Egalitaryzm

Egalitaryzm to pogląd polityczny uznający za podstawę sprawiedliwego ustroju zasady całkowitej równości między ludźmi. Ze względu na przynależność do jednego gatunku ludzkiego, wszystkim należą się takie same prawa oraz wszyscy powinni być jednakowo traktowani. W poglądzie tym zauważalny jest wyraźny zanik tożsamości indywidualnej, czyli unikatowego rozumienia i doświadczania siebie przez jednostkę, stanowiącego o niepowtarzalności każdego człowieka. Znaczącą przewagę ma tutaj tożsamość grupowa, czyli identyfikowanie się człowieka z grupą, do której przynależy. Zgodnie z tą doktryną, równy podział dóbr między ludzi jest rzeczą sprawiedliwą, którą należy chwalić z kolei wyodrębnianie w społeczeństwie grup i tworzenie elit nie może mieć miejsca (J. Gruszka 2015, s. 131).

Egalitaryzm zakładający za podstawę równość wszystkich ludzi, stanowił ważną część lewicowej ideologii. Została ona włączona do programu PZPR oraz rządów komunistycznych. Zasady tego poglądu były także uznawane przez społeczeństwo polskie. Powstanie w latach 80 ruchu "Solidarności", pogłębiający się kryzys gospodarczy oraz wprowadzenie reformy gospodarczej, wpłynęły na zmianę zakresu ich akceptacji (L. Kolarska - Bobińska 1998, s. 1).

TL;DR

Egalitaryzm to pogląd polityczny opowiadający się za całkowitą równością między ludźmi. Istnieje egalitaryzm ekonomiczny, który dotyczy dystrybucji zasobów materialnych w społeczeństwie, oraz egalitaryzm gatunkowy, który zakłada, że wszystkie istoty żywe są równie ważne. Przeciwnym poglądem jest elitaryzm, który faworyzuje wyodrębnienie elit społecznych.

Egalitaryzm ekonomiczny

Egalitaryzm ekonomiczny dotyczy dystrybucji zasobów materialnych w społeczeństwie. Jego myślą przewodnią jest uznanie równości ekonomicznej za ważną wartość społeczną. Możemy wyróżnić dwie formy tego rodzaju egalitaryzmu:

• egalitaryzm samoistny
• egalitaryzm instrumentalny

W przypadku egalitaryzmu samoistnego wyróżniamy dwie odmiany:

• teologiczną
• deontyczną

Zakładają one, że niezależnie od jej skutków, wartość ekonomiczna jest wartością samą w sobie.

Egalitaryzm teologiczny poddaje ocenie wynik dystrybucji dóbr. Dystrybucja rozumiana jako proces, który prowadzi do wspomnianego wyniku nie jest brana pod uwagę. Zły wynik oznacza fakt, że osoby lub grupy społeczne których on dotyczy, otrzymują nierówną ilość dóbr. W przypadku egalitaryzmu deontycznego, wynik dystrybucji uznaje się za niewłaściwy, jeżeli naruszona została procedura podziału dóbr, która doprowadziła do nierównomiernego ich rozlokowania między poszczególnymi osobami. Różnica pomiędzy obiema wersjami jest bardzo subtelna, ale zauważalna. Egalitaryzm teologiczny pozwala na dokonanie oceny wszystkich podziałów dóbr, nawet jeżeli zaszły one w sposób naturalny, czyli nie zostały dokonane przez osobę, która byłaby za nie odpowiedzialna. Z punktu widzenia egalitaryzmu deontyczego ocena tego rodzaju podziałów jest niedopuszczalna.

Zwolennicy egalitaryzmu instrumentalnego uważają, że eliminowanie nierówności ekonomicznych prowadzi do eliminacji pewnych negatywnych zjawisk społecznych. Jego ocena wymaga odwołania się do badań empirycznych, ponieważ na podstawie samej spekulacji, trudno jest określić skutki wspominanych nierówności. Brytyjscy epidemiolodzy Richard Wilkinson i Kate Pickett, opierając się na wszelakich badaniach i danych statystycznych, sformułowali hipotezę w duchu egalitaryzmu instrumentalnego. Głosiła ona, że poziom nierówności ekonomicznych stanowi główną determinantę dobrostanu psychospołecznego nowoczesnych społeczeństw.

Według wspomnianych badaczy droga do dobrego społeczeństwa składa się z dwóch etapów. Pierwszy etap polega na dążeniu do eliminacji ubóstwa, co dotyczy przede wszystkim krajów rozwijających się. Drugi etap to z kolei dążenie do usunięcia nierówności ekonomicznych. Ten problem dotyczy według nich krajów już rozwiniętych (W. Załuski 2016, Tom V).

Egalitaryzm gatunkowy według Paula Taylora

Egalitaryzm gatunkowy, nazywany inaczej biocentrycznym, to koncepcja, według której w centrum świata nie znajduje się wyłącznie istota ludzka, lecz każda inna istota żywa, w której zachodzi proces życia. Według Taylora uwaga powinna być skierowana na cały świat naturalny i funkcjonujące w nim życie. Należy również pamiętać, że człowiek jest wyłącznie jego częścią.

Swoją koncepcję przedstawił on za pomocą czterech tez, które brzmią następująco (P.W. Taylor 1986, s. 3):

• "Ludzie są członkami ziemskiej wspólnoty życia w tym samym znaczeniu i na tych samych warunkach, jak inne żyjące istoty.
• Gatunek ludzki wraz z innymi gatunkami, jest integralnym składnikiem systemu wzajemnej zależności. Przeżycie każdej istoty - jak również jej szanse na pomyślne bądź niepomyślne życie - jest określone nie tylko przez fizyczne warunki jej środowiska, ale także przez jej relacje z innymi żyjącymi istotami.
• Wszystkie organizmy są teleologicznymi centrami życia, w tym znaczeniu, że każdy jest niepowtarzalną jednostką, dążącą do własnego dobra w swoisty sposób.
• Z natury ludzie są wyższymi stworzeniami od innych żyjących istot".

Według Taylora podstawową cechą ludzkiego istnienia jest przynależność do gatunku biologicznego (G. Hołub 2012, s. 105-126).

Elitaryzm czyli przeciwieństwo egalitaryzmu

Elita to słowo oznaczające grupę ludzi, która spośród otoczenia wyróżnia się pewnymi, uznanymi za ważne w danej społeczności cechami, za które otrzymywane są pewne przywileje. Powinna ona stanowić wzór dla reszty społeczeństwa, kierować jego życiem oraz wyznaczać kierunek przyszłego rozwoju. Jest to grupa ludzi, wyróżniona ze względu na cechy przysługujące wyłącznie osobom do niej należącym. Od tego słowa pochodzi koncepcja nazywana elitaryzmem. Polega ona na przekonaniu o potrzebie wyodrębnienia wśród społeczeństwa wspomnianych elit, będących stałym elementem struktury społecznej. Nie ma tutaj mowy o zasadzie całkowitej równości obowiązującej w egalitaryzmie (G. Dutkiewicz 2012, s. 175).

Egalitaryzm — artykuły polecane

Relatywizm kulturowy — Antropologia kulturowa — Społeczeństwo — Osobowość — Stratyfikacja — Kapitał społeczny — Złoty środek — Organicyzm — Holistyczne podejście

Bibliografia

• Czapiński J., Sułek A. (2011), Stan społeczeństwa obywatelskiego, Contemporary economics, Vol. 5
• Dutkiewicz G. (2012), O pojęciu i istocie zjawiska elit, Colloquium nauk humanistycznych i społecznych Kwartalnik
• Gruszka J. (2015), Podstawy egalitarne jako przedmiot badań socjologii, Zeszyty naukowe towarzystwa Doktorantów UJ. Nauki Społeczne, nr 10
• Hołub G. (2012), Człowiek a świat naturalny. Wokół koncepcji egalitaryzmu gatunkowego Paula W. Taylora, Logos i ethos
• Kolarska-Bobińska L. (1998), Egalitaryzm i interesy grupowe w procesie zmian ustrojowych, Wydawnictwo IFIS PAN, Warszawa
• Leśniak-Moczuk K. (2004), Równość i sprawiedliwość w społecznej gospodarce rynkowej, Katedra Teorii Ekonomii Uniwersytetu Rzeszowskiego
• Malewski M. (2011), Edukacja ekonomiczna w pułapce pozornego egalitaryzmu, Teraźniejszość- człowiek - edukacja, Vol, 3
• Taylor P. (1986), Szacunek dla natury. Teoria etyki środowiskowej, Princeton
• Załuski W. (2016), O egalitaryźmie ekonomicznym, Filozofia publiczna i Edukacja Demokratyczna, nr 1

Autor: Kamila Basiaga