Kryteria kopenhaskie

Kryteria kopenhaskie - kryteria, których spełnienie umożliwia państwu europejskiemu ubieganie się o członkostwo w Unii Europejskiej. Na szczycie Rady Europejskiej w Kopenhadze 21-22 czerwca 1993 r. zapoczątkowano politykę warunkowych przyjęć kandydatów do Unii Europejskiej, a zrezygnowano z wyłącznie udzielania im pomocy i ograniczonej politycznie kooperacji na podstawie układów stowarzyszeniowych (B. Płonka 2003, s. 36) Na szczycie liderzy UE zgodzili się, aby państwa stowarzyszone, które tego chcą, mogły stać się członkami Unii po spełnieniu określonych kryteriów politycznych i gospodarczych. Określono następujące kryteria:

Po stronie państwa kandydującego:

• osiągnięcie przez kraj kandydujący stabilności instytucji gwarantujących |demokrację, rządy prawa, przestrzeganie praw człowieka oraz poszanowanie i ochronę mniejszości,
• funkcjonowanie gospodarki rynkowej,
• istnienie potencjału mogącego sprostać konkurencji i siłom rynkowym Unii,
• zdolność do przyjęcia obowiązków wynikających z członkostwa, włączając wypełnianie celów Unii Politycznej, Gospodarczej i Walutowej,

Po stronie państw członkowskich:

• kryterium niezależne - możliwość Unii Europejskiej odnośnie przyjęcia nowego kraju członkowskich przy braku zmiany dynamiki procesu integracji, ponieważ na jego zachowaniu zależy zarówno Unii Europejskiej, jak i krajowi kandydującemu. Znaczenie ma nie tylko to, czy kandydat spełnia odpowiednie warunki, lecz także to czy inne państwa Unii Europejskiej poradzą sobie odpowiednio rozwiązać spory integracyjne (K. Gawron 2011 s. 156-158) Tak więc w przypadku kandydatury Turcji odwołano się do czwartego kryterium kopenhaskiego wyrażającego obawę, że przyjęcie Turcji do Unii Europejskiej zagrozi procesowi jej integracji. Decyzja podjęta na szczycie Rady Europejskiej w Brukseli w 2004 r. oznaczała historyczne rozpoczęcie negocjacji aneksyjnych bez gwarancji ich pozytywnego dla Turcji zakończenia (S.Konopacki 2005 s. 49-50) Przyjęcie nowego kraju nie może zagrażać zmierzaniu ku ewolucyjnemu celowi Unii Europejskiej, jakim zgodnie z art. 1 Traktatu Unii Europejskiej jest kształtowanie "coraz ściślejszego związku między narodami Europy". (A. Kuś 2010 s. 76)

TL;DR

Kryteria kopenhaskie to warunki, które państwo europejskie musi spełnić, aby ubiegać się o członkostwo w Unii Europejskiej. Są to kryteria polityczne, gospodarcze i wolicjonalne. Przyjęcie nowego kraju musi być zgodne z dynamiką procesu integracji UE. Proces przystępowania do UE obejmuje negocjacje, redagowanie traktatu i ratyfikację umowy. Sformułowanie kryteriów jest ogólnikowe, co może prowadzić do różnych interpretacji.

Stosuje się również podział kryteriów na trzy grupy

• kryteria polityczne, które obejmują wymóg istnienia stabilnych instytucji zapewniających sprawne funkcjonowanie demokratycznego państwa prawa oraz poszanowanie praw człowieka i mniejszości narodowych (K. Gawron 2011 s. 156-158) Jest to tzw. pierwsze kryterium kopenhaskie, które do czasu wejścia w życie Traktatu Amsterdamskiego nie posiadało mocy prawnie wiążącej. TA dokonał jego uwspólnotowienia, wprowadzając do art. 49 TUE, określającego warunki nabycia członkostwa, bezpośrednie nawiązanie do art. 6 ust. 1 TUE (Unia opiera się na zasadach wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności oraz państwa prawnego, które są wspólne dla Państw Członkowskich) [1]
• kryteria gospodarcze, które obejmują wymóg istnienia sprawnie funkcjonującej gospodarki rynkowej oraz zdolność sprostania konkurencji i presji sił rynkowych wewnątrz Unii.
• kryteria wolicjonalne - wola oraz zdolność kandydata do przyjęcia oraz wykonywania zobowiązań wynikających z członkostwa w Unii Europejskiej, jak również dostosowania się do celów Unii Politycznej, Gospodarczej i Walutowej. Podstawowym miernikiem tej zdolności jest dostosowanie prawa krajowego do dorobku wspólnotowego (acquis communautaire) [2].

Proces weryfikacji i przystępowania do Unii Europejskiej

Zgodnie z postanowieniami Traktaty z Maastricht o członkowsko w Unii może ubiegać się każde państwo europejskie. Zatwierdzenie spełnienia powyższych kryteriów jest warunkiem rozpoczęcie i zakończenia kolejnych procesów akcesyjnych. Raporty tego dotyczące są przedstawiane przez Komisję Europejską Radzie Europejskiej (A. Kuś 2010 s. 76) Po wyrażeniu zgody przez Parlament Europejski, Rada Unii może podjąć w tej sprawie decyzję, która musi być jednomyślna (L. Ciamaga, E. Latoszek, K. Michałowska-Gorywoda, L. Oręziak, E. Teichmann 2000, s. 22) Następnie państwa członkowskie zawierają z państwem kandydującym umowę, której przedmiotem są warunki przyjęcia i wynikające z nich dostosowania. Umowa podlega ratyfikacji przez wszystkie państwa europejskie zgodnie z ich przepisami konstytucyjnymi (M. Zajączkowska 2006 s. 35)

Proces ten rozpisać można na pięć etapów:

• uzgodnienia dyplomatyczne i złożenie formalnego wniosku o kandydaturę złożonego do prezydencji Rady Europejskiej, poinformowanie o tym fakcie Parlamentu Europejskiego oraz parlamentów państw członkowskich
• decyzja Rady odnośnie spełnienia kryteriów członkostwa (np. w przypadku Polski - grudzień 1997 r.)
• negocjacje warunków umowy przystąpienia (np. w przypadku Polski - rozpoczęcie w marcu 1998 r.)
• redagowanie traktatu przez odpowiednie służby Komisji, Rady Europejskiej oraz państwa członkowskiego, przedstawienie go Radzie, opinia Komisji, zgoda Parlamentu Europejskiego, podjęcie ostatecznej decyzji (np. w przypadku Polski - kwiecień 2003 r.)
• uroczyste podpisanie traktatu (np. w przypadku Polski - 14 kwietnia 2003 r.)
• ratyfikacja umowy przez państwa członkowskie oraz państwo kandydujące, złożenie dokumentów u depozytariusza (rządu Republiki Włoskiej), przystąpienie do Unii Europejskiej (np. w przypadku Polski - 1 maja 2004 r.) (A. Kuś 2010 s. 77)

Ogólnikowy sposób sformułowania

Sposób sformułowania ekonomicznych i politycznych kryteriów kopenhaskich jest ogólnikowy, co przyniosło zarówno pozytywne, jak i negatywne skutki. Niestety ogólny sposób definiowania kryteriów nie pozwolił na jednoznaczną interpretację, przez co pojawiło się ryzyko, że Unia będzie je wykorzystywała do przesuwania w czasie rozmów na temat potencjalnego członkostwa pod pretekstem niespełnionych przez państwo kandydujące kryteriów kopenhaskich. Z kolei brak precyzyjności i jednoznacznych wskaźników miernika zdolności do członkostwa umożliwiał akceptację wniosków, które przy zaostrzonych regułach nie miałyby szans (K. Gawron 2011 s. 156-158)

Kryteria kopenhaskie — artykuły polecane

Traktat z Lizbony — Karta praw podstawowych — Kryteria konwergencji — Traktat Konstytucyjny — Dyrektywa — Światowa Organizacja Handlu — OECD — RODO — Jednolity Akt Europejski

Bibliografia

• Barcz J. (red.) (2003), Prawne aspekty procesu rozszerzenia Unii Europejskiej, Traktat akcesyjny, Prawo Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe, Warszawa
• Ciamaga L., Latoszek E., Michałowska-Gorywoda K., Oręziak L., Teichmann E. (2000), Unia Europejska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Konopacki S. (2005), Droga Turcji do Unii Europejskiej, Studia Europejskie, nr 1
• Kuś A. (red.) (2010), Prawo Unii Europejskiej z uwzględnieniem Traktatu z Lizbony, Wydawnictwo KUL, Lublin
• Pietraś Z. (2005), Prawo wspólnotowe i integracja europejska, Lublin
• Płonka B. (2003), Polityka Unii Europejskiej wobec Europy Środkowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków
• Zajączkowska M. (2006), Dostosowanie Bułgarii i Rumunii do członkostwa w Unii Europejskiej, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków, Nr 734
• Gawron K. (2011), Stosunek Unii Europejskiej do państw Grupy Wyszehradzkiej w procesie integracji europejskiej, Studia i analizy europejskie, Vol. 8 Nr 2

Autor: Piotr Jarosz, Karolina Dziubek