Nadwyżka

Nadwyżka
Polecane artykuły
Deprecjacja Dobro substytucyjne Realny kurs walutowy Popyt Cena równowagi Równowaga rynkowa Optymalna opłata celna Parytet siły nabywczej Mieszana elastyczność cenowa popytu

Nadwyżka jako pojęcie ekonomiczne jest, mówiąc najogólniej, sytuacją na rynku danego dobra lub usługi, kiedy bieżące ceny rynkowe różnią się od ceny równowagi. Termin ten jest powszechnie stosowany w ekonomii w odniesieniu do nadwyżki popytu oraz nadwyżki podaży, więc na tym przykładzie będzie go najłatwiej wytłumaczyć.

TL;DR

Nadwyżka to sytuacja na rynku, gdzie cena różni się od ceny równowagi. Nadwyżka popytu to niedobór dobra lub usługi, gdy popyt przewyższa podaż. Nadwyżka podaży to sytuacja, gdy podaż przewyższa popyt. Nadwyżka popytu prowadzi do wzrostu cen, a nadwyżka podaży do ich spadku. Przykładem nadwyżki jest nadwyżka handlowa, gdy eksport przewyższa import.

Nadwyżka popytu a nadwyżka podaży

Aby zrozumieć całkowicie istotę nadwyżki podaży i popytu, należy powiedzieć parę słów o cenie równowagi. Jest to cena równoważąca dany rynek, to znaczy cena, przy której popyt na dane dobro lub usługę jest równy podaży tego dobra lub usługi. Kiedy cena bieżąca jest mniejsza od ceny równowagi, mamy wtedy do czynienia z nadwyżką popytu, natomiast jeżeli cena bieżąca jest wyższa od ceny równowagi, powoduje to wystąpienie nadwyżki podaży.

Nadwyżka popytu oznacza mówiąc bardzo skrótowo, niedobór produkowanego dobra lub oferowanej usługi. Jest to zatem sytuacja, gdy przy danej cenie (cenie niższej od ceny równowagi), wielkość popytu, czyli zgłaszane przez konsumentów zapotrzebowanie na dane dobro lub usługę, przewyższa podaż, czyli ilość, którą jest w stanie dostarczyć rynek, albo inaczej mówiąc, wyprodukować producenci. Popyt przewyższa więc w tej sytuacji podaż, a różnica między wielkością popytu, a wielkością podaży, to właśnie nadwyżka popytu. Nadwyżka podaży jest natomiast sytuacją całkowicie odwrotną. Oznacza, że na danym rynku pojawiła się nadwyżka produkowanego dobra lub usługi. Przy danej cenie (cenie wyższej od ceny równowagi), ilość chętnych do zakupu danego dobra, czyli zgłaszane przez konsumentów zapotrzebowanie (popyt), na dane dobro lub usługę, jest mniejsza od ilości, która jest dostarczana na rynek (podaż). Oznacza to, że podaż przewyższa popyt i ponownie różnica między wielkością podaży, a wielkością popytu będzie w tym przypadku równoznaczna z nadwyżką podaży.

Nadwyżka popytu i nadwyżka podaży w praktyce

Aby lepiej zrozumieć omówione wyżej definicje, najlepiej posłużyć się przykładem. Załóżmy, że ceną równowagi na rynku jabłek, jest cena 5 złotych za kilogram. Przy tej cenie 8 osób chętnych do zakupu kilograma jabłek, znajdzie 8 osób które są producentami jabłek, z których każdy chce sprzedać 1 kilogram jabłek. Tak więc zgłaszany popyt wynosi 8 kilogramów, natomiast podaż jabłek również wynosi 8 kilogramów. Bilans popyt-podaż równa się 0, ponieważ 8-8=0 [kg]. W tym przypadku nie mamy do czynienia ani z nadwyżką popytu, ani z nadwyżką podaży, ponieważ rynek jest w równowadze. Jeżeli jednak cena spadnie, na przykład do 3 złotych za kilogram, liczba osób chętnych do zakupu kilograma jabłek zgodnie z prawem popytu wzrośnie do 10. Równocześnie liczba producentów jabłek chcących zaoferować na rynku kilogram jabłek, zgodnie z prawem podaży, spadnie do 6, ponieważ nowa, niższa cena zniechęci ich do oferowania swoich towarów na rynku. W tym przypadku, zgłaszany popyt na jabłka wynosi 10 kilogramów, natomiast podaż wynosi 6 kilogramów. Tak więc bilans popyt-podaż wynosi 4, ponieważ 10-6=4 [kg]. Oznacza to że nadwyżka popytu nad podażą w tym przypadku wynosi 4 kilogramy. Analogicznie, odwrotna sytuacja będzie miała miejsce kiedy cena kilograma jabłek wzrośnie.

Dzięki znajomości treści prawa popytu i podaży wiemy już, że nadwyżka wartości popytu nad wartością podaży skutkuje zwiększeniem konkurencji wśród konsumentów dóbr, a w rezultacie wzrostem cen. Kiedy ceny rosną, zmniejsza się zapotrzebowanie na dane dobro, co jednocześnie skłania producentów do powiększenia rozmiarów podaży. Natomiast nadwyżka podaży nad popytem powoduje wzrost konkurencji wśród sprzedawców towarów i usług, co ma znaczący wpływa na spadek cen. Obniżające się ceny prowadzą do zwiększenia zapotrzebowania wśród nabywców, równocześnie powodując zmniejszenie wielkości podaży wśród wytwórców. Efektem tych zależności jest właśnie stała tendencja do formowania się ceny równowagi rynkowej. Stany nierównowagi w przypadku gospodarki wolnokonkurencyjnej nie trwają więc długo (Z. Dach 2007, s. 86-87).

Inne przykłady nadwyżek

Kolejnym przykładem nadwyżki jest nadwyżka handlowa. Aby wyjaśnić to pojęcie należy najpierw wskazać różnicę pomiędzy eksportem, importem a eksportem netto. Eksport jest to wywóz dóbr poza granicę kraju, w którym zostały wyprodukowane. Jego przeciwieństwem jest import, który oznacza zakup dóbr za granicą i wykorzystanie ich na rynku krajowym. Natomiast eksport netto jest to wartość eksportu pomniejszona o wartość importu. Nadwyżka handlowa, występuje w sytuacji, gdy wielkość eksportu przewyższa wielkość importu, a eksport netto, inaczej nazywany bilansem handlu zagranicznego, jest dodatni. Oznacza to więc, że dany kraj sprzedaje za granicę więcej towarów i usług, niż kupuje od innych państw. Na powstanie nadwyżki handlowej ma wpływa wiele czynników. Można wymienić np. ceny towarów w kraju i za granicą, kursy walutowe, dochody konsumentów, polityka handlu zagranicznego czy też koszty transportu dóbr. Przeciwieństwem nadwyżki jest deficyt handlowy, charakteryzujący się eksportem mniejszym niż import oraz ujemną wartością eksportu netto. Natomiast w przypadku, gdy eksport netto wynosi zero, a eksport i import są równe, mówimy o zrównoważonym bilansie handlowym (N. G. Mankiw, M. P. Taylor 2009, s. 248-249).

Bibliografia

• Begg D., Fischer S., Dornbusch R. (2007), Ekonomia. Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Dach Z. (2007), Mikroekonomia dla studiów licencjackich, Wydawnictwo Naukowe SYNABA, Kraków
• Kamerschen D. R., McKenzie R. B., Nardinelli C. (1993). Ekonomia, Fundacja Gospodarcza NSZZ "Solidarność", Gdańsk
• Mankiw N. G., Taylor M. P. (2009). Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Wieczorek-Szymańska A., Marek S. (2011). Przyczyny i przewidywane skutki kryzysu finansowego XXI wieku, "Studia i Prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania", nr 21

Autor: Borys Kenderow, Agnieszka Dudkiewicz