Teoria perspektywy
| Teoria perspektywy |
|---|
| Polecane artykuły |
Teoria perspektywy - została opisana przez D. Kahnemana i A. Tversky’ego w 1979 roku i obejmuje rzeczywiste zachowania ludzkie. Zakłada, że ludzie w trakcie podejmowania decyzji przyjmują jakiś punkt odniesienia i oceniają wyniki jako zyski lub straty.
Według tej teorii ludzie są bardziej skorzy podjąć ryzyko, kiedy wynik oceniają jako stratę względem postawionego punktu odniesienia. Jeżeli natomiast wynik odczuwalny będzie jako zysk to wykażą się awersją do ryzyka i zdecydują się na niewielką, ale za to pewną nagrodę, niż zysk, który jest niepewny. Teoria ta wykazuje zależność między prawdopodobieństwem podjęcia niepewnych wyborów przez ludzi a kontekstem tych decyzji (R.Makarowski, A. Leszczyńska, K. Lozach, P.Makarowski 2012, s. 48)
Bardzo ważną kwestią jest sformułowanie problemu, ponieważ od tego w dużym stopniu zależy, jaki wariant wybiorą decydenci. Mogą wykazać się skłonnością do ryzyka, awersją do ryzyka oraz mogą pozostać obojętni wobec ryzyka. (P.Zielonka 2005, s 60)
Przebieg badania Kahnemana i Tversky’ego
Kahneman oraz Tversky przeprowadzili w 1979 roku badania ankietowe w Izraelu, Sztokholmie (Szwecja) oraz w Michigan (USA) na około 100 studentach lub pracownikach uniwersyteckich. Pytania dotyczyły 14 sytuacji problemowych, a kolejność pytań była zmieniana, z czym na jednej stronie nie mogło się pojawić więcej niż 12 pytań. (K.Czauderna 2016, s. 26) Przykładowe pytania, w których prawdopodobieństwo było zapisane w postaci liczby, a nie opisane słowami, przedstawia poniższa tabela:
| Lp. | Wariant A | Wariant B | Wybór respondentów |
|---|---|---|---|
| 1. | 50% szansa na wygranie 1000 £ | wygrana w wysokości 500£ | B |
| 2. | 50% szansa na stratę 1000£ | strata w wysokości 500£ | A |
| 3. | 0,1% szansa na wygranie 5000£ | wygrana w wysokości 5£ | A |
| 4. | 0,1% szansa na stratę 5000£ | strata w wysokości 5£ | B |
Wyniki badania
Wyniki we wszystkich trzech miejscach były jednakowe. Na ich podstawie Kahneman oraz Tversky wyszczególnili poniższe efekty:
- efekt pewności - oznacza, że ludzie wybiorą pewny zysk, niż niepewną korzyść, nawet jeśli jest ona większa niż pewny zysk
- efekt odbicia - występuje, kiedy ludzie mają wybór tylko w sferze strat, to wybierają oni wtedy ryzyko i odwracają efekt pewności
- efekt izolacji - w wypadku występowania skomplikowanego problemu, ludzie je upraszczają i skupiają się na tym, co je różni, a pomijają elementy łączące. Zatem ważny jest sposób formułowania wariantu, ponieważ wpływa on na podejmowanie decyzji (R.Makarowski, A.Leszczyńska, K.Lozach, P.Makarowski 2012, s. 48-49)
Wnioski:
- stosunek ludzi do ryzyka jest zmienny i zależy od sfery w jakiej muszą podjąć decyzję
- ludzie chętniej podejmują ryzyko, gdy muszą dokonać wyboru między stuprocentową pewnością poniesienia straty, a bardzo niepewnym działaniem, w którym mogą ponieść większą stratę, ponieważ liczą, że wynik będzie neutralny
- różne podejścia do takiej samej wartości ujmowane jako zysk i jako strata (np. zysk 1000zł i strata 1000 zł) (R.Makarowski, A.Leszczyńska, K.Lozach, P.Makarowski 2012, s. 48-49)
Proces podejmowania decyzji
W procesie podejmowania decyzji na gruncie teorii perspektywy wyróżnia się dwa etapy:
- etap obróbki - analiza możliwości, ustalenie punktu odniesienia, uproszczenie skomplikowanych prognoz, podział prognoz na pewne i niepewne
- etap oceny - porównanie prawdopodobieństw, ocena wartości spodziewanych wyników wobec punktu odniesienie
(R.Makarowski, A.Leszczyńska, K.Lozach, P.Makarowski 2012, s. 48-49)
Krytyka teorii perspektywy w aspekcie rynku finansowego
Istnieje wiele prac, w których zawarta jest krytyka teorii perspektywy i dotyczy ona: - wykorzystywania problemów decyzyjnych, w których wariantem są "same zyski albo same straty". Z takimi sytuacjami decydenci rzadko spotykają się na rynku finansowym w rzeczywistych sytuacjach. - wybierania do eksperymentów nieodpowiedniej grupy uczestników ("wybranej, a nie losowej"), - przedstawiania grup nierealnych możliwości decyzyjnych - nie biorą pod uwagę innych (niż pieniężne) źródeł ryzyka (R.Dudzińska-Baryła 2018, s.30-31)
Bibliografia
- Czauderna K. (2016). Paradoksy skłonności do ryzyka. O pewnej nieścisłości teorii perspektywy, "Wiadomości Statystyczne", nr 2
- Dudzińska - Baryła R. (2018). Zasady teorii perspektywy w ocenie decyzji inwestorów na rynku giełdowym
- Makarowski R., Leszczyńska A., Lozach K., Makarowski P. (2012). Skoki na bungee a teoria perspektywy D. Kahnemana i A. Tverskyego, "Polski Przegląd Medycyny i Psychologii Lotniczej", nr 2
- Zielonka P. (2005). Efekt dyspozycji a teoria perspektywy, "Decyzje", nr 3
Autor: Monika Pióro
