ten rodzaj pieniędzy, w celu sfinansowania wydatków publicznych).

Kres pieniądzom i banknotom wymienialnym na kruszec przyniósł wielki kryzys lat 30.tych XX wieku. Zmieniono wówczas zasady emisji banknotów, a termin "pieniądz wymienialny" zaczął oznaczać swobodną wymienialność na inne waluty, a nie całkowicie bądź częściowo na kruszec.

Obecnie ewoluuje on w kierunku formy pieniądza elektronicznego.

Pieniądz papierowy — artykuły polecane

Tulipmania — System kursów walutowych — System monetarny — Banknot — Emisja pieniądza — Bilety skarbowe — Mastercard — Strefa Euro — Denominacja

Bibliografia

• Bogart E.L. (1930), Economic History of the American People , Longmans, Green and Co., Nowy Jork, s. 172
• Galbraith J. (2011), Pieniądz. Pochodzenie i losy, PTE, Warszawa
• Grosse T. G. (2010), Wspólna waluta w systemie europejskim: analiza politologiczna, Myśl ekonomiczna i polityczna nr 4, s. 15
• Kaźmierczak A. (2008), Polityka pieniężna w gospodarce otwartej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Lahart J. (2007), In Time of Tumult, Obscure Economist Gains Currency, The Wall Street Journal Online, 19/04
• Morawski W. (2002), Zarys powszechnej historii pieniądza, TRIO, Warszawa
• Orlikowski L. (1999), Pieniądz, procent i równowaga, Orlik, Poznań
• Orzechowska D. (2010), Złoty - atrybut tożsamości narodowej Polaków?, Myśl ekonomiczna i polityczna, nr 4