Reforma Grabskiego

Reforma Grabskiego
Polecane artykuły
TARP Narodowy Bank Polski Rezerwy dewizowe Bilety skarbowe Unia walutowa Stopa depozytowa Strefa Euro Rezerwa obowiązkowa New Deal

Reforma Grabskiego przyjęta w 1924 roku reforma skarbowa i walutowa której głównym celem było zwalczenie panującej wówczas bardzo wysokiej inflacji (Leszczyńska 2014).

TL;DR

Reforma Grabskiego była reformą skarbowa i walutową wprowadzoną w 1924 roku w celu zwalczenia hiperinflacji w Polsce. W ramach reformy podniesiono podatki, wprowadzono nową walutę (złoty), utworzono Bank Polski i sprzedano państwowe przedsiębiorstwa. Reforma miała na celu ograniczenie wydatków państwa i zwiększenie przychodów. Utworzono również Bank Polski, który miał emitować nową walutę. Mimo początkowych sukcesów, reforma nie przyniosła oczekiwanych rezultatów, a premier Grabski podał się do dymisji w wyniku recesji i wzrostu bezrobocia.

Sytuacja finansowa po I wojnie światowej

Od początku odzyskania przez Polskę niepodległości w gospodarce panowała inflacja. Głównym powodem był deficyt budżetowy, który próbowano sfinansować za pomocą kredytu od Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej. PKKP była instytucją tymczasową która została powołana zaraz po zakończeniu I wojny światowej i jej zadaniem była emisja pieniądza dopóki nie zostanie utworzony Bank Polski (Leszczyńska 2010). Władysław Grabski już w 1920 roku próbował walczyć z inflacją gdy został Ministrem Skarbu. Wprowadził podział wydatków państwowych na zwyczajne które miały być finansowane z podniesionych podatków oraz nadzwyczajne których źródłem miały być pożyczki. Próbowano też powołać bank emisyjny i nową walutę w postaci złotego jednak plany te pokrzyżowała wojna z Rosją (Leszczyńska 2014).

Hiperinflacja i reforma Grabskiego

Przez ciągle wzrastający dług w PKPP Inflacja znacznie przyspieszyła w 1923 roku. W 1923 roku cena dolara wynosiła 4200 marek polskich, a pod koniec roku 1923 wzrosła do 1,5 miliona. Efektem był także wielokrotny wzrost cen towarów (Leszczyńska 2010). 19 grudnia 1923 roku powołano ponownie Władysława Grabskiego na stanowisko ministra skarbu i premiera. Gabinet który stworzył miał charakter pozaparlamentarny i jego najważniejszym zadaniem było zatrzymanie hiperinflacji. Aby usprawnić działanie Grabski zwrócił się do parlamentu z prośbą o przyznanie mu możliwości wydawania dekretów z mocą ustawy. Wiązało się to z ograniczeniem władzy sejmu i senatu jednak premier otrzymał takie uprawnienia na okres sześciu miesięcy (Leszczyńska 2014). 11 stycznia 1924 roku przyjęto ustawę „O naprawie skarbu państwa i reformie walutowej” (Dz.U. 1924 nr 4 poz. 28). Ustawa ta m.in. podnosiła stawki podatków i przyspieszała terminy ich płatności, wprowadzała nową walutę, powoływała nowy bank emisyjny w postaci banku polskiego i postanawiała o sprzedaży państwowych przedsiębiorstw do łącznej wartości 100 000 000 franków złotych (Dz.U. 1924 nr 4 poz. 28). Zakres reform był bardzo szeroki ale tego wymagała ekstremalna sytuacja. Aby ograniczyć wydatki państwa głównym zadaniem było zaprzestanie finansowania deficytu Polskich Kolei Państwowych oraz zmniejszenie wydatków na wojsko. Jednak ograniczenie wydatków nie było wystarczające i potrzebne było też zwiększenie przychodów do budżetu państwa. Tutaj główną rolę miał odegrać dodatkowy uchwalony wcześniej podatek majątkowy, który miał przyjąć postać jednorazowej opłaty do uiszczenia przez właścicieli majątków których wartość przekraczała określoną kwotę (Leszczyńska 2014).

Utworzenie Banku Polskiego

14 stycznia 1924 roku powstał komitet organizacyjny banku polskiego. Aby uniemożliwić rządowi wpływ na działanie banku postanowiono że będzie on spółką akcyjną z kapitałem zakładowym w wysokości 100 000 000 zł. Zadaniem banku była emisja nowej waluty w postaci złotego którego wartość była równa frankowi szwajcarskiemu a emisja miała 30% pokrycia w dewizach, złocie i innych stabilnych walutach (Leszczyńska 2014). 20 Stycznia 1924 roku prezydent zatwierdził statut nowego banku polskiego (Dz.U. 1924 nr 8 poz. 75). W statucie określono m.in.

• kapitał zakładowy oraz rozłożenie go na milion akcji banku
• ustalono obowiązki rady i prezesa banku
• przyznano mu wyłączność emisji złotego do 31 grudnia 1944 roku z możliwością przedłużenia (Dz.U. 1924 nr 8 poz. 75).

Równocześnie z tworzeniem banku polskiego zajęto się zakończeniem działalności Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej. Bank Polski SA 28 kwietnia 1924 roku rozpoczął swoją działalność. Z upływającym czasem wycofywano z obiegu marki polskie i zastępowano je złotymi. Początkowo sytuacja zmierzała w dobrym kierunku jednak pod koniec 1924 roku wzrosło bezrobocie i pojawiła się recesja. W lipcu 1925 kurs złotego pierwszy raz spadł a próby interwencji Banku polskiego okazały się nieskuteczne. W wyniku krytyki rządu w listopadzie Grabski podał się do dymisji (Leszczyńska 2014).

Bibliografia

• Leszczyńska C (2010), Zarys polskiej bankowości centralnej, Narodowy Bank Polski, Departament Edukacji i Wydawnictw, Warszawa
• Leszczyńska C (2014), Bankoteka, Władysław Grabski, Bank Polski SA i stabilizacja ekonomiczna kraju Narodowy Bank Polski, Departament Edukacji i Wydawnictw, Warszawa
• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 20 stycznia 1924 r. w przedmiocie ustanowienia statutu dla banku emisyjnego. (1924), 'Statut banku emisyjnego, Dz.U. 1924 nr 8 poz. 75
• Ustawa o naprawie Skarbu Państwa i reformie walutowej. (1924), Ustawa o naprawie Skarbu Państwa, Dz.U. 1924 nr 4 poz. 28

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.

Autor: Jacek Gawron

.