Dobro niższego rzędu

Dobro niższego rzędu (inferior goods, dobra podrzędne) - tanie i niskogatunkowe towary, z których nabywcy najchętniej zrezygnowaliby, gdyby było ich na to stać.(np. nabywcy zrezygnowaliby z Dacii na rzecz Mercedesa, Dacia w tym przypadku jest dobrem niższego rzędu)(P. Krugmann 2006 s. 40)(Z. Dach 1997, s. 122). Popyt na dobra niższego rzędu maleje przy wzroście dochodu, cechują one się ujemną elastycznością dochodową popytu (B. Oyrzanowski 1996, s. 590)[Tabela 1]. W przypadku tych dóbr wzrost dochodu przesuwa krzywą popytu w lewo (D. Begg 2011, s. 121).,

Rodzaje dóbr	Elastyczność dochodowa	Zmiana wielkości zapotrzebowania	Zmiana udziału w budżecie	Przykład
Dobra normalne	Dodatnia	Wzrost
Luksusowe	>1	Wzrost o więcej niż 1%	Wzrost	Mercedes
Podstawowe	0-1	Wzrost o mniej niż 1 %	Spadek	Żywność
Dobra niższego rzędu	Ujemna	Spadek	Spadek	Bilety MPK

Niektóre dobra niższego rzędu mogą podlegać pod paradoks Giffena. Ten szkocki ekonomista w XIX w. stwierdził na podstawie obserwacji, że wzrost ceny ziemniaków w latach nieurodzaju zwiększa popyt na ziemniaki zgłaszany przez ludzi ubogich. Dobra Giffena oznaczają dobro, którego ilość nabywana rośnie nawet gdy wzrasta jego cena. Stanowią w praktyce gospodarczej kategorię niezwykle rzadką, niemal nie spotyka się, dobra tak niskiego rzędu, aby efekt dochodowy mógł przeważyć nad efektem substytucyjnym. To czy dane dobro jest dla konsumenta dobrem niższego rzędu, dobrem podstawowym, czy też dobrem luksusowym zależy od środowiska, w którym się znajduje (np. cena ziemniaków w Japonii jest tak duża, że tylko nieliczni są w stanie sobie na nie pozwolić), a przede wszystkim od poziomu jego dochodu.

Do opisu dóbr podstawowych nie sposób pominąć Prawo Engla, czyli zależność zachodząca pomiędzy poziomem dochodów konsumentów a wydatkami na poszczególne dobra. Dla dóbr podrzędnych krzywa Engla będzie składała się z trzech części. Pierwsza z nich ukazywać będzie sytuację dla konsumentów o bardzo niskich dochodach. W tym fragmencie krzywej Engla popyt bardzo silnie reaguje na stosunkowo nieznaczny wzrost dochodów. W drugiej części krzywej Engla zmniejszeniu ulega wrażliwość wydatków na zmianę w wysokości dochodów. Część trzecia przedstawia sytuację kiedy dochody są na względnie wysokim poziomie. W takiej sytuacji obserwować można zastąpienie dobra podrzędnego na dobro wyższego rzędu, odbywa się to niezależnie od późniejszego wzrostu poziomu dochodów. Przykładami dóbr podstawowych mogą być: ryż, najtańszy chleb, makaron, smalec, ziemniaki, margaryna itp. Współczynnik dochodowej elastyczności popytu przyjmuje wartość: Edi < 0. W tym wypadku współczynnik będzie ujemy dlatego, iż zaspokojenie zostało uzyskane najmniejszym kosztem. Jest to bardzo charakterystyczną cechą dla tego rodzaju dóbr. Im wyższe będą dochody tym ludzie chętniej będą zastępować dobra najtańsze na te lepszej jakości lub częściowo innymi dobrami (np. makaron na mięso).

Rys 3. Krzywa Engla, dobra niższego rzędu

Warto zaznaczyć iż krzywe Engla mają zastosowanie w przypadku rodzin średniozamożnych. W odniesieniu do rodzin bardzo biednych nawet bardzo mały wzrost dochodów na członka rodziny będzie objawiał się wzrostem wydatków na żywność. Dzieje się tak ponieważ potrzeby podstawowe nie są wyjściowo w pełni zaspokojone. Natomiast w przypadku rodzin bardzo bogatych zwiększenie poziomu dochodów nie będzie skutkowało wzrostem popytu na dobra podstawowe, ponieważ zostały one już zaspokojone nawet przy dochodach o niższej wartości.

TL;DR

Dobra niższego rzędu to tanie i niskogatunkowe towary, których popyt maleje wraz z wzrostem dochodu. Mogą wystąpić również dobra Giffena, których popyt rośnie, gdy wzrasta cena. Dobra niższego rzędu charakteryzują się niską wartością użytkową i są konsekwencją braku kontroli jakości. Chiny, Indie i Egipt odgrywają dużą rolę w produkcji tych dóbr, ale starają się poprawić jakość w odpowiedzi na rosnące oczekiwania społeczne i restrykcje celne.

Przykłady dóbr niższego rzędu

• nie markowe niskogatunkowe ubrania z bazarów, używana odzież, używane samochody,
• żywność o najniższej jakości np. najtańsza wędlina, tanie wino, słodycze

Wartość użytkowa

Dobra niższego rzędu charakteryzują się niską wartością użytkową, czyli zdolnością do zaspokajania potrzeb człowieka. Na to miano zasługują przez:

• niską funkcjonalność
• niska trwałość
• brak nowoczesności
• niskie bezpieczeństwo użytkowania (Ł. Karpiel Towaroznawstwo ogólne 2000, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków, s. 16)

Dobra niższego rzędu w gospodarce

Można uznać, iż dobra niższego rzędu są konsekwencją wprowadzania zanadto liberalnej (albo wręcz libertyńskiej) polityki, w której państwo nie kładzie nacisku na kontrolę jakości. Wówczas brak kontroli państwowej zaowocowałaby nadużyciami ze strony producentów, którzy - wykorzystując naiwność, niewiedzę i bezradność konsumentów - sprzedawaliby im produkty niskiej jakości, produkty niezgodne z opisem lub produkty, których używanie zagrażałoby zdrowiu i życiu. Podeszwy butów odpadałyby chwilę po wyjściu ze sklepu. Sprzęty gospodarstwa domowego rozpadałyby się parę dni po zakończeniu okresu gwarancyjnego (o ile w ogóle istniałyby gwarancje). Z drugiej strony zaś dobra niższego rzędu zawsze zostaną wyodrębnione z grupy dóbr, jako te gorszej jakości. Eliminacja podziału dóbr byłaby konsekwencją powszechnej standaryzacji produktów.

Spory udział w światowej produkcji nowych dóbr niższego rzędu mają Chiny, Indie oraz Egipt, które pod presją zwiększania jakości dóbr oraz pojawiania się restrykcji celnych zaczynają modernizować swój potencjał wytwórczy (MJ Carmody 2008 - NCJ Int'l L. & Com. Reg., 2008 - HeinOnline) Najlepszym przykładem jest produkcja samochodów. Chiny reglamentując import samochodów z Europy i USA przez dziesięciolecia produkowały samochody nie spełniające żadnych norm bezpieczeństwa (E.Harwit 2001). Dopiero transfer technologii po zakupie szwedzkiego Volvo pozwoliły samochodom produkcji chińskiej na stopniowe wprowadzanie podstawowych systemów bezpieczeństwa. Można tu mówić o rozwoju dobra niższego rzędu, spowodowanego zmianą oczekiwań społecznych oraz oddziaływania praw wolnego rynku.

Indie zaś po wprowadzeniu modelu Tata Nano, nowego modelu w cenie ok 16 tys. zł stworzyły samochód, który był dobrem luksusowym w Indiach, natomiast w krajach zachodu prezentował się jako dobro niższego rzędu. Z kolei testy EURO-NCAP wyznaczające europejskie standardy bezpieczeństwa samochodów osobowych nie przyznały ani jednego punktu indyjskiemu producentowi. W gospodarce europejskiej przyzwyczajonej do jakości oraz bezpieczeństwa Tata Nano jest dobrem najniższego rzędu.

Dobro niższego rzędu — artykuły polecane

Prawo Engla — Dobro normalne — Cena minimalna — Popyt konsumpcyjny — Indeks cen konsumpcyjnych — Użyteczność krańcowa — Dobro substytucyjne — Elastyczność cenowa popytu — Dobra komplementarne

Bibliografia

• Basker E. (2008), Does Wal-Mart Sell Inferior Goods?, University of Missouri
• Begg D., Fisher S., Vernasca G., Dornbusch R. (2014), Ekonomia: Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Carmody M., (2008), The Price of Cheap Goods: International Trade with China and the Need for Stringent Enforcement of Manufacturing Regulations, NCJ, HeinOnline
• Dach Z. (2002), Mikroekonomia, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków
• Harwit E. (2001), The Impact of WTO Membership on the Automobile Industry in China, The China Quarterly, University of Cambridge
• Krugman P., Wells R. (2020), Mikroekonomia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Lau R., Zhao X., Xiao M. (2003), Assessing quality management in China with MBNQA criteria, Bejing Broadcasting Institute (BBI), Beijing
• Oyrzanowski B. (1996), Mikroekonomia. Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły Biznesu, Kraków

Autor: Kamila Stożek