Nierównowaga w bilansie płatniczym

Bilans płatniczy jest rocznym zestawieniem wszystkich wpływów i płatności dewizowych danego państwa, wynikających ze stosunków międzynarodowych.

Może się zdarzyć, że mimo posiadania ujemnego bilansu handlowego państwo ma zrównoważony lub dodatni bilans płatniczy. Bilans płatniczy nie może stale wykazywać ujemnego salda, wyrównywanego zaciąganiem kredytów zagranicznych. Należy go wyrównać poprzez ograniczanie płatności zagranicznych (w tym importu), zwiększenie wpływów z eksportu, turystyki zagranicznej itp.

TL;DR

Bilans płatniczy to zestawienie wszystkich wpływów i płatności danego państwa związanych ze stosunkami międzynarodowymi. Wpływ na równowagę bilansu płatniczego mają czynniki popytowe i podażowe, takie jak wzrost gospodarczy, stopa oszczędzania, import i eksport. Również zmiany cen, kursu walutowego i konkurencyjności wpływają na bilans płatniczy. Istnieją różne teorie dotyczące przywracania równowagi w bilansie płatniczym, takie jak teoria monetarna i teoria racjonalnych oczekiwań.

Czynniki wpływające na równowagę bilansu płatniczego

Wewnętrzne czynniki popytowe i podażowe wpływające na sytuację w bilansie płatniczym w długim okresie, związane ze wzrostem gospodarczym

Czynniki po stronie popytu:

• Stopa wzrostu gospodarczego, określająca rozmiary i dynamikę wzrostu dochodów społeczeństwa.
• Stopa oszczędzania wpływająca na kształtowanie się dynamiki zmian popytu globalnego i importowego, a także na stopę inwestycji.
• Stopa importu oraz stopa absorpcji podaży eksportowej przez popyt wewnętrzny.
• Źródła wzrostu gospodarczego (inwestycje krajowe, wydatki budżetowe, eksport).
• Sposoby i proporcje finansowania inwestycji krajowych:
  • oszczędności wewnętrzne,
  • kapitał zagraniczny

Czynniki po stronie podaży:

• Relacja między stopą wzrostu produkcji na eksport a stopą wzrostu produkcji na rynek wewnętrzny.
• Relacja między stopą wzrostu produkcji konkurującej z importem stopą wzrostu produkcji kierowanej na rynek wewnętrzny
• Zmiany udziału importowanych surowców i półfabrykatów w produkcji globalnej.

Główne wewnętrzne i zewnętrzne czynniki determinujące zmiany warunków rozwoju gospodarczego i sytuację w bilansie płatniczym danego kraju w ujęciu długookresowym:

• Zmiany poziomu cen krajowych w stosunku do cen zagranicznych (zmiany cenowych terms of trade).
• Zmiany poziomu realnego kursu walutowego w stosunku do tendencji inflacyjnych w świecie.
• zmiany poziomu struktury konkurencyjności danego kraju w skali międzynarodowej przy uwzględnianiu skutków postępu technicznego i długookresowych tendencji rozwojowych popytu światowego.

Główne kierunki oddziaływania

• Niższe tempo wzrostu cen krajowych niż tempo wzrostu cen zagranicznych sprzyja poprawie konkurencyjności typu cenowego.
• Wzrost poziomu realnego kursu walutowego utrudnia rozwój eksportu towarów i usług, a zarazem sprzyja napływowi kapitalu zagranicznego i odwrotnie.
• Wzrost poziomu oraz struktury międzynarodowej konkurencyjności wpływa na poprawę sytuacji w bilansie płatniczym, i odwrotnie.

Sposoby i instrumenty przywracania równowagi na tle teorii handlu zagranicznego.

• Klasycy ekonomii politycznej wskazywali w swoich rozważaniach na omówione wcześniej tzw. automatyczne mechanizmy przywracania równowagi płatniczej, przy czym brali pod uwagę wyłącznie system waluty złotej.
• Neoklasycy szczególny nacisk kładli na mechanizm kursu walutowego. Nie uwzględniali natomiast zmian dochodu i zatrudnienia., towarzyszące tym zmianom efektów mnożnikowych, a także długookresowych zmian strukturalnych i techniczno - technologicznych. Nie uwzględniali również roli państwa w tych procesach.
• Dopiero J.M. Keynes zwrócił uwagę na to, że w systemie waluty papierowej można sterować rozmiarami popytu i podaży. Wprowadził on do literatury fachowej tzw. dynamiczne ujęcie równowagi i nierównowagi bilansu płatniczego, w tym zwłaszcza mechanizmy mnożnikowe.

(Dynamiczne podejście do problemów równowagi bilansu płatniczego zaprezentowane przez J.M. Keynesa jest pojęciem nowatorskim, ale nie jedynym. W latach 50', 60' rozwinęła się teoria absorpcji i przesunięcia w strukturze popytu, później zaś teoria monetarna, by wreszcie chyba współcześnie najbardziej popularna teoria racjonalnych oczekiwań.

• Autorzy teorii absorpcji i przesunięcia w strukturze popytu twierdzą, że w warunkach pełnego zatrudnienia dewaluacja waluty narodowej wpływa nie tylko na zmiany cen krajowych i zagranicznych, lecz także na zmiany relacji popytu i struktury wydatków na towary i usługi będące przedmiotem obrotu międzynarodowego w stosunku do tych które nie należą do skali międzynarodowej.
• Współcześnie największym powodzeniem cieszą się teoria monetarna i teoria racjonalnych oczekiwań.
• Milton Friedman - twórca teorii monetarnej twierdzi, iż mamy do czynienia z coraz to większą internacjonalizacją rynków towarów i usług oraz czynników produkcji. Spowodowane to jest nasilającym się międzynarodowym przepływem towarów i usług z krajów tańszych do krajów droższych. W efekcie relacja między krajowym wzrostem podaży pieniądza a realnym, efektywnym popytem kształtuje konkretną sytuację płatniczą w danym kraju.

W konsekwencji kraje, w których podaż pieniądza przewyższa popyt, są krajami nadwyżkowymi. Mianem krajów deficytowych określa się te, w których popyt na pieniądz przewyższa jego podaż. Autorzy teorii racjonalnych oczekiwań wychodzą z założenia, że wskutek utrzymywania się oczekiwań inflacyjnych inflacja rośnie wolniej, niżby tego można było oczekiwać na podstawie tempa wzrostu podaży pieniądza.

Nierównowaga w bilansie płatniczym — artykuły polecane

Inflacja krocząca — Inflacja pełzająca — Monetaryzm — Slumpflacja — Merkantylizm — Monetarna teoria inflacji — Cykl Juglara — Inflacja popytowa — Szok podażowy — Kalendarz zmianowy

Bibliografia

• Bożyk P., Misala J., Puławski M. (2002), Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Krugman P., Obstfeld M. (2007), Ekonomia międzynarodowa: teoria i polityka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

Autor: Magdalena Lubecka