Teoria agencji

Teoria agencji dotyczy relacji występujących pomiędzy stronami kontraktu reprezentującymi określone postawy, które charakteryzują się preferowaniem własnych korzyści, niechęcią do ryzyka oraz asymetrią w dostępie do informacji. Relacje te określa się często jako "agent - pryncypał" i są one charakterystyczne zwłaszcza dla działalności w ramach przedsiębiorstwa, ale występują również pomiędzy jednostkami współpracującymi na rynku. Zgodnie z założeniami prezentowanej koncepcji agent wykonuje zadania powierzone mu przez pryncypała, a dzięki przewadze informacyjnej nad pryncypałem może manipulować tymi informacjami dla własnych korzyści. Podejście takie jest ściśle związane z zagadnieniem kosztów transakcyjnych oraz z ujęciem przedsiębiorstwa jako wiązki kontraktów i stanowi rozwinięcie tych koncepcji.

Wśród zasadniczych motywów takiego postępowania wyróżnia się rozbieżność preferencji dotyczących celów działalności pomiędzy jednostkami reprezentującymi różne grupy interesariuszy przedsiębiorstwa. Wysokie koszty ograniczają możliwość monitorowania wykonawcy. W oparciu o doświadczenia zaprezentowane w pracy S. P. Shapiro [2005] należy zwrócić uwagę, że problem ten nabiera szczególnego znaczenia w relacjach z usługodawcami, którym powierza się do realizacji określone zadania pomocnicze. Harmonijna współpraca i obustronne korzyści uzależnione są w dominującej mierze od uzgodnienia celów umożliwiających integrowanie wysiłków partnerów, którzy równocześnie będą dążyć do zapewnienia równego dostępu do informacji. Podejście takie umożliwia redukcję zakresu koniecznych działań w zakresie nadzoru partnerów, a odpowiednie postanowienia dotyczące wyróżnionych zagadnień powinny zostać ujęte w kontrakcie.

TL;DR

Teoria agencji dotyczy relacji pomiędzy stronami kontraktu, które mają różne preferencje i dostęp do informacji. Jednakże, teoria ta skupia się jedynie na interesach menedżerów i właścicieli, ignorując innych interesariuszy i zasady kultury korporacyjnej. W ramach tej teorii występują różne rodzaje kontraktów, które uwzględniają różne warunki współpracy i możliwość manipulacji przez agenta. Teoria agencji rozwija się również w teorię pogoni za rentą, która analizuje, jak menedżerowie dążą do osiągnięcia dodatkowych korzyści poprzez decyzje monopolistyczne i powiązania z urzędnikami i politykami. Należy jednak w większym stopniu skupić się na konkurencyjnych rozwiązaniach i minimalizować łatwą rentę.

Wady i zalety teorii agencji

Zalety

Popularność teorii agencji w praktyce składa się z dwóch głównych czynników.

• Pierwszym czynnikiem jest prostota, która sprowadza korporacje do relacji menedżer (agent) - właściciel (pryncypał), w której interesy są wyraźnie określone.
• Drugim czynnikiem jest założenie, że w postępowaniu ludzie kierują się swoimi własnymi interesami i z natury nie są skłonni do poświęceń na rzecz innych.

Wady

Podstawową wadą teorii agencji jest fakt, że za bardzo skupia się na problemie przeciwstawnych interesów między pryncypałem i agentem, przy czym nadaje przesadne znaczenie kontrolnej radzie nadzorczej oraz ignoruje:

• interesy innych interesariuszy,
• relacje pomiędzy poszczególnymi interesariuszami,
• zasady kultury korporacyjnej i etyki.

Krytycy tej teorii, wskazują na afery spowodowane konformistycznymi zachowaniami menedżerów. Podkreślają, że starania pogodzenia interesów menedżerów oraz właścicieli przez wprowadzanie menedżerskich opcji na akcje spółek, kończy się na manipulowaniu przez menedżerów krótkoterminowymi zyskami, zamiast skupić się na celach długoterminowych. Co gorsza, menedżerowie przez koncentracje na osiąganiu większych zysków lekceważą nie tylko interesy poszczególnych interesariuszy w korporacji, ale także podstawowe reguły funkcjonowania gospodarki i społeczeństwa. Tak rozumiana teoria agencji pomija element wzajemnego zaufania międzyludzkiego.

Kontrakty

Teoria agencji związana jest ze znacznym zróżnicowaniem warunków współpracy i tym samym charakterystyk kontraktów zawieranych w ramach jednostki lub pomiędzy jednostkami na rynku. W oparciu o zestawienie zaprezentowane przez T. Gruszeckiego [2002] wśród przykładów kontraktów odzwierciedlających odmienne warunki współpracy można wyróżnić:

• prosty kontrakt deterministyczny, dotyczący sytuacji, w której działanie stron jest jednorazowe i ściśle określone (kontrakt zamknięty),
• kontrakt uwarunkowany sytuacyjnie, związany z niepewnością wystąpienia określonej sytuacji w przyszłości, od której uzależnia się wykonanie kontraktu,
• kontrakt dotyczący stałego świadczenia usług powtarzalnych redukujący niepewność wykonania rozpatrywanego zakresu zadań,
• kontrakt dotyczący stałego świadczenia usług powtarzalnych uwzględniający zmienność warunków i związaną z tym możliwość ponownego uzgadniania określonych zakresów postanowień,
• kontrakt, w którym nie precyzuje się działań, jakie powinny zostać podjęte pozostawiając decyzję w tym zakresie wykonawcy zależnie od sytuacji występujących w przyszłości.

Przedstawione sytuacje są zróżnicowane pod względem możliwości wystąpienia postaw oportunistycznych wykonawcy, przedkładającego własne cele nad wykonaniem kontraktu, a także z punktu widzenia zróżnicowanego dostępu stron do informacji. W tych warunkach agent zobowiązuje się do działania w interesie pryncypała, posiada on przewagę informacyjną nad pryncypałem, ale występuje równocześnie zagrożenie konfliktu interesów pomiędzy wymienionymi stronami. Cechy takie powodują, że zawierane kontrakty nie są kompletne. Dotyczy to jednak przede wszystkim trzech ostatnich typów kontraktów spośród wyróżnionych wcześniej, które są charakterystyczne w podejmowaniu współpracy z usługodawcami.

Teoria pogoni za rentą

Na gruncie teorii agencji rozwija się również teoria pogoni za rentą. Główne założenie jest takie, że kierownictwo wielu przedsiębiorstw (zarówno państwowych jak i prywatnych) zmierza do osiągnięcia dodatkowych korzyści (renty) w drodze polepszania decyzji monopolistycznych oraz powiązania się na lukratywne kontrakty z urzędnikami i politykami. Są oni także zainteresowani w partycypacji spekulacyjnej rencie. Przede wszystkim jest to związane z ubieganiem o zamówienia rządowe, czy też załatwianie rożnych formalności urzędowych. Niestety wąskie grupy interesu prywatnego mogą w łatwy sposób nadużyć interes publiczny.

Teoria pogoni za rentą wykazuje, że wszelka nieuzasadniona biurokratyzacja życia gospodarczego oraz zbyt duża regulacja państwowa prowadzi do pozoru nadmiernego użycia interesu publicznego.Trzeba więc przyłożyć dużo większy nacisk na rozwiązania konkurencyjne, podporządkowujące się zobiektywizowanym kryteriom gospodarki rynkowej. Należy także minimalizować skłonności do poszukiwania łatwej renty nadużycia przez upowszechnianie demokratycznej formy kontroli społecznej.

Teoria agencji — artykuły polecane

Przedsiębiorstwo jako wiązka kontraktów — Oportunizm — Źródła kosztów transakcyjnych — Outsourcing strategiczny — Etapy outsourcingu - Określenie warunków umowy — Teoria kosztów transakcyjnych — Outsourcing — Transakcje wewnątrz struktury organizacyjnej — Umowa outsourcingowa

Bibliografia

• Galewski P. (2018), Zastosowanie teorii agencji w zarządzaniu, Katedra Systemów Informacyjnych Zarządzania Uniwersytet Warszawski
• Gorynia M. (2007), Studia nad transformacją i internacjonalizacją gospodarki polskiej, Difin, Warszawa
• Gruszecki T. (2002), Współczesne teorie przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Nasiłowski M. (2006), System rynkowy. Podstawy mikro- i makroekonomii, Wydawnictwo Key Text, Warszawa
• Postuła I. (2013), Nadzór korporacyjny w spółkach Skarbu Państwa, Wolters Kluwer, Warszawa
• Shapiro S. (2005), Agency Theory, Annual Review of Sociology, vol. 31
• Szwedziak-Bork I. (2016), Zastosowania teorii agencji w zarządzaniu, Zarządzanie, organizacje i organizowanie - przegląd perspektyw teoretycznych, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego

Autor: Tomasz Małkus, Piotr Palichleb