Teoria racjonalnych oczekiwań

Model oczekiwań racjonalnych opiera się na założeniu, że przy kształtowaniu oczekiwań używa się prawdziwego modelu ekonomicznego, co oznacza, że w tym procesie bierze się pod uwagę wszystkie istotne i dostępne informacje . Innymi słowy zakłada się, że podmioty gospodarcze podejmują decyzje ekonomiczne opierając się na wszelkich dostępnych informacjach ekonomicznych oraz na potencjalnych skutkach podejmowanych decyzji.

Hipotezę weryfikowano zarówno poprzez odniesienie modelu do istniejących danych jak i przez porównanie jej z subiektywnymi danymi uzyskanymi od konsumentów oraz z wynikami eksperymentów.

TL;DR

Artykuł omawia model oczekiwań racjonalnych w ekonomii. Model ten zakłada, że podmioty gospodarcze podejmują decyzje opierając się na dostępnych informacjach i analizie skutków decyzji. Weryfikacja modelu opiera się na porównaniu z danymi empirycznymi i eksperymentami. Artykuł przedstawia przykład, w którym wzrost podaży pieniądza wpływa na przewidywania inflacji i kształtowanie się równowagi gospodarczej. Model oczekiwań racjonalnych jest krytykowany za brak uwzględnienia adaptacyjnych oczekiwań oraz zależności od wcześniejszych doświadczeń. Wnioski z badań wskazują, że model oczekiwań racjonalnych nie jest w pełni trafny.

Założenia

Założenia teorii racjonalnych oczekiwań onoszące się do racjonalnego sposobu przetwarzania informacji:

• brak stronniczości - przewidywania nie są obarczone żadnym błędem oszacowania wyników określonych działań; oznacza to, że średnia przwidywana wartość obliczana na podstawie dużej liczby prób będzie się równać wartości rzeczywistej,
• brak skorelowania błędów - błędne oczekiwania tworzone w przeszłości nie wpływają na obecne błędy (dlatego, że popełnione wcześniej błędy są brane pod uwagę przy tworzeniu nowych przewidywań), gdyż w przeciwnym wypadku stare błędy powodowałyby popełnienie nowych,
• efektywność - wcześniejsze wartości przewidywanej zmiennej nie mają wpływu na błąd w przewidywaniach, o ile zostały uwzględnione w tworzeniu nowych przewidywań,
• popełniane błędy w przewidywaniach powinny zanikać z czasem, na skutek uczenia się

Przykład

Rys. 1. Model AD-AS przy założeniu racjonalnych oczekiwań (Źródło: Pietrzak M. (2009) Badania nad heterogenicznością oczekiwań inflacyjnych. Podejście ekonomii eksperymentalnej, MATERIAŁY I STUDIA Zeszyt nr 232, Warszawa

Załóżmy, że gospodarka jest w stanie równowagi. Dochód w równowadze jest równy Y0, przy cenach p0. Załóżmy teraz, że za sprawą ekspansywnej polityki monetarnej zostaje zwiększona ilość pieniądza w gospodarce. Wskutek tego krzywa AD0 przesuwa się na nowy wyższy poziom AD1. Zgodnie z założeniem podmioty zachowują się racjonalnie i mają pełną informację o sytuacji w gospodarce, w tym o planach zwiększenia podaży pieniądza. Powoduje to natychmiastową weryfikację oczekiwań odnośnie do przyszłej inflacji.

Krzywa AS0, pod wpływem rosnących oczekiwań, przesuwa się do góry do poziomu AS1. W efekcie, produkcja pozostaje na starym poziomie Y0, ale nowa równowaga kształtuje się przy nowych, wyższych cenach p1. Sytuację tę przedstawia wykres. Stara równowaga opisana jest przez punkt A. Ponieważ oczekiwania były racjonalne, wzrost podaży pieniądza spowodował, że nowa równowaga od razu ukształtowała się na poziomie C. Pominięty został punkt B. Gdyby model zakładał oczekiwania adaptacyjne, to równowaga krótkookresowa ukształtowałaby się w tym punkcie, czyli podmioty dałyby się oszukać.

Z psychologicznego punku widzenia tego rodzaju modele nie mają szans sprawdzić się w praktyce. Zaproponowano hybrydowy model kształtowania oczekiwań, który zawiera w sobie oczekiwania adaptacyjne, oczekiwania racjonalne, oparte na wcześniejszych doświadczeniach oraz oczekiwania oparte na nowych, bieżących informacjach. W zależności od sytuacji, każdemu z elementów tego modelu można przypisywać określony wkład w tworzenie ostatecznego przewidywania. Na przykład, w wypadku gdy brakuje nad aktualnych informacji lub gdy środowisko jest bardzo zmienne, na kształt tworzonych przez nas oczekiwań decydujący wpływ będą wywierały oczekiwania adaptacyjne. Jeśli zaś nie mamy wcześniejszego doświadczenia, to nie możemy ukształtować oczekiwań adaptacyjnych. Jadnak choć nierzadko oczekiwania oparte na doświadczeniu z przeszłości zdają się zawodzić, to w praktyce nie powinno się na tej podstawie przypisywać oczekiwaniom racjonalnym tak dużej wagi, jaką przypisuje im model. W nowych lub nieoczekiwanych sytuacjach zarówno adaptacyjne, jak i racjonalne oczekiwania zdają się mieć niewielkie znaczenie.

Wnioski

O teorii racjonalnych oczekiwań pojawiło się wiele prac przeglądowych, m.in. praca Andersona i Goldsmitha.  Przeanalizowani oni dane (zbierane przez około 14 lat) dotyczące spostrzegania przez dyrektorów 26 przedsiębiorstw reprezentujących różne gałęzie przemysłu przyszłej oraz bieżącej sytuacji w przemyśle. Na podstawie tych danych można było porównać przewidywania z rzeczywistymi wynikami, a także przyjrzeć się błędom w przewidywaniu przyszłości. Ogólnie rzecz biorąc, analizy dowiodły że model oczekiwań racjonalnych nie jest trafny

Teoria racjonalnych oczekiwań — artykuły polecane

John Richard Hicks — Ekonomia neoklasyczna — Inflacja bazowa — Elastyczność łukowa popytu — Produkt krańcowy — Mikroekonomia — Ekonomia pozytywna — Teoria wyboru konsumenta — Dobro Giffena — Karta oceny pracownika

Bibliografia

• Jankowska-Mihułowicz M. (2008), Decyzje strategiczne jako podstawa transgresji w przedsiębiorstwie, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu nr 20
• Muth J.F. (1961) Rational expectations and the theory of price movements, Econometrica
• Pietrzak M. (2009), Badania nad heterogenicznością oczekiwań inflacyjnych. Podejście ekonomii eksperymentalnej, Materiały i Studia, Zeszyt nr 232
• Tyszka T. (red.) (2004), Psychologia ekonomiczna, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk
• Wigier M., Chmurzyńska K. (2011), Interwencjonizm w agrobiznesie na przykładzie PROW 2007-2013 - teoria i praktyka, Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej - Państwowy Instytut Badawczy

Autor: Karolina Sobalska, Łukasz Ogonowski