System wartości

System wartości to zbiór norm, wartości, zasad, poglądów i preferowanych zachowań, gromadzonych i kształtowanych przez lata z największą aktywnością w początkowych stadiach rozwoju danego systemu, który już w czasie kształtowania się, motywuje świadome lub nieświadome działania pojedynczych jednostek jak również całych organizacji i społeczności. Wartości kształtowane w systemy są bardzo głęboko osadzone w społeczeństwie, a także różnią się w zależności od kontekstu i uaktywniają się w obrębie środowiska, w którym przychodzi nam podejmować decyzje.

TL;DR

System wartości to zbiór norm, wartości, zasad i poglądów, które motywują działania jednostek i społeczności. Różnice w systemach wartości wynikają z różnych czynników, takich jak kultura, wyznanie, wiek, płeć, wykształcenie, status materialny i środowisko. W Polsce hierarchia wartości jest kreowana przez cechy społeczno-demograficzne, a najwyżej cenione wartości to szczęście rodzinne i zdrowie. W społeczeństwie nowoczesnym wartości moralne tracą na znaczeniu na rzecz interesów ekonomicznych, a społeczeństwo postnowoczesne kładzie większy nacisk na jakość życia i indywidualny wybór stylu życia. Praca traci na znaczeniu, a konsumpcjonizm staje się dominujący.

Czynniki kreujące różnice w systemach wartości

W charakterze makroekonomicznym za główny czynnik różnic w hierarchiach wartości można wskazać odmienność kulturową krajów, przede wszystkim ustrój polityczny i historię. Czynnikiem mającym równie duże znaczenie także w środowiskach lokalnych jest deklarowane wyznanie wiary. W mikrootoczeniu hierarchia wartości ludności może się różnić w zależności od:

• wieku,
• płci,
• wykształcenia,
• statusu materialnego,
• środowiska (subkultur i organizacji do których się przynależy, lub w których się wychowywano),
• charakteru wykonywanej pracy zawodowej.

Kształtowanie systemu wartości we wczesnym rozwoju człowieka

Jedne z wczesnych badań nad rozwojem wartości przeprowadził w okresie międzywojennym w 1933r. Józef Pieter podczas badań nad światopoglądem młodzieży polskiej. Analizował dzienniczki dzieci w okresie dorastania i klasyfikował odnajdywane tam wartości społeczne, które były ważne dla autorów dzienniczków. Otrzymane rezultaty badań były całkowicie odmienne od wyników obecnych badań. Obecnie najwyżej cenione przez młodzież wartości takie jak rodzina i miłość w danym badaniu znalazły ostatnie miejsce u chłopców i jedne z najniżej cenionych wśród dziewczynek i odwrotnie, wartości dzisiaj uznawane za najmniej ważne, tzn. te związane ze służbą społeczną i społeczeństwem w danym badaniu były najwyżej cenione wśród przeważającej liczby dziewczynek i prawie połowy chłopców (J. Cieciuch 2013, s. 125).

Klasyfikacja wartości w Polsce w ostatnich latach

System wartości w społeczeństwie polskim w dużej mierze kreowany jest cechami społeczno-demograficznymi np. kobiety bardziej cenią zdrowie i wykształcenie niż mężczyźni. Z kolei dla mężczyzn większe znaczenie aniżeli dla kobiet ma dobrobyt i patriotyzm. Jak podaje Centrum Badania Opinii Społecznej (R. Boguszewski 2013) na podstawie przeprowadzanych badań hierarchia wartości w polskim społeczeństwie pozostaje stabilna od 2005 roku. Najwyżej cenione wartości to szczęście rodzinne i zdrowie. Trendy jakie można wykazać w kształtowaniu się systemów wartości społeczeństwa polskiego to obniżające się znaczenie religii i patriotyzmu, a także przykładanie mniejszej wagi do bogactwa i wykształcenia. Tendencję wzrostową można zauważyć przy takich wartościach jak szacunek wśród innych i uczciwość prowadzonego życia.

System wartości społeczeństwa nowoczesnego i postnowoczesnego

W dobie szybkiego rozwoju gospodarki i globalizacji wartości moralne i duchowe zostają przytłumione przez postęp techniczny. Wielu socjologów uważa, że wartości i normy społeczne w społeczeństwie nowoczesnym kształtowane są przez interesy jednostek, które posiadają władzę ekonomiczną. Jak twierdzi Z. Bauman społeczeństwo nowoczesne to społeczeństwo konsumpcyjne (K. Iwański 2015), co oznacza, że wartości konserwatywne takie jak np. przywiązanie do określonej grupy społecznej, etnicznej traci na znaczeniu na rzecz nowoczesnego stylu życia, który charakteryzowany jest przez krótki czas użytkowania nabywanych przedmiotów napędzając konsumpcjonizm. Chodzi o podkreślenie indywidualizmu niezależnie od kultury głównej.

R Inglehart (R. Inglehart, W.E. Baker 2000) rozwija koncepcję wartości postmaterialistycznych. Inglehart wskazuje na rosnące w społeczeństwie ponowoczesnym znaczenie jakości życia, a także o indywidualnym wyborze stylu życia i samoekspresji. Praca jako wartość w społeczeństwie postnowoczesnym bardzo traci na sile. Idealnym przykładem jest tutaj kapitalizm bez pracy, który w 2008 roku zakończył się globalnym kryzysem ekonomicznym. A zapoczątkowało to życie społeczeństwa na kredyt, które w późniejszym etapie urosło nawet do tego, że ludzie bez stałej pracy otrzymywali kredyty na mieszkanie.

System wartości — artykuły polecane

Subkultura — Motywy uprawiania turystyki — Kultura ludowa — Społeczeństwo obywatelskie — Alienacja — Badanie Geerta Hofstede — Kultura narodowa — Patriotyzm lokalny — Etyka biznesu

Bibliografia

• Boguszewski R. (2013), Komunikat Badań. Wartości i normy, Centrum Badani Opinii Społecznej, Warszawa, Nr BS/111/
• Cieciuch J. (2013), Kształtowanie się systemu wartości od dzieciństwa do wczesnej dorosłości, Wydawnictwo Liberi Libri
• Czerniawska M. (2002), Empatia a system wartości, Przegląd psychologiczny, Tom 45, Nr 1
• Inglehart R., Baker W. (2000), Modernization, Cultural Change, and the Persistence of Traditional Values, American Sociological Review Vol. 65, No. 1
• Iwański K. (2015), Społeczeństwo konsumpcyjne w ujęciu Zygmunta Baumana, Artykuły i rozprawy, Polska Akademia Nauk, nr 4
• Kościuch J. (1983), Koncepcja wartości Miltona Rokeacha, Studia Philosophiae Christianae, Nr 19/1
• Nowak S. (2011), System wartości społeczeństwa polskiego, Studia socjologiczne, nr 1
• Pilch I. (2008), Osobowość makiawelisty i jego relacje z ludźmi, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice

Autor: Mariusz Dąbrowski