Odpowiedzialność kontraktowa

Odpowiedzialność kontraktowa - odpowiedzialność cywilnoprawna wynikająca z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, które powstało na skutek czynności prawnej, obejmująca obowiązek naprawienia wynikłej z tego szkody.

TL;DR

Artykuł omawia odpowiedzialność kontraktową pośrednika zwykłego i przyrzekającego wynagrodzenie. Pośrednik musi zachować lojalność wobec przyrzekającego wynagrodzenie i udowodnić naruszenie tego obowiązku oraz poniesienie szkody. Jeśli pośrednik nie wykonuje swoich obowiązków lub uniemożliwia zawarcie umowy, musi zwrócić wynagrodzenie i naprawić szkodę. Przyrzekający wynagrodzenie również ma obowiązki, takie jak informowanie pośrednika o istotnych faktach. Zachowanie nielojalne może spowodować szkodę dla pośrednika. Odpowiedzialność kontraktowa przyrzekającego wynagrodzenie dotyczy niewykonania obowiązku lojalności i obowiązków majątkowych.

Odpowiedzialność kontraktowa pośrednika zwykłego

Z umowy o pośrednictwo zwykłe, jako umowy dwustronnie zobowiązującej, wynika po stronie pośrednika wyłącznie obowiązek lojalnego zachowania względem przyrzekającego wynagrodzenie.

W przypadku niewykonania lub niedbałego wykonania tego obowiązku zastosowanie będą miały ogólne przepisy dotyczące odpowiedzialności kontraktowej dłużnika (odpowiedzialność ex contractu).

• Umowa o pośrednictwo zwykłe jest w obecnej rzeczywistości prawnej umową nienazwaną, w drodze analogii zastosowanie znajdzie do niej przepis art. 7642 KC regulujący odpowiedzialność kontraktową stron umowy agencyjnej.[KC, art. 7642].
• Ciężar dowodu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez pośrednika spoczywa na przyrzekającym wynagrodzenie, oznacza to, że musi on udowodnić naruszenie przez pośrednika obowiązku lojalności oraz poniesienie szkody, jaką poniósł w wyniku tego naruszenia.[Z. Gawlik, J. Gajda,2003, s. 194]
• Przepis art. 471 KC zawiera domniemanie, że niewykonanie lub niedokładne wykonanie zobowiązania jest konsekwencją działań, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność, a więc to pośrednik musi wykazać, że nie odpowiada za wyrządzenie szkody poniesionej przez przyrzekającego wynagrodzenie.[KC, art. 471].
• W sytuacji, gdy obowiązek lojalności zostanie równocześnie naruszony oraz pośrednik obowiązku lojalności zaniecha dojścia do skutku umowy, celem zawarcia której działał lub też dopiero miał zacząć działać pośrednik, ciążyć będzie na pośredniku obowiązek naprawienia szkody, jaką poniósł przyrzekający, w wyniku braku dojścia do skutku zamierzonej umowy.[L.Ogiegło,1994, s. 257]

Niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązków

• Należy również wskazać, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązków, jakie ciążą na pośredniku, a skutkujące niezawarciem umowy pomiędzy przyrzekającym wynagrodzenie a osobą trzecią, powodują negatywne skutki także po stronie pośrednika, który w takich okolicznościach po prostu nie otrzyma wynagrodzenia. Jednocześnie istnieje potrzeba wskazania, że nie zawsze brak lojalności ze strony pośrednika będzie pozostawać w związku przyczynowym z decyzją przyrzekającego wynagrodzenie lub osoby trzeciej o rezygnacji z zawarcia zamierzonej umowy. Wydaje się jednak, że dla zaistnienia obowiązku naprawienia szkody po stronie pośrednika wystarczy jedynie powstanie zagrożenia wystąpienia takiego efektu w wyniku zachowań nielojalnych.
• W przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez pośrednika, w sytuacji zawarcia umowy pomiędzy przyrzekającym wynagrodzenie a osobą trzecią, na pośredniku ciążyć będzie obowiązek zwrotu ewentualnie otrzymanego wynagrodzenia oraz naprawienia szkody jaką poniósł przyrzekający wynagrodzenie w razie zawarcia niekorzystnej dla niego umowy.

Rola pośrednika

• Pośrednik może działać w interesie obu stron umowy, przyjmując wynagrodzenie należne od każdej z nich, w przypadku doprowadzenia do zawarcia umowy między tymi stronami. Jednocześnie należy podkreślić, że tak przedstawiony zakres działania pośrednika nie stanowi naruszenia obowiązku lojalności względem każdej ze stron, o ile oczywiście ewentualne strony przyszłej umowy o takich działaniach wiedziały i wyraziły na nie zgodę. W takiej sytuacji obowiązek lojalności będzie polegał głównie na braku naruszenia interesu którejkolwiek ze stron. W razie niewywiązania się przez pośrednika z tego obowiązku traci on prawo do pobrania wynagrodzenia i zwrotu wydatków, a w sytuacji gdy dodatkowo spowodował on swoimi działaniami przyjęcie przez przyrzekającego wynagrodzenie niekorzystnych dla niego warunków umowy, pośrednik zmuszony będzie również do naprawienia powstałej z tego powodu szkody.
• Pośrednik nie zawiera umowy z osobą trzecią w imieniu przyrzekającego wynagrodzenie, a jedynie doprowadza do powstania określonego stanu faktycznego umożliwiającego zawarcie takiej umowy między tymi osobami. Pośrednika nie łączy zatem z osobą trzecią będącą kontrahentem przyrzekającego wynagrodzenie żaden stosunek prawny i wobec tego, co do zasady, nie będzie on w żaden sposób ponosił odpowiedzialności zarówno wobec osoby trzeciej, jak i za osobę trzecią.
• Strony umowy o pośrednictwo zwykłe, zawartej w formie pisemnej, mogą zastrzec, że pośrednik za odrębnym wynagrodzeniem (prowizja del credere), w uzgodnionym zakresie, odpowiadać będzie za wykonanie zobowiązania przez kontrahenta przyrzekającego wynagrodzenie. Jeżeli strony nie określą w umowie zakresu odpowiedzialności pośrednika, odpowiadać on będzie za to, że klient spełni dane świadczenie.

Odpowiedzialność kontraktowa przyrzekającego wynagrodzenie

Podobnie jak w przypadku pośrednika, w kwestii odpowiedzialności kontraktowej przyrzekającego wynagrodzenie należy stosować ogólną regulację kodeksową dotyczącą skutków niewykonania zobowiązań, jak również, w drodze analogii, przepisy dotyczące odpowiedzialności kontraktowej dającego zlecenie, będącego stroną umowy agencyjnej [KC, art. 7642].

• W obszarze rozważań dotyczących odpowiedzialności kontraktowej przyrzekającego wynagrodzenie można wyróżnić odpowiedzialność wynikającą z niewykonania lub nienależytego wykonania przez przyrzekającego wynagrodzenie obowiązku lojalności oraz odpowiedzialność będącą konsekwencją naruszenia przez przyrzekającego wynagrodzenie obowiązków o charakterze majątkowym.
• Obowiązek lojalności po stronie przyrzekającego wynagrodzenie ogranicza się głównie do obowiązku informowania pośrednika o wszelkich istotnych faktach mających wpływ na działanie pośrednika.

Zachowanie nielojalne

• Za nielojalne należałoby uznać takie zachowanie przyrzekającego wynagrodzenie, które dążyłoby do ukrycia przed pośrednikiem wartości transakcji lub podawaniem jej zmniejszonej wartości.
• Nielojalne zachowanie przyrzekającego wynagrodzenie może zatem doprowadzić do powstania po stronie pośrednika uszczerbku w postaci wartości wynagrodzenia, które pośrednik uzyskałby, gdyby przyrzekający wynagrodzenie nie naruszył obowiązku lojalności. W takiej sytuacji, w celu ustalenia szkody, należy brać pod uwagę wszelkie hipotetyczne okoliczności, które wywierałyby wpływ na prawo pośrednika do wynagrodzenia.
• Obligatoryjnym jest, aby pośrednik otrzymał od swojego kontrahenta polecenie nastręczenia sposobności lub pośredniczenia w celu zawarcia umowy z osobą trzecią oraz przyrzeczenie zapłaty wynagrodzenia, jeśliby do zawarcia takiej umowy doszło.
• Natomiast przez naruszenie przez przyrzekającego wynagrodzenie obowiązków o charakterze pieniężnym należy rozumieć naruszenie obowiązku zapłaty wynagrodzenia oraz obowiązku zwrotu wydatków. W obu tych przypadkach brak jest jakichkolwiek odchyleń na gruncie umowy o pośrednictwo zwykłe w odniesieniu do przepisów ogólnych. Z tego względu, w razie zwłoki przyrzekającego wynagrodzenie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, pośrednik może żądać, niezależnie od zapłaty wynagrodzenia lub zwrotu wydatków, naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki.

Odpowiedzialność kontraktowa — artykuły polecane

Cesja wierzytelności — Pełnomocnictwo — Dłużnik — Zadatek — Szkoda — Umowa zlecenie — Świadczenie — Umowa zastawu — Umowa agencyjna

Bibliografia

• Barański M. (2014), Obowiązki oraz odpowiedzialność kontraktowa stron umowy o pośrednictwo zwykłe, C.H. Beck, Warszawa
• Cybulska M. (1964), Odpowiedzialność kontraktowa i jej stosunek do odpowiedzialności deliktowej według kodeksu cywilnego, Palestra 8/12(84)
• Gawlik Z., Gajda J. (2003), Podstawy prawa cywilnego. Zobowiązania. Część ogólna, LexisNexis, Warszawa
• Ogiegło L. (1994), Odpowiedzialność kontraktowa pośrednika, Kraków
• Rezler J. (1987), O odpowiedzialności kontraktowej w jej stosunku do odpowiedzialności deliktowej - inaczej, Palestra 31/10-11
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93

Autor: Adriana Patro

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.