System zarządzania środowiskowego

System Zarządzania Środowiskowego to część całego systemu zarządzania przedsiębiorstwem, która obejmuje strukturę organizacyjną, planowanie, rozłożenie odpowiedzialności oraz środki potrzebne do opracowywania, wdrażania i prowadzenia zarządzania w sposób uwzględniający problemy środowiska. System ten jest zestawem specjalistycznych narzędzi, które umożliwiają stosowanie polityki środowiskowej, co prowadzi do minimalizowania szkodliwego oddziaływania na środowisko w sposób korzystny zarówno dla danego przedsiębiorstwa, jak i środowiska. Wśród systemów zarządzania środowiskowego najistotniejszą rolę odgrywają dwa standardy:

• ISO 14001 - opracowany przez Międzynarodową Organizację Normalizacyjną - stosowany na całym świecie przez różne organizacje, staje się coraz bardziej popularny w Polsce
• EMAS - opracowany przez Komisję Europejską - rejestracja systemu możliwa jest tylko przez organizacje posiadające swoje główne siedziby na terenie Unii Europejskiej

TL;DR

Artykuł omawia System Zarządzania Środowiskowego, który jest częścią systemu zarządzania przedsiębiorstwem i ma na celu minimalizowanie szkodliwego oddziaływania na środowisko. W artykule opisane są dwa najważniejsze standardy: ISO 14001 i EMAS. EMAS to system, który został wprowadzony przez Komisję Europejską i dotyczy organizacji z siedzibami w UE. Artykuł opisuje również historię rozwoju systemów zarządzania środowiskowego i proces wdrażania systemu zarządzania środowiskowego opartego na normie ISO 14001.

Przyczyny powstania Systemu Zarządzania Środowiskowego

• Wzrost znaczenia kwestii dotyczących ochrony środowiska naturalnego spowodowany zwiększeniem się świadomości kierowników, akcjonariuszy, pracowników oraz klientów
• Pojawienie się bodźców finansowych i prawnych, które nakłaniały organizacje do zmniejszania negatywnego oddziaływania na środowisko przyrodnicze
• Chęć poprawy wizerunku firmy - troska o środowisko jest bardzo ważną częścią strategii przedsiębiorstw, co może doprowadzić do umocnienia jej pozycji na rynku
• Wzrost zainteresowania systemem zarządzania jakością, który w wielu przypadkach stanowił podstawę do wprowadzania kolejnych systemów zarządzania

System Ekozarządzania i Audytu (EMAS)

System EMAS wszedł w życie już w 1995 roku jako zarządzenie Komisji Wspólnot Europejskich. Z uwagi na organ, który wydał to rozporządzenie, EMAS został automatycznie wprowadzony we wszystkich krajach członkowskich UE. Państwa należące do Unii były zobligowane do przygotowania weryfikatorów systemu zarządzania środowiskowego zgodnie z EMAS oraz systemu rejestracji przedsiębiorstw w rejestrze EMAS [R. Pochyluk 2005 s. 8]. Nadrzędnym celem, który przyświecał twórcom projektu było stworzenie systemu łączącego dobre zarządzanie przedsiębiorstwa z jednoczesnym zarządzaniem środowiskiem. Warunkiem takiego prowadzenia działalności było ciągłe usprawnianie procesów produkcyjnych oraz stosowanych technologii. Opracowanie odpowiedniej polityki, nastawionej na usprawnianie przedsiębiorstwa było jednym z warunków koniecznych do zrealizowania założeń EMAS. Organizacje, które zdecydują się na wdrożenie wspomnianego systemu muszą przejść przez siedmioetapowy proces. Przystąpienie do programu jest dobrowolne. Kolejne etapy to:

• Sporządzenie polityki ekologicznej
• Przeprowadzenie przygotowawczego przeglądu przedsiębiorstwa
• Stworzenie programu środowiskowego
• Zaimplementowanie systemu ekozarządzania
• Przeprowadzenie przeglądu ekologicznego
• Przygotowanie deklaracji środowiskowej
• Zatwierdzenie i uprawomocnienie [A. Marcinkowski 2010 s. 28].

Po przejściu przez pierwsze sześć etapów dochodzi do oceny oświadczenia środowiskowego przez osoby wydelegowane z zewnętrznych instytucji. Kontrolerzy posiadają akredytację wydaną przez EMAS. Przedmiotem ich oceny są przede wszystkim: efektywność zadeklarowanej polityki i stosowanych procedur, techniczna sprawność zastosowanych rozwiązań oraz weryfikacja otrzymanych informacji. Jeśli weryfikator podpisze oświadczenie środowiskowe przedsiębiorstwa, to może ono ubiegać się o rejestrację w EMAS [A. Matuszak-Flejszman 2011 s. 59].

Rozwój Systemów Zarządzania Środowiskowego

Konflikty pomiędzy środowiskiem naturalnym a działaniem człowieka tak naprawdę istniały od zawsze. Dotyczyły one szczególnie przedsiębiorstw przemysłowych ze względu na pochłanianie ogromnej ilości energii oraz zasobów. W połowie XX wieku, a dokładniej w latach sześćdziesiątych, właściciele firm zaczęli zdawać sobie sprawę z negatywnego wpływu na otoczenie. Narastała wówczas świadomość niekorzystnego oddziaływania tego wpływu na sytuację ich organizacji w przyszłości. Znacznie wzrosło zainteresowanie osiąganiem efektów aktywności środowiskowej przez wzmożenie kontroli nad wpływem działań, produktów i usług na środowisko. Na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych pojawiła się konieczność utworzenia narzędzi służących do wykonywania tych czynności. Zaczęto wówczas opracowywać różne działania mające na celu zminimalizowanie szkodliwego wpływu procesów produkcyjnych na środowisko. W 1985 roku powstało Niemieckie Stowarzyszenie na rzecz Zarządzania Środowiskowego, które było pierwszą organizacją przemysłowców na świecie, które przyjęło kodeks postępowania w zakresie zarządzania środowiskowego. W 1992 roku odbyła się konferencja w Rio de Janeiro, podczas której 1200 firm podpisało Kartę Biznesu - dokument zawierający 25 zasad odpowiedzialnego biznesu, z których większość odnosiła się oddziaływania na środowisko. Doświadczenia przedsiębiorstw dotyczące zarządzania jakością oraz użytkowaniem i ochroną środowiska, a także zasady Karty Biznesu zostały wykorzystane przez Brytyjski Instytut Standaryzacji w celu utworzenia systemu zarządzania środowiskowego w przedsiębiorstwie, o którym mowa w brytyjskiej normie BS 7750 opublikowanej w 1992 roku, która po dwóch latach pilotażowych została znowelizowana. Znowelizowana norma mimo że miała charakter tylko krajowy spotkała się ze sporym zainteresowaniem organizacji na całym świecie. Międzynarodowy sukces rozwiązań normalizacyjnych w zakresie zarówno zarządzania jakością, jak i zarządzania środowiskowego oraz zaangażowanie Międzynarodowej Organizacji Normalizacyjnej ISO w działania podejmowane przez Organizacje narodów Zjednoczonych, a dotyczące ochrony środowiska, zaowocowały opracowaniem norm ISO serii 14000. Opracowana w 1996 roku seria norm ISO 14000 obejmowała:

• ISO 14001:1996 "System zarządzania środowiskowego. Specyfikacje i wytyczne stosowania".
• ISO 14004:1996 " System Zarządzania środowiskowego. Ogólne wytyczne dotyczące zasad, systemów i technik wspomagających".

Powyższe normy zostały znowelizowane w 15 listopada 2004 roku przez Międzynarodową Organizację normalizacyjną. Nowa wersja ISO 14001:2004 wymaga w mniejszym stopniu niż jej pierwowzór dokumentowania procedur z wyjątkiem procedur dotyczących nadzoru operacyjnego. Pojawiają się w niej jednak nowe dokumenty w tym między innymi: " Zakres systemu", " Aspekty środowiskowe", "Stosowanie nadzoru operacyjnego"

Założenia systemu zarządzania środowiskowego

Koncepcja systemu zarządzania środowiskowego zapisanego w normie ISO 14001 bazuje na zasadach koncepcji kompleksowego zarządzania jakością. Krytycy zarzucali normie ISO 14001 przede wszystkim brak sprecyzowania konkretnych wymagań dotyczących oddziaływania na środowisko naturalne. Norma ta powiem w swym zamyśle koncentruje się sposobach zarządzania podejmowanym problemem, a nie ostatecznym wyniku działań. Implementacja ISO 14001 ma na celu zmniejszenie negatywnego oddziaływania organizacji na środowisko poprzez usprawnienie zarządzania. Podstawowymi założeniami zarządzania środowiskowego jest poprawa relacji między skutkami działalności człowieka a środowiskiem. Zachowanie w nim równowagi wymaga jednolitego zarządzania dostępem do zasobów środowiskowych, eliminacja negatywnych efektów działalności gospodarczej oraz racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych. Strategia zarządzania środowiskowego powinna obejmować:

• zapobieganie powstawaniu odpadów,
• redukcje ilości odpadów u źródła,
• ograniczenie zanieczyszczeń,
• zagospodarowanie odpadów.

Wprowadzenie systemu zarządzania środowiskowego ma na celu głównie uporządkowanie i ujednolicenie działań na rzecz ochrony środowiska oraz zademonstrowanie działań organizacji opinii publicznej.

Wdrażanie Systemu Zarządzania Środowiskowego

Proces wdrażania systemu zarządzania środowiskowego składa się z trzech zasadniczych etapów, do których zalicza się: prace wstępne, opracowanie systemu, testowanie.

Etap I - Prace wstępne

• Podjęcie decyzji dotyczącej korzystania z pomocy firmy konsultingowej - o ile będzie to konieczne
• Powołanie zespołu wdrożeniowego, przydzielenie odpowiednich funkcji właściwym osobom oraz zapewnienie niezbędnych środków
• Przeprowadzenie wstępnego przeglądu środowiskowego

Etap II - Opracowanie

• Przeprowadzenie szkoleń o różnym zakresie tematycznym dla różnych grup pracowników organizacji
• Opracowanie procedur, które muszą być kolejno udokumentowane. Procedury te dotyczą między innymi: przeprowadzania szkoleń, komunikacji wewnątrz organizacji, nadzoru dokumentacji systemowej, identyfikacji sytuacji awaryjnych, prowadzenia działań korygujących i zapobiegawczych.
• Analiza oddziaływania organizacji na środowisko - jest to kluczowe zadanie dla skuteczności wdrażanego systemu zarządzania środowiskiem.
• Opracowanie procedur operacyjnych, w których określa się sposób postępowania przy realizacji procesów związanych z kwestią dotyczącą środowiska.
• Opracowanie polityki środowiskowej i programu środowiskowego.

Etap III - Testowanie

• Przeprowadzenie działań korygujących, których celem jest ocena zgodności pomiędzy działaniami rzeczywistymi, a tymi ustalonymi wcześniej oraz ocena zgodności wdrożonego systemu z wymaganiami normy ISO 14001.
• Kontrola zarządzania realizowana przez najwyższe kierownictwo.

System zarządzania środowiskowego — artykuły polecane

Certyfikacja systemów — System jakości w gminie - założenia — Zasady zarządzania jakością — ISO 9004 — Nowelizacja norm ISO 9000 — Przygotowanie projektu wdrożenia ISO 9001 — ISO 9001 — OHSAS 18001 — Standardy regulujące zarządzanie projektami

Bibliografia

• Karaszewski R. (2009), Nowoczesne Koncepcje zarządzania jakością, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa, Toruń
• Marcinkowski A. (red.) (2010), Ekozarządzanie w Przedsiębiorstwie, Epograf, Warszawa
• Pochyluk R. (2005), Wspólnotowy System Ekozarządzania i Audytu, Wydawnictwo Domena, Kraków
• Poskrobko B. (2007), Zarządzanie środowiskiem, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
• Rogala P. (2007), Systemy zarządzania jakością i środowiskiem, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław
• Wasilewski L. (1998), Podstawy zarządzania jakością, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania, Warszawa
• ŻŻXXXX Matuszak-Flejszman A. (2011), Wdrażanie systemu EMAS w Urzędach Administracji Rządowej, Warszawa

Autor: Lukasz Rej, Joanna Maga, Arkadiusz Brzegowy