Indos

Indos inaczej zwany żyro lub indosament (z wł. indosso 'na grzbiecie' z śrdw. łac. indorsare 'potwierdzać (uwagą, podpisem) na odwrocie' od łac. in 'na' i dorsum 'grzbiet') zgodnie z kodeksem cywilnym jest to pisemne przeniesienie wszelkich praw płynących z weksla, czeku oraz niektórych rodzajów zbywalnych papierów wartościowych przez jego posiadacza, czyli indosanta, na inną osobę zwaną indosatariuszem. Do przeniesienia praw wynikających z takiego dokumentu niezbędne jest jego wydanie oraz istnienie nieprzerwanego szeregu indosów.

Indos musi zawierać co najmniej podpis zbywcy, umieszczony na dowolnej stronie dokumentu. Jedynie w przypadku weksli i czeków istnieje możliwość zamieszczenia indosu na tzw. przedłużku, czyli na złączonej z wekslem lub czekiem dodatkowej kartce papieru.

Indosant przenosząc weksel przez indos staje się żyrantem indosatariusza i każdego na kogo przeniesiono weksel przez indos i tak samo jak on odpowiada przed następującymi po nim indosatariuszami. Wszyscy wpisani przed nim indosanci z kolei odpowiadają wekslowo za zapłatę i przyjęcie weksla przed nim.Indos musi zostać wydany osobie przejmującej prawa do papieru wartościowego. Jeśli indos był sporządzany więcej niż raz, musi istnieć ciągłość pomiędzy wszystkimi z nich.

Podstawową cechą papierów wartościowych na zlecenie jest to, że wymieniają one wierzyciela, czyli osobę uprawnioną do otrzymania świadczenia z rąk dłużnika, upoważniając go jednocześnie z mocy samego prawa lub wyraźnej klauzuli do wskazania (właśnie przez indos) innej osoby, do której rąk dłużnik powinien spełnić świadczenie.

Weksel i czek to takie papiery wartościowe, które są na zlecenie z mocy ustawy, tj. dla dokonania ich skutecznego indosu nie muszą one zawierać zastrzeżenia wyrażającego taką możliwość (czyli klauzuli "na zlecenie"), zaś aby wyłączyć możliwość ich przenoszenia w drodze indosu, trzeba to wyraźnie zastrzec, zamieszczając klauzulę "nie na zlecenie". Każdy weksel można indosować, choćby nie był wyraźnie wystawiony na zlecenie. Indos zasadniczo nie przenosi weksla ale prawa z niego. Weksel natomiast przenoszony jest przez wręczenie. Natomiast inne papiery wartościowe na zlecenie muszą wyraźnie zastrzegać możliwość dokonania indosu (papiery wartościowe na zlecenie z mocy wyraźnej klauzuli).

Indos musi być bezwarunkowy (warunki, od których uzależniono indos, uważa się za nienapisane) i musi przenosić całość praw z weksla (czeku) - indos częściowy jest nieważny. Indos wywiera szersze skutki, niż przelew: indosatariusz może wykonywać wszystkie prawa z weksla, ale - w odróżnieniu od przelewu (patrz: art. 513 k.c.) - "osoby, przeciw którym dochodzi się praw z weksla, nie mogą wobec posiadacza zasłaniać się zarzutami, opartymi na swych stosunkach osobistych z wystawcą lub z posiadaczami poprzednimi" (art. 17 Prawa wekslowego).

Indos jest czynnością abstrakcyjną uzależnioną od stosunku prawnego między stronami.

Rodzaje indosu

Wyróżnia się następujące rodzaje indosu:

Z uwagi na formę:

• pełny (imienny) - polega na wpisaniu przez indosanta na odwrocie papieru wartościowego formuły: "ustępuję/ustępujemy na rzecz…" uzupełnionej nazwiskiem lub nazwą indosatariusza i własnym podpisem,
• in blanco (czysty) - w tym wypadku wystarczy sam podpis indosanta
• na okaziciela - zrównany w skutkach z in blanco; legitymuje każdego posiadacza weksla (czeku) jako okaziciela.

Z uwagi na skutki prawne:

• pełnomocniczy (inkasowy, zastępczy) - jego istotą nie jest przeniesienie praw z weksla (czeku), lecz umocowanie innej osoby do ich wykonywania,
• zastawniczy - w tym wypadku indosatariusz może udzielić tylko indosu pełnomocni czego,
• własnościowy - przenosi wszystkie prawa z weksla; zwykle dokonywany jest przez złożenie in dorso oświadczenia "ustępujemy" oraz daty i miejsca sporządzenia indosu z opatrzonym własnoręcznym podpisem indosanta (osoby uprawnionej do jego reprezentowania). Pełni też funkcję gwarancyjną, bo indosant odpowiada za przyjęcie i zapłatę weksla.

Funkcje indosu

• obiegowa - przenosi wszystkie prawa z weksla (niezależnie od tego czy przysługiwały indosantowi) pod warunkiem, że indos był ważny i indosatariusz stał się właścicielem w drodze wydania weksla; indosant przez zamieszczenie na wekslu własnego podpisu staje się wobec indosatariusza gwarantem wykonania zobowiązania,
• gwarancyjna - indosant odpowiada wekslowo, nie tylko wobec indosatariusza, ale także wobec późniejszych posiadaczy weksla.

Dokumenty przenoszone w drodze indosu

Najbardziej typowe papiery wartościowe na zlecenie, które w praktyce są najczęściej przenoszone w drodze indosu to:

• weksel,
• czek,
• dowód składowy,
• konosament morski na zlecenie,
• polisa ubezpieczenia morskiego na zlecenie.

Indos — artykuły polecane

Trasat — Indos wekslowy — Umowa licencyjna — Zastaw umowny — Cesja wierzytelności — Dłużnik — Umowa zastawu — Wierzyciel — Umowa cywilno-prawna

Bibliografia

• Bugajski K. (2005), Weksel własny in blanco - funkcja, charakter prawny
• Czekaj J. (red). (2008), Rynki Instrumenty i Instytucje Finansowe, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
• Kopaliński W. (2007), Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Oficyna Wydawnicza RYTM, Warszawa
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
• Zamojski Ł., Baranek R. (2013), Kodeks cywilny, LexisNexis Polska, Warszawa

Autor: Robert Baran i Joanna Możdżeń

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.