System finansów publicznych

System finansów publicznych możemy zdefiniować jako: "ogół zasad i instytucji stanowiących podstawę dokonywania publicznych operacji finansowych. Zasady oraz instytucje utworzone i funkcjonujące na podstawie obowiązujących w danym państwie, w określonym czasie norm prawa finansowego stanowią system tego prawa" [M. Bitner i in., 2011, s. 14].

Gromadzenie i rozdysponowanie pieniężnych środków publicznych odbywa się za pomocą określonych podmiotów: najwyższego szczebla władzy ustawodawczej i wykonawczej, a także podmiotów, które na bieżąco realizują dochody i wydatki publiczne.

TL;DR

Artykuł omawia system finansów publicznych, który obejmuje gromadzenie i rozdysponowywanie pieniędzy publicznych. Finanse publiczne regulowane są przez Konstytucję RP oraz inne akty prawne. System ten składa się z wielu podmiotów, takich jak parlament, rządy, izby kontrolne, aparat skarbowy, oraz jednostki finansowane z funduszy publicznych. Istotnym elementem systemu są również budżety państwa i samorządowe, fundusz ubezpieczeń społecznych oraz inne fundusze publiczne. Narzędzia systemu finansów publicznych obejmują podatki, opłaty, cło, dochody z majątku publicznego, składki na ubezpieczenia społeczne, subwencje, dotacje oraz kredyty państwowe. Budżet państwa odgrywa kluczową rolę w systemie finansów publicznych.

Finanse publiczne

Zgodnie z art. 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych, finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowywaniem, w szczególności:

1. gromadzenie dochodów i przychodów publicznych;
2. wydatkowanie środków publicznych;
3. finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa;
4. zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne;
5. zarządzanie środkami publicznymi;
6. zarządzanie długiem publicznym;
7. rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej.

Pierwszorzędnym źródłem prawa decydującym o zakresie regulacyjnym finansów publicznych jest Konstytucja RP. Pozostałymi źródłami mogą być na przykład ustawy (tu szczególnie ważna jest ustawa o finansach publicznych), europejskie prawo finansowe, umowy międzynarodowe, akty wykonawcze do ustaw, akty prawa miejscowego i inne [M. Dylewski i in., 2014, s. 9]

Tematyką nauki o finansach publicznych są zjawiska oraz procesy ściśle związane z powstawaniem i rozdysponowywaniem pieniężnych środków publicznych, gwarantujących prawidłowe funkcjonowanie sektora publicznego [S. Owsiak, 2001, s. 19]

Wielopłaszczyznowy zarys nauki o finansach czyni finanse publiczne jedną z najbardziej skomplikowanych i złożonych kategorii rodzajowych. Za ich pomocą państwo jest w stanie prowadzić politykę interwencyjną. [M. Dylewski i in., 2014, s. 9]

Struktura systemu finansów publicznych

Finanse publiczne stanowią wieloaspektowy system w przekroju podmiotowym, organizacyjnym, prawnym, instytucjonalnym, instrumentalnym i in. Poszczególne elementy każdego z przekroju zostały wyszczególnione przez profesora Stanisława Owsiaka oraz wypisane poniżej.

Przekrój podmiotowy:

W przekroju podmiotowym system finansów publicznych tworzą:

• parlament (władze ustawodawcze szczebla centralnego), rady regionalne (władze ustawodawcze szczebla pośredniego) oraz rady gminne (władze ustawodawcze szczebla samorządowego),
• rządy, zarządy itp.,
• Najwyższa Izba Kontroli, Regionalne Izby Obrachunkowe (władze kontrolne działające w imieniu władz stanowiących),
• aparat skarbowy (finansowy), sprawujący nadzór i kontrolę nad dochodami i wydatkami publicznymi, zarządza budżetem, funduszami ubezpieczeniowymi itp.,
• jednostki (podmioty) finansowane z funduszy publicznych (szkoły, szpitale, jednostki policji, jednostki administracji publicznej, jednostki sądownictwa, jednostki wojskowe itd.).

Przekrój prawny:

W przekroju prawnym najważniejszymi elementami systemu finansów publicznych są:

• Konstytucja lub inna ustawa zasadnicza, która zawiera ogólne zasady tworzenia funduszy publicznych,
• prawo budżetowe regulujące zasady budowy ustroju budżetowego,
• coroczne ustawy budżetowe i uchwały budżetowe samorządów,
• ustawy podatkowe,
• ustawy o pozabudżetowych funduszach publicznych,
• ustawy o finansach samorządowych (lokalnych, regionalnych),
• ustawy regulujące działalność ministra finansów (skarbu) oraz działalność aparatu skarbowego (finansowego),
• ustawa karnoskarbowa,
• ustawa o zobowiązaniach podatkowych,
• akty normatywne regulujące działalność ministra finansów (skarbu), rządu (Rady Ministrów), innych ministrów, na szczeblu lokalnym zaś zarządu gminy i jego przedstawicieli.

Przekrój instytucjonalny:

System finansów publicznych tworzą elementy takie jak:

• budżet państwa,
• budżety samorządowe szczebla podstawowego lub wyższego,
• fundusz ubezpieczeń społecznych,
• pozostałe fundusze publiczne,
• fundacje publiczne.

Przekrój instrumentalny:

Narzędzia systemu finansów publicznych:

• podatki centralne,
• podatki lokalne,
• opłaty,
• cła,
• dochody z majątku publicznego (dywidendy, renty itp.),
• składki na ubezpieczenia społeczne,
• subwencje,
• dotacje,
• kredyty państwowe, pożyczki publiczne.

Do innych elementów, które możemy zakwalifikować do elementów technicznych, warunkujących funkcjonowanie systemu finansów publicznych należą m.in.:

• klasyfikacja budżetowa,
• procedura budżetowa,
• metody planowania dochodów i wydatków.

W systemie finansów publicznych najważniejsze miejsce zajmuje budżet państwa. Wynika to z faktu, iż w budżecie państwa gromadzi się największą część środków publicznych, oraz że władze centralne są dominującym podmiotem systemu politycznego, gospodarczego i społecznego kraju [S. Owsiak, 2001, s. 89-91]

System finansów publicznych — artykuły polecane

Rachunkowość podatkowa — Finanse publiczne — Sektor publiczny — Dochody budżetowe — Jednostka sektora finansów publicznych — Budżet — Ustawa ordynacja podatkowa — Skarb Państwa — Obowiązki informacyjne względem GUS

Bibliografia

• Bitner M., Chojna-Duch E., Kornberger-Sokołowska E., Supera-Markowska M. (2011), Prawo finansowe. Tom 1. Finanse publiczne, Oficyna Prawa Polskiego
• Dylewski M., Filipiak B., Gorzałczyńska-Koczkodaj M., Zioło M. (2014), Finanse publiczne. Aspekty teoretyczne i praktyczne, Wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa
• Misiąg W. (1996), Finanse Publiczne w Polsce, Presspublica, Warszawa
• Owsiak S. (2013), Finanse publiczne. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Pawłowska K. (2016), Finanse publiczne w świetle Konstytucji RP, Zeszyty Naukowe Politechniki Częstochowskiej, Zarządzanie, Nr 23 t. 2
• Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych Dz.U. 2009 nr 157 poz. 1240
• Wernik A. (2014), Finanse publiczne, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa

Autor: Waldemar Ulanowski, Anna Czarnecka