System finansów publicznych
| System finansów publicznych |
|---|
| Polecane artykuły |
System finansów publicznych możemy zdefiniować jako: "ogół zasad i instytucji stanowiących podstawę dokonywania publicznych operacji finansowych. Zasady oraz instytucje utworzone i funkcjonujące na podstawie obowiązujących w danym państwie, w określonym czasie norm prawa finansowego stanowią system tego prawa" [M. Bitner i in., 2011, s. 14].
Gromadzenie i rozdysponowanie pieniężnych środków publicznych odbywa się za pomocą określonych podmiotów: najwyższego szczebla władzy ustawodawczej i wykonawczej, a także podmiotów, które na bieżąco realizują dochody i wydatki publiczne.
Finanse publiczne
Zgodnie z art. 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych, finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowywaniem, w szczególności:
- gromadzenie dochodów i przychodów publicznych;
- wydatkowanie środków publicznych;
- finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa;
- zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne;
- zarządzanie środkami publicznymi;
- zarządzanie długiem publicznym;
- rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej.
Pierwszorzędnym źródłem prawa decydującym o zakresie regulacyjnym finansów publicznych jest Konstytucja RP. Pozostałymi źródłami mogą być na przykład ustawy (tu szczególnie ważna jest ustawa o finansach publicznych), europejskie prawo finansowe, umowy międzynarodowe, akty wykonawcze do ustaw, akty prawa miejscowego i inne. [M. Dylewski i in., 2014, s. 9]
Tematyką nauki o finansach publicznych są zjawiska oraz procesy ściśle związane z powstawaniem i rozdysponowywaniem pieniężnych środków publicznych, gwarantujących prawidłowe funkcjonowanie sektora publicznego. [S. Owsiak, 2001, s. 19]
Wielopłaszczyznowy zarys nauki o finansach czyni finanse publiczne jedną z najbardziej skomplikowanych i złożonych kategorii rodzajowych. Za ich pomocą państwo jest w stanie prowadzić politykę interwencyjną. [M. Dylewski i in., 2014, s. 9]
Struktura systemu finansów publicznych
Finanse publiczne stanowią wieloaspektowy system w przekroju podmiotowym, organizacyjnym, prawnym, instytucjonalnym, instrumentalnym i in. Poszczególne elementy każdego z przekroju zostały wyszczególnione przez profesora Stanisława Owsiaka oraz wypisane poniżej.
Przekrój podmiotowy:
W przekroju podmiotowym system finansów publicznych tworzą:
- parlament (władze ustawodawcze szczebla centralnego), rady regionalne (władze ustawodawcze szczebla pośredniego) oraz rady gminne (władze ustawodawcze szczebla samorządowego),
- rządy, zarządy itp.,
- Najwyższa Izba Kontroli, Regionalne Izby Obrachunkowe (władze kontrolne działające w imieniu władz stanowiących),
- aparat skarbowy (finansowy), sprawujący nadzór i kontrolę nad dochodami i wydatkami publicznymi, zarządza budżetem, funduszami ubezpieczeniowymi itp.,
- jednostki (podmioty) finansowane z funduszy publicznych (szkoły, szpitale, jednostki policji, jednostki administracji publicznej, jednostki sądownictwa, jednostki wojskowe itd.).
Przekrój prawny:
W przekroju prawnym najważniejszymi elementami systemu finansów publicznych są:
- Konstytucja lub inna ustawa zasadnicza, która zawiera ogólne zasady tworzenia funduszy publicznych,
- prawo budżetowe regulujące zasady budowy ustroju budżetowego,
- coroczne ustawy budżetowe i uchwały budżetowe samorządów,
- ustawy podatkowe,
- ustawy o pozabudżetowych funduszach publicznych,
- ustawy o finansach samorządowych (lokalnych, regionalnych),
- ustawy regulujące działalność ministra finansów (skarbu) oraz działalność aparatu skarbowego (finansowego),
- ustawa karnoskarbowa,
- ustawa o zobowiązaniach podatkowych,
- akty normatywne regulujące działalność ministra finansów (skarbu), rządu (Rady Ministrów), innych ministrów, na szczeblu lokalnym zaś zarządu gminy i jego przedstawicieli.
Przekrój instytucjonalny:
System finansów publicznych tworzą elementy takie jak:
- budżet państwa,
- budżety samorządowe szczebla podstawowego lub wyższego,
- fundusz ubezpieczeń społecznych,
- pozostałe fundusze publiczne,
- fundacje publiczne.
Przekrój instrumentalny:
Narzędzia systemu finansów publicznych:
- podatki centralne,
- podatki lokalne,
- opłaty,
- cła,
- dochody z majątku publicznego (dywidendy, renty itp.),
- składki na ubezpieczenia społeczne,
- subwencje,
- dotacje,
- kredyty państwowe, pożyczki publiczne.
Do innych elementów, które możemy zakwalifikować do elementów technicznych, warunkujących funkcjonowanie systemu finansów publicznych należą m.in.:
- klasyfikacja budżetowa,
- procedura budżetowa,
- metody planowania dochodów i wydatków.
W systemie finansów publicznych najważniejsze miejsce zajmuje budżet państwa. Wynika to z faktu, iż w budżecie państwa gromadzi się największą część środków publicznych, oraz że władze centralne są dominującym podmiotem systemu politycznego, gospodarczego i społecznego kraju. [S. Owsiak, 2001, s. 89-91]
Bibliografia
- Bitner M., Chojna-Duch E., Kornberger-Sokołowska E., Supera-Markowska M., (2011), "Prawo finansowe. Tom 1. Finanse publiczne.”, Oficyna Prawa Polskiego
- Dylewski M., Filipiak B., Gorzałczyńska-Koczkodaj M., Zioło M., (2014), Finanse publiczne. Aspekty teoretyczne i praktyczne., Wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa
- Misiąg W., (1996) "Finanse Publiczne w Polsce”, Presspublica, Warszawa
- Owsiak S., (2001), "Finanse Publiczne”, PWN, Warszawa
- Pawłowska K., (2016), Finanse publiczne w świetle Konstytucji RP., Zeszyty Naukowe Politechniki Częstochowskiej, Zarządzanie Nr 23 t. 2, s. 151–159
- Ustawa o finansach publicznych z dnia 27 sierpnia 2009 Dz.U.2009 Nr 157 poz. 1240
- Wernik A., (2007), "Finanse publiczne. Cele, struktury, uwarunkowania.”, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
Autor: Waldemar Ulanowski, Anna Czarnecka
 |
Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu. |
