Umowa powiernicza

Umowa powiernicza określana jest jako nienazwana umowa cywilnoprawna, co zgodnie z art. 750 KC "jest podstawą do stosowania przepisów o zleceniu" (art. 734-751 KC). Polega ona na zobowiązaniu się powiernika do świadczenia usług, które dotyczą realizacji określonych celów powierzającego. W tym celu dokonuje się jego przysporzenia. Dla osoby powierzającej nabycie rzeczy (prawa) w trybie powierniczym nie spowodują przekształcenia podatkowych skutków rozliczenia kosztu. Natomiast jeżeli powierzający pokrywa koszt posiadania majątku przez powiernika (np. może to być opłata za przetrzymywanie mienia), to nie możemy określić tego jako koszt nabycia rzeczy, a jako koszt "bieżący" - tak jak w przypadku gdyby podatnik sam bezpośrednio ponosił koszty. Można więc uznać, że umowa powiernicza jest swego rodzaju zleceniem. Umowa zlecenie jest odpłatna, do jej zawarcia nie jest wymagana typowa forma, a także umowa ta przywiązuje więc do wykonania czynności w imieniu osoby dającej zlecenie (w tej sytuacji powierzającego). Jak wynika z art. 734 i 735 kodeksu cywilnego, "istotą umowy zlecenia jest odpłatne lub nieodpłatne dokonanie określonej czynności prawnej w imieniu dającego zlecenie lub jeżeli tak stanowi umowa w imieniu własnym, lecz na rachunek zlecającego tego typu umowy często są zawierane w przypadku, gdy powierzający z jakichś względów chce pozostać anonimowy". Jest to możliwe dzięki instytucji powiernictwa fiducjarnego, przez którą osoba powierzająca nie zostaje ujawniona. Sąd rejestrowy zna natomiast powiernika, który jest również wpisany na listę wspólników (M. Olszak 2002, s. 29). "Zastosowanie konstrukcji zlecenia w stosunku do usługi, której istotą jest nabycie przez zleceniobiorcę (powiernika) rzeczy lub prawa, tworzy niezależne stosunki prawne i faktyczne. W przypadku, gdy treść usługi obejmuje również obowiązek złożenia przez powiernika sprawozdania z procesu nabycia i zarządu nabytą rzeczą, to można uznać, że wykonanie usługi, a w konsekwencji uzyskanie przychodu należnego następuje dopiero po przeprowadzeniu rozliczenia. Umowy powiernictwa mogą występować w formie jawnej i tajnej" (H. Kiryło 2013, s. 7). Jawną charakteryzuje to, że muszą one zostać zakomunikowane pozostałym wspólnikom. Aby ją zawrzeć wymagana jest zgoda wspólników. Natomiast umowy tajne, w tym ich treści nie są ujawniane pozostałym wspólnikom. Może również zostać zastosowana w przypadku, gdy dana osoba działa w kilku spółkach, które mają podobny profil i w jednej z nich zobowiązała się do nieprowadzenia działalności konkurencyjnej.

TL;DR

Umowa powiernicza to nienazwana umowa cywilnoprawna, która podlega przepisom o zleceniu. Polega na zobowiązaniu powiernika do świadczenia usług, mających na celu realizację określonych celów powierzającego. Umowa może być jawna lub tajna. W treści umowy powinny znaleźć się m.in. zakres i sposób wykonywania powiernictwa, prawa i obowiązki stron, czas trwania umowy. Umowa powiernicza może przyjąć formę przewłaszczenia na zabezpieczenie, powiernictwa bez przenoszenia własności lub zarządu powierniczego. Powiernik ma obowiązek sprawdzenia zobowiązań wynikających z listów zastawnych zgodnie z przepisami ustawy o listach zastawnych i bankach hipotecznych.

Treść umowy powierniczej

Spisując umowę powierniczą musimy pamiętać, aby w treści znalazły się m.in.:

• zakres i sposób wykonywania powiernictwa
• określony cel i strony umowy
• prawa i jasno sprecyzowane obowiązki obu stron umowy
• warunki, po spełnieniu których profitenci otrzymają rzeczy lub prawa
• jaki jest czas trwania umowy
• możliwość wypowiedzenia umowy
• określenie sytuacji powierzającego na wypadek upadłości powiernika lub egzekucji z majątku powiernika

(R. Trzaskowski 2013, s. 172)

Formy umowy powierniczej

W praktyce umowa powiernicza może występować w trzech formach:

• przewłaszczenie na zabezpieczenie- powiernik uzyskuje prawo do własności przeniesionych na niego rzeczy lub praw majątkowych w celu zabezpieczenia wierzytelności - stosowanie tej instytucji jest jednak bardzo kontrowersyjne, zwłaszcza, gdy przedmiotem tak zawartej umowy jest nieruchomość
• powiernictwo bez przenoszenia własności - powiernik otrzymuje uprawnienia do zarządzania obcym majątkiem we własnym imieniu i z uprawnieniami podobnymi do właściciela między innymi pod warunkiem rozwiązującym, którym może być np. zaspokojenie wierzytelności. Tego typu forma umowy powierniczej skutkuje brakiem możliwości wykonywania zarządu nad przekazaną rzeczą przez wierzyciela.
• zarząd powierniczy - polega na tym, że powiernik może zarządzać powierzonymi rzeczami lub prawami majątkowymi, będącymi jego własnością. W tym przypadku działa w interesie powierzającego (np. własność + zarząd). Tego typu umowa umożliwia zatem powierzającemu pośrednie uczestniczenie w spółce z o.o. zarówno w odniesieniu do praw majątkowych, jak również praw administracyjnych opartych na członkostwie. Możemy tu wyróżnić sytuacje, gdy właściciel przedsiębiorstwa o znaczeniu przedmiotowym, który nie chce prowadzić tego przedsiębiorstwa ani zbyć definitywnie osobie trzeciej, ma możliwość przenieśsienia jego własność na powiernika, który - w takim wypadku - zobowiązuje się zarządzać nim w interesie powierzającego (R. Trzaskowski 2011, s. 61-75)

Obowiązki powiernika

Art. 30 "Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o listach zastawnych i bankach hipotecznych" jasno opisuje, że "do zadań powiernika należy sprawdzanie czy:

1. zobowiązania wynikające ze znajdujących się w obrocie listów zastawnych zabezpieczone są przez bank hipoteczny zgodnie z przepisami niniejszej ustawy,
2. przyjęta przez bank hipoteczny bankowo-hipoteczna wartość nieruchomości ustalona została zgodnie z regulaminem, o którym mowa w art. 22 ust. 2; do zadań powiernika nie należy sprawdzanie, czy bankowo-hipoteczna wartość nieruchomości odpowiada jej wartości rzeczywistej,
3. bank hipoteczny przestrzega limitów określonych w art. 18; w przypadku stwierdzenia nieprzestrzegania przez bank tych limitów, powiernik niezwłocznie zawiadamia o tym Komisję Nadzoru Bankowego,
4. sposób prowadzenia przez bank hipoteczny rejestru zabezpieczenia listów zastawnych odpowiada warunkom niniejszej ustawy,
5. bank hipoteczny zapewnia zgodnie z przepisami niniejszej ustawy zabezpieczenie dla planowanej emisji listów zastawnych oraz kontrolę, czy dokonane zostały odpowiednie wpisy do rejestru zabezpieczenia listów zastawnych"

Umowa powiernicza — artykuły polecane

Umowa licencyjna — Poręczyciel — Umowa zastawu — Zobowiązanie podatkowe — Wierzyciel — Pełnomocnictwo — Spółka cicha — Gwarancja ubezpieczeniowa — Prawo pierwokupu

Bibliografia

• Bączyk M. (1998), Poręczenie w świetle przepisów prawa bankowego z 1997 r., PB 1998, nr 2
• Kiryło H. (2013), Przedawnienie roszczeń przeciwko pożyczkobiorcy i poręczycielowi umowy pożyczki z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, Praca i zabezpieczenie społeczne, nr 8
• Olszak M. (2002), Powiernik w banku hipotecznym, Materiały i studia NBP, nr. 146
• Rytwińska M. (2007), Przelew wierzytelności na zabezpieczenie, Wolters Kluwer, Warszawa
• Skonieczna M. (2017), Powierniczy przelew wierzytelności - alternatywny sposób na odzyskanie należności, Wiedza i Praktyka, Warszawa
• Trzaskowski R. (2011), Poręczenie i gwarancja bankowa, C.H. Beck, Warszawa
• Trzaskowski R. (2013), Poręczenie w praktyce orzeczniczej, Prawo w działaniu i sprawy cywilne, nr 15
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
• Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o listach zastawnych i bankach hipotecznych. Dz.U. 1997 nr 140 poz. 940

Autor: Klaudia Wnuk

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.