Dziura budżetowa

Dziura budżetowa jest to potoczne określenie deficytu budżetowego. To sytuacja, w której wydatki w budżecie danej instytucji są wyższe niż jej dochody w konkretnym okresie rozliczeniowym. Najczęściej o dziurze budżetowej mówi się w kontekście deficytu budżetowego.

"Bardzo ważnym czynnikiem przyczyniającym się do występowania deficytów budżetowych jest błędna polityka budżetowa. Jej przejawem jest m.in. zjawisko tzw. skłonności do deficytu, którego wyjaśnienia należy upatrywać w iluzji budżetowej i krótkowzroczności polityki" (M. Wielechowski 2011, s.33).

Dziurę budżetową kształtuje wiele czynników o różnym charakterze. Mogą to być nadmierne wydatki budżetowe na militaryzację gospodarki, rozbudowaną administrację państwową, inwestycje publiczne oraz duże koszty obsługi długu wewnętrznego i zagranicznego. Deficyt budżetowy może powstać przez małe dochody państwa wywołane niską stopą opodatkowania, słaby system ściągania podatków czy też spadającym poziomem produkcji i dochodu narodowego. Ogólnie ujmując, można stwierdzić, że występowanie dziury budżetowej może wynikać z niekorzystnej wewnętrznej sytuacji gospodarczej czy też z deficytu w obrotach płatniczych z zagranicą. W wyjątkowych okolicznościach deficyt może być jednak świadomie wykorzystywany przez rząd jako instrument do określonej polityki gospodarczej. Długotrwałe występowanie deficytu budżetowego, który występuje długotrwale, zwłaszcza gdy wiąże się z wysokim wzrostem długu publicznego lub inflacją, wywiera niekorzystny wpływ na strukturę globalnego popytu produkcji, zdolności wytwórcze i charakter oczekiwań w gospodarce (W. Konstanciak 2011, s.51).

"Deficyt budżetowy jest narzędziem polityki gospodarczej. Ustawa z dnia 30 czerwca 2005 roku o finansach publicznych definiuje deficyt budżetowy jako ujemną różnicę między dochodami a wydatkami budżetu państwa (Ustawa 2005). Autorzy jednego z podręczników akademickich do ekonomii podają, że deficyt budżetowy równy jest całkowitym wydatkom państwa pomniejszonym o całkowite wpływy z podatków" (M. Wielechowski 2011, s.31).

TL;DR

Artykuł omawia pojęcie dziury budżetowej, czyli deficytu budżetowego, który występuje, gdy wydatki przekraczają dochody w danym okresie rozliczeniowym. Przyczynami dziury budżetowej mogą być błędna polityka budżetowa, nadmierne wydatki, niskie dochody państwa, słaby system ściągania podatków, spadek produkcji i dochodu narodowego. W Polsce dziura budżetowa była związana m.in. z polityką redystrybucji, reformami rządowymi i kryzysem finansowym. W państwach UE istnieją kryteria dotyczące deficytu budżetowego i długu publicznego. Mimo wysokiego długu i deficytu niektórych państw, ich bankructwo nie jest nieuniknione.

Dziura budżetowa w Polsce

Przedstawiona w trzech różnych okresach:

• do roku 1989

"Starając się przedstawić politykę budżetową państwa po 1990 r., należy zaznaczyć, że przed wejściem Polski na ścieżkę przemian gospodarczych deficyty budżetowe były bardzo niskie (sięgały najczęściej poziomu około 0,1% PKB). W praktyce jednak wynikało to w dużej mierze z ukrytych form finansowania wydatków budżetowych. Głównym źródłem deficytu była w tym okresie polityka redystrybucyjna wyrażająca się stale rosnącymi dotacjami zwiększającymi wydatki budżetowe. W praktyce były to przede wszystkim dotacje do cen urzędowych na towary konsumpcyjne oraz dotacje mające zasilać nierentowne przedsiębiorstwa" (W. Kołodziejczyk 2016, s.117-118).

• koniec XX wieku

Duże pogorszenie sytuacji budżetowej zaobserwowaliśmy w 1999r. Związane było to z szeregiem reform (emerytalna, opieki zdrowotnej, administracyjna i oświatowa) podjętych przez nowy rząd. Wraz z niższym od prognozowanego tempem wzrostu gospodarczego doprowadziło to do nierównowagi budżetowej na poziomie 2% PKB (W. Kołodziejczyk 2016, s.119).

• XXI wiek

Przełom XX i XXI wieku to wyraźne spowolnienie wzrostu gospodarczego co miało duży wpływ na deficyt budżetowy. Proces rosnącej dziury budżetowej został zatrzymany w roku 2003, gdy deficyt osiągnął 4,4% PKB. Lata 2006-2007 to okres ograniczenia dziury budżetowej do 1.4% PKB. Duży wzrost deficytu (do 3.8% PKB w 2011 i do 5.1% PKB) zanotowano przez istotne spowolnienie gospodarcze wywołane globalnym kryzysem finansowym w 2008 roku. Od 2012 roku dziura budżetowa malała, a w 2014 roku spadła aż do 3.2% PKB (W. Kołodziejczyk 2016, s.120-122).

Deficyt budżetowy państw Unii Europejskiej

Artykuł 126 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (dawny artykuł 104 TWE) stanowi, że każde państwo członkowskie powinno unikać nadmiernego deficytu budżetowego i postępować zgodnie z dyscypliną budżetową. Szczególnie na uwadze powinny mieć dwa kryteria określone w protokole dotyczącym procedury nadmiernego deficytu załączonym w aneksie do Traktatu. Są nimi stosunki długu publicznego oraz deficytu budżetowego w relacji do wielkości produktu krajowego brutto. Nie powinny one przekraczać, odpowiednio 3% i 60% PKB (Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej 2008, art. 126).

Przez nasilające się kłopoty fiskalne kolejnych państw Europy — najpierw Islandii, potem Grecji, teraz Irlandii i Portugalii, a niebawem prawdopodobnie również Włoch i Hiszpanii — coraz częściej spekuluje się na temat możliwego bankructwie któregoś z tych państw. Szczególnie uwidoczniony jest w tym kontekście mocno rosnący deficyt budżetowy oraz statystyki długu publicznego (K. Pogorzelski 2010, s.1).

Dług publiczny i deficyt budżetowy w państwach o złej sytuacji budżetowej - (stan na rok 2009)

Kraj	dług publiczny (mld euro)	dług publiczny (% PKB)	deficyt budżetowy w procentach
Włochy	1764	116	-5.3
Hiszpania	560	53	-11.1
Grecja	298	126.8	-15.4
Portugalia	128	76.1	-9.3
Irlandia	104	65.5	-14.4

Wydawać by się mogło, że jeżeli jakiś kraj jest zadłużony na ponad 100 proc. swojego PKB (tak jak Włochy czy Grecja) i posiada również prawie 10% dziurę budżetową, to jego bankructwo jest po prostu kwestią czasu. Również długi o wartości 1760 czy 560 mld euro muszą robić wrażenie. Nie należy jednak tylko patrzeć przez pozbawione kontekstu liczby. Wystarczy sobie uzmysłowić, że praktycznie każdy posiadacz kredytów hipotecznych spłaca swoje zobowiązanie wielokrotnie przewyższające ich roczne dochody, a mimo to większość z nich nie boi się ryzyka niewypłacalności. W podobnej sytuacji znajduje się również przedsiębiorstwa. Dlatego nie musimy się szczególnie przejmować kondycją państw, których zadłużenie nie przekracza kilkukrotności ich rocznych przychodów (K. Pogorzelski 2010, s.1-2).

Dziura budżetowa — artykuły polecane

Dług publiczny — Deficyt budżetowy — Łatwy kredyt — Inflacja krocząca — Recesja — Stagflacja — Harmonizacja podatków — Skłonność do oszczędzania — Hiperinflacja

Bibliografia

• Kołodziejczyk W. (2016), Makroekonomiczny wpływ polityki budżetowej na rozwój polskiej gospodarki, Studia Gdańskie, Wizje i rzeczywistość
• Kostanciak W. (2011), Przemiany deficytu budżetowego w Polsce w latach 1992-2009 ,, Studia i prace wydziału nauk ekonomicznych i zarządzania nr 22
• Pogorzelski K. (2010), Fala bankructw państw UE?, Fundacja Instytut Ludwiga von Misesa
• Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, sporządzony w Lizbonie dnia 13 grudnia 2007 r. Dz.U. 2009 nr 203 poz. 1569
• Wielechowski M. (2011), Deficyt budżetowy i dług publiczny w krajach członkowskich Unii Europejskiej, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Warszawa

Autor: Mateusz Słota