Funkcje banku centralnego

Bank centralny - instytucja państwowa, posiadająca wyłączne prawo do prowadzenia polityki pieniężnej, zarówno dla pieniądza bezgotówkowego, jak i papierowego. Jego głównym zadaniem jest określanie rozmiarów emisji pieniądza papierowego i wpływanie na wielkość akcji kredytowych banków handlowych . Regulacje prawne dotyczące banku centralnego Polski, w tym funkcje banku centralnego, określone są w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (Dz. U. 1997 Nr poz. 938). Według ustawy do głównych zadań banku centralnego Polski należy utrzymywanie cen na stabilnym poziomie oraz wspieranie Rządu w prowadzeniu polityki gospodarczej .

TL;DR

Bank centralny to instytucja państwowa odpowiedzialna za prowadzenie polityki pieniężnej i emisję pieniądza. Pełni funkcje banku emisyjnego, banku państwa, banku banków i regulacyjne. W ramach polityki pieniężnej bank centralny udziela kredytów, prowadzi politykę otwartego rynku, ustala rezerwy obowiązkowe dla banków komercyjnych, sprawuje nadzór nad działaniami banków, kontroluje zdolność kredytową państwa, udziela porad dotyczących polityki kursowej, nadzoruje rezerwy dewizowe państwa i prowadzi operacje dewizowe.

Funkcje Banku centralnego

Bank centralny spełnia następujące funkcje :

• bank emisyjny - emituje pieniądz gotówkowy, do czego posiada wyłączne prawo. Ustala on wielkość emisji oraz podejmuje decyzje o tym, kiedy wprowadzić wyemitowanie pieniądze do obrotu, chroniąc jego płynność. Bank centralny reguluje ilość pieniędzy dostępnych do użycia i tym samym organizuje obieg pieniężny.
• bank państwa - obsługuje i realizuje płatności rachunków bankowych budżetu państwa, instytucji centralnych i innych jednostek państwowych.
• bank banków - gromadzi rezerwy obowiązkowe oraz dobrowolne depozyty banków komercyjnych (handlowych). Dodatkowo pełni funkcje regulacyjne, które zapewniają bezpieczeństwo depozytów będących w posiadaniu banków komercyjnych oraz stabilność sektora bankowego. Co więcej, zadaniem banku centralnego jest organizacja systemu rozliczeń pieniężnych w kraju, prowadzenie bieżących rozrachunków między bankami komercyjnymi oraz bieżące uczestnictwo w międzybankowym rynku pieniężnym.
• prowadzenie polityki pieniężnej - z premedytacją oddziałuje na gospodarkę państwa za pomocą kontrolowania ilości (agregatów pieniężnych), wpływania na cenę pieniądza oraz kształtowania kursu walutowego.

Funkcje Banku centralnego w ramach polityki pieniężnej

W ramach polityki pieniężnej bank centralny spełnia następujące funkcje :

• jest kredytodawcą ostatniej instancji wspierającym banki handlowe w udzielaniu kredytów ich klientom, gdy te nie mają na to środków.
• prowadzi politykę otwartego rynku poprzez dokonywanie zakupu i sprzedaży krótkoterminowych papierów wartościowych. Ma to na celu zwiększanie lub zmniejszanie ilości pieniądza będącego w obiegu i odbywa się na otwartym rynku pieniężnym.
• ustala wielkości rezerw obowiązkowych dla banków handlowych. Współcześnie rezerwami w banku centralnym są najczęściej nieoprocentowane wkłady znajdujące się na rachunkach żyrowych. Stosując podwyższenie rezerwy obowiązkowej bank centralny ogranicza działalność kredytową banków komercyjnych, a zmniejszając ją zwiększa jej możliwości. Ustalenie rezerwy na poziomie 10% obliguje bank handlowy do utrzymania 10% środków pieniężnych na swoich rachunkach w banku centralnym.
• sprawuje nadzór nad działaniami banków komercyjnych, głównie poprzez obserwację, nadzór i koordynację tego, jak wykorzystują posiadane przez siebie środki pieniężne. Ponieważ obracają one sumami dużo większymi niż ich kapitał własny bank centralny musi mieć pewność, iż banki handlowe działają rozważnie i nie grozi im upadek.
• kontroluje zdolność kredytową Skarbu Państwa oraz finansuje go poprzez udzielanie krajowych i zagranicznych kredytów krótkoterminowych. Często jego zadaniem jest również finansowanie deficytu budżetowego kraju. Działanie to, ze względu na ryzyko wprowadzenia destabilizacji pieniądza, musi być dokładnie kontrolowane przez parlament państwa. Dodatkowo bank centralny zajmuje się obsługą zewnętrznych i wewnętrznych długów Skarbu Państwa.
• udziela rządowi porad w zakresie polityki kursowej. Zazwyczaj rząd decyduje o zasadach wielkości wyjściowej kursu i jego notowaniach, jednak może to stać się na zalecenie banku centralnego. W epoce płynnych kursów rola banku centralnego jest znacznie większa, ponieważ to rynek decyduje o wielkości kursu. Jeżeli jednak w danym państwie nie ma kursu płynnego, wówczas zadaniem banku centralnego jest wystawienie opinii na temat skutków obniżenia (dewaluacji) lub podwyższenia (rewaloryzacji) kursu waluty krajowej. Następnie bank przedstawia swoje zdanie rządowi i upublicznia jego decyzje.
• sprawuje nadzór nad rezerwami dewizowymi państwa, będącymi zazwyczaj w dyspozycji Skarbu Państwa. To właśnie on decyduje o ich wykorzystaniu i ponosi z tego koszty lub czerpie zyski. Natomiast bank centralny decyduje o ich powiększaniu, pomniejszaniu, sposobie lokowania i wykorzystania.
• administruje ograniczeniami dewizowymi będących następstwem ustawodawstwa dewizowego.
• prowadzi operacje dewizowe w innych państwach, do czego posiada nieograniczone prawo, jako jedyna instytucja w kraju. Operacje te najczęściej zachodzą z innymi bankami centralnymi. Narodowy bank centralny, w zależności od stopnia wymienialności waluty danego kraju, posiada możliwość częściowego odstąpienia swoich praw bankom handlowym. Jeżeli w danym kraju występuje pełna wymienialność waluty, to rola banku centralnego ogranicza się zazwyczaj do przeprowadzenia interwencji dewizowych w celu nieosłabienia kursu rodzimej waluty.

Przypisy

Funkcje banku centralnego — artykuły polecane

System rezerwy federalnej — Bank centralny — Europejski System Banków Centralnych — Narodowy Bank Polski — Instrumenty polityki pieniężnej — Bony pieniężne — Kreowanie pieniądza — Stopa depozytowa — Kasa oszczędnościowa

Bibliografia

• Kałuzińska W., (2009), Bank centralny wobec kwestii stabilności systemu finansowego, "Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny"
• Kaźmierczak A., (2008), Polityka pieniężna w gospodarce otwartej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Kraś I., (2013), Polityka banku centralnego a bezpieczeństwo finansowe Państwa, Uniwersytet Adama Mickiewicza
• Kraś I.,(2006), Powstanie i status Narodowego Banku Polskiego, TNFS
• Leszczyńska C. (2010), Zarys polskiej bankowości centralnej, Narodowy Bank Polski, Departament Edukacji i Wydawnictw, Warszawa
• Milewski R., Kwiatkowski E. (red.) (2016), Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• "Narodowy Bank Polski", (2020), Funkcje banku centralnego
• Rutkowski W. (2016), Bank centralny i polityka pieniężna, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa
• Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim. Dz.U. 1997 Nr 149 poz. 938
• Wesołowski G., Żuk. P, (2011), Rola komunikacji banków centralnych z otoczeniem, NBP, Instytut Ekonomiczny, Biuro Strategii Polityki Pieniężnej

Autor: Karolina Gancarczyk

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.