Sąd polubowny

Sąd polubowny jest to instytucja niepaństwowa powołana do rozstrzygania spraw cywilnych, w tym gospodarczych. Przepisy kodeksu postępowania cywilnego stwarzają możliwości orzekania przez sąd polubowny w sprawach majątkowych.

Wyrok sadu ma moc prawną równą wyrokowi sądu państwowego i stanowi tytuł egzekucyjny. Po nadaniu mu klauzuli wykonalności staje się on tytułem wykonawczym, a więc podstawa przeprowadzenia postępowania wykonawczego.

Źródłem zasad i norm dotyczących sądów polubownych jest Dz.U. 1964 Nr 43 poz. 296 w części piątej kodeksu postępowania cywilnego z dnia 17 listopada 1964 r., informuje ona między innymi o miejscu postępowania przed tego typu sądem, zakresie przedmiotowym, w jakim może sąd polubowny orzekać, skład sędziowski i przebieg postępowania, a także możliwość skargi na wyrok.

TL;DR

Sąd polubowny to instytucja niepaństwowa, która rozstrzyga sprawy cywilne. Wyroki sądu polubownego mają moc prawną i mogą być podstawą postępowania wykonawczego. Sądy polubowne mogą być doraźne (powołane do rozstrzygnięcia konkretnego sporu) lub stałe (specjalizujące się w rozstrzyganiu określonych spraw). Miejsce postępowania jest ustalane przez strony lub przez sam sąd. Sądy polubowne mogą rozstrzygać spory majątkowe i niemajątkowe, ale nie spory o alimenty. Skład sędziowski jest ustalany przez strony, a postępowanie jest jednoinstancyjne. Strony mogą ustalić zasady postępowania. Wyrok sądu polubownego można zaskarżyć do wyższej instancji lub do sądu państwowego. Sądy polubowne cechuje szybkość, taniość, kompetencja i współdziałanie.

Rodzaje

Rodzaje sadów polubownych:

• sąd polubowny "doraźny", "jednorazowy", ad hoc - ustanawiany by rozstrzygnąć konkretny spór. Powoływany jest przez strony sporu poprzez stosowny zapis, w którym powołują arbitrów, określają zakres ich działania i inne ważne kwestie związane z zakończeniem sporu,
• stałe, instytucjonalne sądy polubowne - specjalizujące się w rozstrzyganiu spraw danego rodzaju. Posiada on swój statut, regulamin określający formę doboru składu orzekającego i zasady postępowania tegoż sądu.

Bez względu na charakter sądu polubownego, za podstawę jego działania uznaje się przepisy prawa i wolę stron.

Miejsce postępowania

Co do zasady wskazują je zaangażowane strony, co daje wyraz jednej z reguł postępowania przed sądami polubownymi jaką jest autonomia woli, jednak z zastrzeżeniem koniecznego konsensusu obu stron. Jedynie w przypadku gdy strony nie wykorzystają swojego prawa miejsce jest ustalane przez sam sąd, który jednak musi przestrzegać kryteriów określonych w ustawie (Jakubecki A.(red.), 2010)

Zakres przedmiotowy

Zakres przedmiotowy działalności sądów polubownych określany jest mianem zdatności arbitrażowej. Ustawodawca określił jakiego typu spory cywilne mogą być rozstrzygane przez sądy polubowne. Niezależnie od treści spor, sprawy oddawane sądom pod rozważenie muszą być możliwe do bycia zakończonymi przez ugodę sądową. W najprostszy sposób można stwierdzić, że spór ten w przypadku bycia rozstrzyganym przez sąd mógłby zakończony być zawarciem ugody sądowej między stronami. Bierze się pod uwagę zarówno spory o prawa majątkowe, jak i niemajątkowe. Za regułę uznaje się, że sprawy o alimenty nie mogą być rozstrzygane przez sądy polubowne (Jakubecki A.(red.), 2010)

Zasady poddania sporu

Zapis na sąd polubowny (klauzula arbitrażowa) rozpoczyna się w momencie sporządzenia umowy o poddanie sporu pod rozstrzygnięcie tegoż sądu. Umowa ta powinna zawierać dokładnie opisany przedmiot sporu oraz stosunek prawny, z którego spór wynikł lub może wyniknąć. Powinna zostać sporządzona na piśmie i podpisana przez obie strony sporu. Może być on umieszczony zarówno w umowie głównej jak i w umowie odrębnej. Charakter prawny zapisu wymusza zgodność z wymogami przewidzianymi dla umów prawa cywilnego. Powinien on także spełniać wymogi określone w kodeksie postępowania cywilnego.

Nie ma określonego wzorca, przez co treść zapisu jest różna. Wyróżnia się jednak części, które muszą się w niej pojawić. Jedną z nich jest treść konieczna określona w art. 1161 § 1 kodeksu postępowania cywilnego. Kolejnym wymaganym w treści zapisu elementem jest konkretne oznaczenie stron sporu. Wyróżniamy także "niekonieczne" postanowienia zapisu, do których można wliczyć między innymi wskazanie arbitrów oraz superarbitrów, a także ich liczbę. W sytuacji, gdy te zapisy nie pojawią się w treści zapisu na sąd polubowny stosowane są adekwatne przepisy, zawarte w kodeksie postępowania cywilnego. (Żuławska C., 1998)

Skład sędziowski

W skład sądu polubownego wchodzą arbitraże. Ustawodawca polski przyznaje stronom prawo do decydowania o liczbie arbitrów. Mogą to zrobić zarówno w zapisie na sąd polubowny jak i w dodatkowo zawartej późniejszej umowie. Jeżeli strony nie zdecydowały o liczbie wtedy spór rozpoznaje skład trzech arbitrów. Arbitrzy muszą spełnić wymogi określone w Art. 1170. § 1. Kodeksu postępowania cywilnego. Nie ma znaczenia obywatelstwo arbitra. Sędziowie państwowi nie mogą pełnić tej funkcji, jedynym odstępstwem od tej zasady jest możliwość powołania do roli arbitra sędziów państwowych, którzy pozostają w stanie spoczynku.

Przebieg i zakończenie postępowania

Postępowanie przed sądami arbitrażowymi jest jednoinstancyjne, chyba że strony w odpowiedniej umowie postanowiły inaczej. Ważny jest także fakt, że nie obowiązuje w nich zasada jawności. Sądy polubowne mają pełną możliwość przeprowadzania wszelkich dowodów, aczkolwiek w kwestii stosowania środków przymusu muszą zwracać się do odpowiedniego sądu rejonowego. W trakcie przebiegu postępowania sądu polubownego obie strony sporu muszą być traktowane równorzędnie, zarówno podczas przedstawiania swoich racji, jak i w trakcie prezentowania materiału dowodowego. Ze względu na specyficzny charakter funkcjonowania sądów polubownych, strony mogą samodzielnie określić sposób oraz zasady dotyczące postępowania. Kompetencja ta przypada sądom arbitrażowym tylko wtedy gdy strony nie zawarły odpowiedniej umowy (Jakubecki A.(red.), 2010)

Możliwość zaskarżenia wyroku

Postępowanie przed sądami polubownymi jest wieloinstancyjne tylko i wyłącznie wtedy, gdy strony sporu zawarły odpowiednią umowę. W przypadku zawarcia tego typu ustalenia istnieje możliwość zaskarżenia wyroku do wyższej instancji. Polski ustawodawca dopuszcza również możliwość zaskarżenia wyroku sądu polubownego poprzez wniesienie skargi do sądu państwowego o uchylenie wyroku, pod warunkiem, że wyrok ten jest ostateczny. Istotne jest zawężenie jurysdykcji polskich sądów państwowych tylko do orzeczeń sądów polubownych wydanych na terytorium Polski (Jakubecki A.(red.), 2010)

Cechy sądów polubownych

• szybkość
• taniość
• kompetencja
• współdziałanie

Sąd polubowny — artykuły polecane

Zasada swobody umów — Kodeks cywilny — Czynność prawna — Umowa ustna — Orzeczenie sądu — Spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego — Akty prawa miejscowego — Forma umowy — Akty prawne

Bibliografia

• Budniak-Rogala A. (2015), Charakter prawny zapisu na sąd polubowny w postępowaniu cywilnym, E-Wydawnictwo. Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław
• Jakubecki A. (red.) (2010), Kodeks postępowania cywilnego, Wydawnictwo Lex, Warszawa
• Kuciński J., Trzciński Z. (2002), Prawo gospodarcze. Podręcznik da studentów ekonomii i zarządzania, C.H. Beck, Warszawa
• Kufel J., Siuda W. (1998), Prawo gospodarcze dla ekonomistów, Scriptum, Poznań
• Torbus A. (2008), Sądownictwo polubowne w systemie postępowania cywilnego (wybrane zagadnienia), ADR. Arbitraż i Mediacja, nr 2
• Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego. Dz.U. 1964 Nr 43 poz. 296
• Żuławska C. (red.) (1998), Encyklopedia prawa dla ekonomistów, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków

Autor: Aleksandra Nikiel, Magdalena Słowińska, Anna Warchoł

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.