Umowa zastawu

Zastaw jest to tzw. ograniczone prawo rzeczowe, którego celem gospodarczym jest zabezpieczenie wierzytelności. Może on mieć znaczącą rolę w działalności kredytowej banków, ponieważ stwarza on gwarancje, że wierzyciel otrzyma swoją należność.

TL;DR

Zastaw to ograniczone prawo rzeczowe, które umożliwia zabezpieczenie wierzytelności. Może dotyczyć rzeczy ruchomych, praw zbywalnych i wierzytelności. Zastawca oddaje rzecz w zastaw, a zastawnik przyjmuje ją. Ustanowienie zastawu może nastąpić na podstawie umowy lub ustawy. Zastaw cieszy się zaufaniem ze względu na skuteczność i szerokie zastosowanie. Istnieje również zastaw rejestrowy i zastaw skarbowy, które mają swoje specyficzne zasady i wymagają wpisu do rejestru.

Przedmiot umowy zastawu

Zastaw można jedynie ustanowić na rzeczach ruchomych, jak i na niektórych prawach zbywalnych takich jak akcje, czy obligacje. Można go również ustanowić na wierzytelnościach przyszłych i warunkowych.

To prawo może być użyte także do zabezpieczenia roszczeń o odsetki za ostatnie 3 lata, które były przed zbyciem danej rzeczy w postępowaniu upadłościowym albo egzekucyjnym czy roszczeń o świadczeniu ubocznym, w szczególności chodzi tu o odszkodowania za niewykonanie lub nienależyte wykonanie jakiegoś zobowiązania (Z. Szczurek, 2012, s. 181).

Strony

Strony jakie występują tutaj to:

• zastawca - oddający rzecz w zastaw, czyli osoba, której prawo zbywalne czy rzecz jest obciążone omawianym prawem,
• zastawnik - przyjmuje rzecz w zastaw, np. bank. Zastawca może domagać się od zastawnika zwrotu zastawionej rzeczy.

Forma

Ustanowienie zastawu następuje na mocy:

• umowy między właścicielem rzeczy a wierzycielem (wydanie rzeczy wierzycielowi lub uzgodnionej osobie trzeciej),
• ustawy jest przewidziany prawem (przysługuje ono np. spedytorowi, który może ustanowić zastaw na przesyłce by zabezpieczyć swoją wierzytelność).

Umowa powinna być zawarta z właścicielem rzeczy, który może być zarówno osobą starającą się o kredyt jak i osobą trzecią, która wyraża chęć zabezpieczyć cudzy kredyt.

Umowa, dzięki której powstał zastaw, zaliczana jest do tak zwanych umów realnych, gdyż oprócz złożenia dwóch zgodnych oświadczeń woli, wiążę się też z wydaniem rzeczy zastawnikowi. Co do zasady nie jest wymagane zawieranie tej umowy w formie szczególnej (Z. Szczurek 2012, s. 182).

W czasie trwania zastawu właściciel rzeczy może nią rozporządzać, np. sprzedać, podarować, zamienić. Rzecz może zmieniać właścicieli. Zastaw wygasa w momencie wygaśnięcia wierzytelności, w momencie zwrotu rzeczy przez zastawnika zastawcy i w momencie przeniesienia wierzytelności zabezpieczonej, bez przeniesienia zastawu.

Podstawa prawna

Podstawowymi aktami prawnymi, które regulują umowę zastawu, są Kodeks cywilny i Ustawa o zastawie rejestrowanym oraz rejestrze zastawów. W Kodeksie cywilnym znaleźć można podział przepisów na te odnoszące się do rzeczy ruchowych, jak i na te, które odnoszą się do wierzytelności ustanowionych na prawach. Oprócz tych dwóch podstawowych aktów prawnych, normujących zastaw, omawiane pojęcie można też spotkać np. w Ordynacji podatkowej, Kodeksie morskim czy w Ustawie - Prawo przewozowe, gdzie przepisy dotyczące zastawu są dostosowane do występujących między stronami umowa stosunków gospodarczych (D. Rydlichowska 2016, s. 4).

Warto zaznaczyć także, że zastaw cieszy zaufaniem obywateli. Jest wysoko oceniany ze względu na swoją skuteczność dotyczącą zabezpieczenia mienia. Za atrakcyjnością tej formy odpowiada też szeroki zakres jego zastosowania, co poniekąd wpływa na ograniczone formalności (M. Frańczuk 2011, s. 3).

Zastaw rejestrowy

W literaturze przedmiotu można spotkać specyficzną formę zastawu ustawowego, jaką jest tak zwany zastaw rejestrowy. Jest on ustanawiany, aby zabezpieczyć określone wierzytelności (rzeczy ruchome, zbywalne prawa majątkowe) na rzecz każdego z wierzycieli, którymi mogą być przykładowo: Skarb Państwa, bank, jednostka samorządu terytorialnego (P. Kubiński, A. Wołoszko 2012, s. 89).

Do ustanowienia tego typu zastawu konieczna jest umowa zawarta pomiędzy zastawcą a wierzycielem, a także wpis do rejestru zastawów. Warto zaznaczyć, że umowa musi być zawarta na piśmie. Brak zachowania tego rygoru powoduje jej nieważność. Ustawodawca wymienił też elementy, które umowa musi zawierać, a są to:

• data podpisania umowy,
• imiona i nazwiska oraz adres zamieszkania stron,
• przedmiot zastawu,
• wierzytelność, którą zastaw zabezpiecza (Ustawa z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, s. 2).

W przeciwieństwie do zwykłego zastawu, gdzie rzeczy, które wskazuje się jako przedmiot zastawu, są wydawane zastawnikowi, zastaw rejestrowy charakteryzuje się tym, że mogą one zostać w rękach zastawcy. Muszą być jednak wpisane do rejestru zastawów (D. Rydlichowska 2016, s. 7-8).

Zastawu rejestrowego nie stosuje się do: praw i wierzytelności, które mogą być przedmiotem hipoteki oraz statków morskich aktywnych i będących w trakcie budowy, jeśli mogą być przedmiotem hipoteki morskiej (Ustawa z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, s. 3).

Zastaw skarbowy

Zastaw skarbowy to zastaw, który jest regulowany za pomocą przepisów Ordynacji podatkowej. Celem zastawu skarbowego jest zabezpieczenie zobowiązań podatkowych na rzecz jednostek samorządu terytorialnego i Skarbu Państwa. Przedmiot tego typu zastawu został dokładnie wskazany przez ustawodawcę. Mogą nim być zbywalne prawa majątkowe lub rzeczy ruchome, których wartość z dnia zastawu to minimum 12 400 zł. Jest to kwota, która zmienia się praktycznie co roku, więc w przypadku próby zastosowania zastawu skarbowego należy sprawdzić jej aktualną wartość. Zastaw skarbowy powstaje poprzez wpisanie do rejestru zastawów skarbowych, prowadzonego przez naczelników urzędów skarbowych. Wiąże każdego właściciela przedmiotu podlegającego zastawowi i jest ważniejszy od wierzytelności osobistych. Wygasa w momencie sprzedaży zastawu, wygaśnięcia zobowiązania podatkowego lub wykreślenia z rejestru zastawów skarbowych. Jeśli chodzi o wykreślenie, to wiąże się ono z obowiązkiem powiadomienia osoby, która była odpowiedzialna za zastawione zaległości podatkowe, przez naczelników urzędów skarbowych (G. Jędrzejek 2010 s. 1-11).

Umowa zastawu — artykuły polecane

Wierzyciel — Zastaw umowny — Umowa licencyjna — Umowa cywilno-prawna — Zadatek — Dłużnik — Prawo zastawu — Bezpodstawne wzbogacenie — Umowa powiernicza

Bibliografia

• Frańczuk M. (2011), Skuteczność zabezpieczenia kredytu przez poręczenie. Sondaż empiryczny na podstawie badań własnych, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, nr 870
• Jędrzejek G. (2010), Zbycie rzeczy ruchomej obciążonej zastawem skarbowym (zagadnienia wstępne), Zeszyty Prawnicze UKSW, Nr.2
• Kubiński P., Wołoszko A. (2012), Wybrane zagadnienia prawa cywilnego, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie, Szczytno
• Kufel J., Siuda W. (1998), Prawo gospodarcze dla ekonomistów, Scriptum, Poznań
• Rydlichowska D. (2016), Przejawy actio in rem w polskim prawie cywilnym, Studia Iuridica Lublinensia vol. XXV, nr 4
• Szczurek Z. (2012), Prawo cywilne dla studentów administracji, Wolters Kluwer, Warszawa
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
• Ustawa z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów. Dz.U. 1996 nr 149 poz. 703

Autor: Aleksandra Nikiel, Marzena Pajda