Oskar Lange

Oskar Ryszard Lange (27 lipca 1904 r. - 2 października 1965 r.) - był polskim ekonomistą, politykiem, członkiem Komitetu Centralnego PZPR, posłem i dyplomatą. Najbardziej znany jest z propagowania używania narzędzi wyceny rynkowej w systemach socjalistycznych i dostarczenia modelu rynkowego socjalizmu.

Podczas pobytu w Stanach Zjednoczonych Lange był rozchwytywanym nauczycielem akademickim i pracownikiem naukowym matematyki ekonomicznej. Później w komunistycznej Polsce był członkiem Centralnego Komitetu PZPR i zwolennikiem centralnie zarządzanej gospodarki.

TL;DR

Oskar Lange był polskim ekonomistą i politykiem, znany z propagowania narzędzi wyceny rynkowej w systemach socjalistycznych. Studiował w Polsce i za granicą, był członkiem PZPR i pełnił funkcję ambasadora. Jego twórczość obejmuje wiele książek, a jego najważniejszym wkładem jest model socjalizmu rynkowego. Lange uważał, że neoklasyczna teoria cen i konkurencji doskonałej jest najlepszym fundamentem dla socjalizmu. Według niego, jeśli cała produkcja jest kontrolowana przez państwo i istnieje mechanizm cenowy, socjalistyczna gospodarka może osiągnąć efektywność Pareto.

Życiorys

Oskar Lange urodził się 27 czerwca 1904 roku w Tomaszowie Mazowieckim, w rodzinie niemieckiego pochodzenia, producentów tkanin. Zmarł 2 października 1965 roku w Londynie w szpitalu po operacji uda. Lange studiował prawo i ekonomię na Uniwersytecie Poznańskim i Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Jego opiekunem był Adam Krzyżanowski, liberał i anglofil. W 1929, Oskar studiował w Londynie, a w latach 1934-35 w Stanach Zjednoczonych, głównie na Harvardzie i Berkeley. Wykładał statystykę i ekonomię w Krakowie, Chicago oraz Warszawie. W politykę angażował się od młodzieńczych lat, należał do Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej w okresie międzywojennym. Podczas II wojny światowej miał swój udział w sprawie zbliżenia sowiecko-amerykańskiego i współpracy socjalistyczno-komunistycznej. Służył jako pierwszy ambasador Polskiej Republiki Ludowej w Waszyngtonie w latach 1945-47 oraz jako delegat w Radzie Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych. Po wojnie Oskar Lange wrócił do Polski, gdzie działał w Polskiej Partii Socjalistycznej, Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej oraz Radzie Państwa.

Wysoką pozycję Lange w ekonomii zawdzięcza dzięki swojej głębokiej znajomości jej głównych nurtów, zarówno marksistowskiej i zachodniej ekonomii akademickiej (przede wszystkim neoklasycznej), jak i późniejszych kapitalistycznych i centralnie planowanych wschodnioeuropejskich socjalistycznych gospodarek. Skłoniło go to do podjęcia paru prób i politycznych działań na rzecz zbliżenia pomiędzy światem zachodnim a krajami komunistycznymi, dla pokojowej koegzystencji i współpracy gospodarczej.

Twórczość

Oskar Lange to autor wielu książek. Między innymi: Wstęp do ekonometrii (1958), Ekonomia polityczna (tom I 1959, tom II 1965), O socjalizmie i gospodarce socjalistycznej (1966), Teoria programowania (1977), Całość i rozwój w świetle cybernetyki (1962), Optymalne decyzje (1964), Wstęp do cybernetyki ekonomicznej (1964).

Model Langego-Breita

Pierwszą propozycję dotykającą funkcjonowanie systemu socjalistycznego Oskar Lange stworzył wraz z Markiem Breitem, czego efektem jest rozdział Droga do socjalistycznej gospodarki planowej w książce pod tytułem “Gospodarka - polityka - taktyka - organizacja socjalizmu", opublikowanej w 1934 roku. Lange i Breit opisują gospodarkę jako zespół “sektorowych trustów" o dużej autonomii, w których członkowie rad mają znaczny wpływ na decyzje kierownictwa. Trusty miałyby być prowadzone przez bank centralny, który kontrolując i nadzorując ich działalność, zapewniałby im również konieczne fundusze. Monopole miałyby obowiązek prowadzić szczegółową księgowość i ustalać ceny na podstawie kosztów produkcji. Własność wszystkich środków produkcji byłaby społeczna i wszystkie zyski i dywidendy byłyby przymusowo powierzane bankowi centralnemu. Lange i Breit uznali za ważne kompletne oddzielenie organizacji ekonomicznych od władzy politycznej oraz zapobieganie przekształcaniu się trustów w monopole wykorzystujące konsumentów. Dlatego proponowali wprowadzenie prawa nakazującego sektorom przyjęcie wszystkich pracowników, chcących zatrudnić się w danym sektorze.

Model Socjalizmu Rynkowego

Lange uważał, że neoklasyczna teoria cen i konkurencji doskonałej to najlepsza podstawa systemu socjalistycznego. Zgodnie ze schematem neoklasycznym równowagę osiąga się w modelu konkurencji doskonałej, gdy wypełnione są trzy warunki:

• subiektywny, zostanie spełniony, jeśli wszyscy uczestnicy procesów rynkowych uzyskają swoje maksimum cen rynkowych,
• obiektywny, opierający się na osiągnięciu cen równowagi i wyrównaniu w tych warunkach podaży i popytu na dobra i usługi,
• zrównanie dochodu konsumentów z dochodem czerpanym z ich środków produkcji.

W tym modelu państwo posiada czynniki produkcji niezwiązane z pracą, a rynki przydzielają towary końcowe i towary konsumpcyjne. Model Langa stwierdza, że jeśli cała produkcja jest wykonywana przez instytucję publiczną, taką jak państwo, i istnieje funkcjonujący mechanizm cenowy, ta gospodarka osiągnie efektywność Pareto, podobnie jak hipotetyczna gospodarka rynkowa pod perfekcyjną konkurencją. W przeciwieństwie do modeli kapitalizmu, model Lange opiera się na alokacji bezpośredniej, kierując menedżerów przedsiębiorstw do ustalania ceny równej kosztom krańcowym w celu osiągnięcia efektywności Pareto. Natomiast w gospodarce kapitalistycznej menedżerowie są poinstruowani, aby maksymalizować zyski dla prywatnych właścicieli, podczas gdy presja konkurencyjna jest oparta na pośrednim obniżaniu ceny do kosztów krańcowych.

Oskar Lange — artykuły polecane

Joseph Stiglitz — Adam Smith — Ludwig von Mises — John Maynard Keynes — Milton Friedman — Alfred Marshall — Thorstein Veblen — Karol Marks — Friedrich Hayek

Bibliografia

• Gadomski W. (2016). rynek-trzyma-smycz-gadomski-o-ksiazce-belki.html Rynek trzyma smycz [Gadomski o książce Belki] "Wyborcza" 11 czerwiec 2016
• Hodgson G. M. (1998). Socialism against markets? A critique of two recent proposals, "Economy and Society". s. 407-433
• Huerta de Soto J. (2011), Socjalizm, rachunek ekonomiczny i funkcja przedsiębiorcza, Instytut Ludwiga von Misesa, Warszawa
• Kowalik T. (2008), Lange, Oskar Ryszard (1904-1965), The New Palgrave Dictionary of Economics, 2nd Edition. Abstract

Autor: Arkadiusz Krzeszowiec