Domena publiczna

Domena publiczna - jest to sfera poza działaniem prawa autorskiego w której każdy ma możliwość do nieograniczonego korzystania z dzieł. Pojęcie to nie występuje w polskim prawie, ale dla uproszczenia można stwierdzić że jest to własność ogółu społeczeństwa.

Domena publiczna w polskim prawie

Z racji nieograniczonej w czasie ochrony autorskich praw osobistych, każda twórczość objęta jest tym prawem i nie podlega zrzeczeniu się go. Oznacza to obowiązek tytułowania autora dzieła bez względu na czas jaki upłynął od opublikowania go Polskie prawo przewiduje okres od opublikowania do 70. lat po śmierci autora lub autorów na czerpanie korzyści majątkowych z danej twórczości. Po upływie wspomnianego okresu dzieło traci ochronę praw majątkowych i można z niego korzystać w sposób nieograniczony, przy jednoczesnym podporządkowaniu się Art. 16.

Domena publiczna w Unii Europejskiej

Unia Europejska nie ma mocy prawnej aby narzucać państwom członkowskim jednolitego prawa. Usiłuje ona natomiast zharmonizować je aby w całej wspólnocie było ono jak najbardziej jednolite. Działa to mniej więcej na podstawie wskazówek i dobrej woli państwa członkowskiego. Oznacza to jednak, że Unia Europejska, tak jak Polska, nie odnosi się bezpośrednio do domeny publicznej.

Domena publiczna w prawie międzynarodowym

Polska jest jednym z sygnatariuszy między innymi Aktu Paryskiego Konwencji Berneńskiej sporządzonego w Paryżu w 1971 roku, oznacza to że respektuje ona prawo międzynarodowe o prawach autorskich. Akt Paryski również nie przytacza żadnej legalnej definicji o domenie publicznej, więc operuje ona poza prawem autorskim.

Domena publiczna a jej skutki ekonomiczne

Na podstawie przeprowadzonych badań wynika, że domena publiczna osiąga niski wpływ na ceny, w tym przypadku, książek. Wnioskować można zatem, że prawie cała pieniężna wartość książki to koszt jej wytworzenia i sprzedaży, a stosunkowo niewielka część to koszt ochrony prawami autorskimi. Pokusić się można więc o stwierdzenie, iż powiększanie zasobów domeny publicznej nie wyrządza znacznej szkody finansowej.

Prawa osobiste w domenie publicznej

Domena publiczna obejmuje dzieła, których prawa autorskie wygasły lub nigdy nie były objęte ochroną. Jednakże, pomimo tego, istnieją pewne prawa osobiste, które nadal obowiązują w przypadku takich dzieł. Chodzi tutaj głównie o prawa do ochrony dóbr osobistych, takich jak prawo do prywatności czy prawo do wizerunku. Korzystanie z dzieł w domenie publicznej nie może naruszać tych praw, a ich zachowanie powinno być respektowane.

Prawo do oznaczenia autorstwa

Nawet jeśli dzieło znajduje się w domenie publicznej, ważne jest prawidłowe oznaczenie autorstwa. Dzięki temu można przypisać odpowiednie zasługi twórcy i szanować jego pracę. Oznaczenie autorstwa jest nie tylko kwestią etyczną, ale także może mieć znaczenie dla prowadzenia badań naukowych czy dla celów historycznych. Dlatego warto zawsze podać informacje o autorze, gdy korzystamy z dzieł w domenie publicznej.

Prawo do integralności dzieła

Prawo do integralności dzieła oznacza, że nie można dokonywać modyfikacji lub przekształceń dzieła, które mogłyby naruszać jego pierwotny charakter. Choć dzieło jest w domenie publicznej, nie oznacza to, że można dowolnie zmieniać jego treść czy formę. Prawo do integralności dzieła chroni zatem oryginalną postać dzieła i wymaga szacunku dla twórczości autora.

Prawo do poszanowania dobrego imienia autora

Prawo do poszanowania dobrego imienia autora chroni reputację twórcy dzieła znajdującego się w domenie publicznej. Naruszenie tego prawa może prowadzić do konsekwencji prawnych, takich jak pozwany za zniesławienie czy naruszenie dóbr osobistych. Dlatego ważne jest, aby korzystając z dzieł w domenie publicznej, nie szkalować ani nie naruszać dobrego imienia ich autorów.

Inne ograniczenia prawne

Korzystanie z dzieł w domenie publicznej może być również ograniczone przez inne przepisy prawne. Przykładem mogą być przepisy dotyczące ochrony danych osobowych, które mogą wymagać zastosowania odpowiednich środków ochrony przy udostępnianiu takich danych. Również przepisy dotyczące prawa do prywatności mogą wpływać na korzystanie z dzieł w domenie publicznej, szczególnie jeśli dzieło zawiera informacje prywatne lub poufne.

Cyfryzacja i digitalizacja

Instytucje kultury odgrywają ważną rolę w procesie cyfryzacji i digitalizacji dzieł znajdujących się w domenie publicznej. Dzięki tym procesom możliwe jest udostępnianie dzieł w formie elektronicznej, co pozwala na łatwiejszy dostęp do nich przez szerokie grono odbiorców. Cyfryzacja i digitalizacja umożliwiają również przechowywanie i archiwizację dzieł w sposób bardziej trwały i bezpieczny.

Biblioteki cyfrowe i muzea online

Przykładem instytucji kultury, które aktywnie udostępniają swoje zbiory online, są biblioteki cyfrowe i muzea online. Dzięki nim można przeglądać i pobierać dzieła znajdujące się w domenie publicznej, niezależnie od miejsca i czasu. Tego rodzaju instytucje stwarzają nowe możliwości dla naukowców, badaczy, studentów i wszystkich zainteresowanych korzystaniem z dziedzictwa kulturowego.

Wystawy i wydarzenia

Instytucje kultury organizują również różnego rodzaju wystawy i wydarzenia, które mają na celu promowanie dzieł i twórców z domeny publicznej. W ramach takich inicjatyw można zapoznać się z ciekawymi dziełami, poznać historię ich powstania i twórców oraz zgłębić wiedzę na temat danej dziedziny sztuki. Wystawy, konferencje czy warsztaty stanowią doskonałą okazję do spotkania się i wymiany doświadczeń związanych z dziełami w domenie publicznej.

Współpraca z twórcami i społecznością

Instytucje kultury mogą angażować twórców i społeczność w promowanie i udostępnianie dzieł z domeny publicznej. Współpraca ta może polegać na organizacji wspólnych projektów, warsztatów czy wystaw. Twórcy działający w ramach domeny publicznej mogą dzięki temu zyskać większą widoczność i możliwość dotarcia do szerszego grona odbiorców. Współpraca z społecznością natomiast pozwala na lepsze zrozumienie potrzeb i oczekiwań użytkowników, co przekłada się na lepsze dostosowanie oferty instytucji kultury do ich potrzeb.

Edukacja i promocja

Instytucje kultury odgrywają również istotną rolę w edukowaniu społeczeństwa na temat domeny publicznej oraz promowaniu korzystania z niej w celach edukacyjnych i kulturalnych. W ramach różnych programów edukacyjnych i promocyjnych można zdobyć wiedzę na temat znaczenia domeny publicznej dla kultury i nauki oraz nauczyć się korzystać z dostępnych zasobów. Dzięki temu możliwe jest poszerzanie horyzontów i rozwijanie swoich zainteresowań.

Dostęp do naukowych publikacji

Dostęp do naukowych publikacji znajdujących się w domenie publicznej ma ogromne znaczenie dla rozwoju nauki. Swobodne korzystanie z takich publikacji umożliwia badaczom i naukowcom swobodne czerpanie wiedzy i wykorzystywanie jej do prowadzenia badań. Dzięki temu możliwe jest szybsze postępowanie naukowe i rozwijanie nowych teorii i odkryć.

Korzystanie z materiałów edukacyjnych

Dzieła edukacyjne znajdujące się w domenie publicznej mogą być wykorzystywane przez nauczycieli, studentów i innych uczących się w celu poszerzania wiedzy. Dostęp do takich materiałów umożliwia rozwijanie umiejętności i zdobywanie nowych kompetencji. Ponadto, korzystanie z materiałów edukacyjnych w domenie publicznej może przyczynić się do równego dostępu do edukacji i redukcji kosztów związanych z zakupem podręczników.

Rola domeny publicznej w badaniach i innowacjach

Dostęp do dzieł w domenie publicznej ma również duże znaczenie dla postępu w badaniach naukowych i innowacjach społeczno-gospodarczych. Dzięki łatwemu dostępowi do takich dzieł, naukowcy i innowatorzy mogą korzystać z istniejących już prac i opracowań, co przyspiesza rozwój nowych technologii i rozwiązań. Domena publiczna stanowi więc ważne źródło inspiracji i wiedzy dla dziedzin takich jak medycyna, technologia czy inżynieria.

Wpływ domeny publicznej na rozwój edukacji otwartej

Domena publiczna ma również istotny wpływ na rozwój idei edukacji otwartej, która opiera się na swobodnym dostępie do materiałów edukacyjnych. Dzięki dostępności dzieł w domenie publicznej, edukacja otwarta staje się bardziej dostępna i przystępna dla wszystkich. Korzystanie z zasobów w domenie publicznej umożliwia tworzenie nowych materiałów edukacyjnych, ich adaptację oraz dzielenie się nimi z innymi uczącymi się.

Rola instytucji edukacyjnych

Instytucje edukacyjne odgrywają ważną rolę w promowaniu korzystania z dzieł w domenie publicznej oraz w budowaniu kultury otwartości w edukacji. Poprzez udostępnianie zasobów, organizację szkoleń czy współpracę z instytucjami kultury, instytucje edukacyjne mogą przyczynić się do rozwoju edukacji otwartej i stworzenia otwartego ekosystemu edukacyjnego. Dzięki temu uczniowie i studenci mają większe możliwości rozwoju i zdobywania wiedzy.

Domena publiczna — artykuły polecane

Użytkowanie wieczyste — Prawo — Prawo własności intelektualnej — Właściciel — Dyrektywa — Służebność przesyłu — Zasada legalizmu — RODO — Rejestr klauzul niedozwolonych

Bibliografia

• Akt Paryski Konwencji Berneńskiej o Ochronie Dzieł Literackich i Artystycznych sporządzony w Paryżu dnia 24 lipca 1971 r. Dz.U. 1990 nr 82 poz. 474
• Drabik L. (red.) (2019), Słownik języka polskiego PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Dyrektywa 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym Document 32001L0029
• Habdas M. (2012), Publiczna własność nieruchomości, LexisNexis Polska, Warszawa
• Lemmonier M. (2016), Prawo publiczne a prawo prywatne. Uwagi prawnoporównawcze na podstawie prawa francuskiego, Studia Prawno-Ekonomiczne, Tom C
• Ochońska Z. (2017), Czy obraz Jana Matejki może stać się znakiem towarowym? O problematyce udzielania prawa ochronnego na oznaczenia stanowiące dzieła sztuki, znajdujące się w domenie publicznej, Internetowy Przegląd Prawniczy TBSP UJ, Nr 3
• Pałasz K. (2018), Przejście praw autorskich do domeny publicznej, studium przypadku utworu: Mein Kampf, Oficyna Wydawnicza AFM
• Pollock R. (2011), Wartość domeny publicznej w Unii Europejskiej, Koalicja Otwartej Edukacji
• Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Dz.U. 1994 nr 24 poz. 83

Autor: Marek Ścisło

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.