Urlop macierzyński

TL;DR

Artykuł opisuje historię i obecne przepisy dotyczące urlopu macierzyńskiego. Pierwsze akty prawne dotyczące zasiłku połogowego pojawiły się w 1919 roku, a od 1948 roku przysługuje on przez cały okres urlopu macierzyńskiego. Urlop macierzyński przysługuje kobietom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony lub określony. Wymiar urlopu zależy od liczby dzieci. Wysokość zasiłku macierzyńskiego wynosi 100% podstawy wymiaru zasiłku przez cały okres urlopu macierzyńskiego lub 100% podstawy przez okres do 6 tygodni oraz 60% podstawy za okres urlopu rodzicielskiego.

Historia

Pierwszy akt prawny który określał możliwość wypłaty zasiłku połogowego, pochodzi z dekretu wydanego 11 stycznia 1919 o obowiązkowym ubezpieczeniu na wypadek choroby. W jego późniejsze miejsce została wydana (19 maja 2020) ustawa o obowiązkowym ubezpieczeniu na wypadek choroby. Określały one, iż kobiecie może zostać wypłacony zasiłek przez okres 8 tygodni powstrzymywania się od pracy w związku z urodzeniem dziecka. W ustawie z dnia 2 lipca 1924 roku, wydłużono ten okres do 12 tygodni, z czego co najmniej 2 tygodnie powinny przypadać przed, a co najmniej osiem tygodni po porodzie, pozostałe dwa tygodnie zaś, kobieta mogła wykorzystać albo bezpośrednio przed porodem, albo bezpośrednio po ośmio-tygodniowym okresie przerwy po urodzeniu dziecka (I. Jędrasik-Jankowska, 2002)

Prawo to, pokryło się jednocześnie z przyjętymi w konwencji Nr 3 z 1919roku Międzynarodowej Organizacji Pracy, której nadano nazwę: Konwencja dotycząca ochrony macierzyństwa. Konwencja określała kim w rozumieniu ustawy jest kobieta, dziecko oraz przedsiębiorstwo przemysłowe. Prawo to zakazało kobiecie pracy w okresie przez sześć tygodni po dacie urodzenia dziecka, przyznawało jej również dwie przerwy po 30 minut z czasu pracy, jeśli karmiła ona piersią. Mogła się ona również starać o urlop przed porodem, o ile przedłożyła pracodawcy zaświadczenie lekarskie, które stwierdziło, iż poród najprawdopodobniej nastąpi w czasie sześciu tygodni. Prawa te przysługiwały kobietom w każdym przedsiębiorstwie, i państwowym, i prywatnym, wyjątek stanowiły przedsiębiorstwa w których zatrudniani byli tylko członkowie tej samej rodziny. Okresem ochronnym przed zwolnieniem był nie tylko ten 12-tygodniowy okres, ale również choroba będąca następstwem porodu, potwierdzona oświadczeniem lekarskim. Jak również okres wypowiedzenia nie mógł się kończyć podczas nieobecności określonej w konwencji. Kobiety starały się jednak nie wykorzystywać całego okresu urlopu, ponieważ tylko przez jego część, czyli osiem tygodni, przysługiwał zasiłek. W rezultacie kobiety skracały czas urlopy aż o cztery tygodnie (Konwencja dotycząca ochrony macierzyństwa) Kolejna ustawa to ustawa z 28 kwietnia 1933 o ubezpieczeniu społecznym, która jednak nie wydłużyła okresu zasiłku, ani nie poczyniła żadnych zmian w ustawie. Dopiero po ponad 11 latach zapewniono ochronę ubezpieczeniową dla kobiet przez cały okres trwania urlopu macierzyńskiego. Była to ustawa z dnia 28 kwietnia 1948 roku. Od tego czasu wszystkie ustawy przyznawały prawo do świadczeń pieniężnych przez cały okres trwania urlopu macierzyńskiego, przez co nazwa zasiłek połogowy zmieniła się na zasiłek macierzyński.(I. Jędrasik-Jankowska, 2002)

Osoby uprawnione do urlopu macierzyńskiego

Obecnie wszystkie przepisy o urlopie macierzyńskim wynikają z Kodeksu Pracy, Dział ósmy. Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem.

• Osobą, która może otrzymać zasiłek macierzyński jest kobieta, będąca zatrudniona na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony lub określony. W przypadku umowy pomiędzy pracodawcą a pracownicą na czas określony lub na okres próbny przekraczający jeden miesiąc, umowa zostaje automatycznie przedłużona do dnia porodu, jednak tylko w przypadku, jeśli umowa uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży. Natomiast w przypadku umowy na czas nieokreślony, pracodawca nie może rozwiązać umowy o pracę, chyba że wystąpią przesłanki uzasadniające rozwiązanie stosunku pracy z winy pracownicy, a organizacja związkowa reprezentująca pracownicę nie widzi przeciwwskazań i wyraża zgodę na rozwiązanie umowy. W przypadku, kiedy kobieta zajdzie w ciążę podczas trwania okresu wypowiedzenia, nie można rozwiązać stosunku pracy, a więc wypowiedzenie uznaje się za nieważne.
• Urlop macierzyński nie przysługuje osobom zatrudnionym na podstawie umów cywilnoprawnych, tj. umowy o dzieło, umowy zlecenie, umowy agencyjnej oraz umowy o prace na czas określony w zastępstwie innego pracownika, którego nieobecność jest usprawiedliwiona. Również osoby będące zatrudnionymi na okres próbny, który trwa poniżej jednego miesiąca nie mogą ubiegać się o urlop macierzyński, ani żadne prawa z tym związane.
• Pracodawca nie może rozwiązać umowy o pracę w przypadku nieobecności pracownicy w pracy spowodowanej zagrożeniem ciąży, późniejszym poronieniem oraz komplikacjami zdrowotnymi z tym związanymi. Powody te nie mogą zostać uznane za podstawę do rozwiązania stosunku pracy.
• Dopuszczalna jest możliwość rozwiązania umowy za porozumieniem stron lub złożenia przez pracownicę wypowiedzenia, jednakże w przypadku, kiedy pracownica nie wiedziała o ciąży, można je uchylić. Uznaje się wtedy iż były one złożone pod wpływem błędu.(B. Wagner i in, 2010)

Wymiar urlopu macierzyńskiego

Urlop macierzyński trwa w przypadku jednego porodu:

• jednego dziecka - 20 tygodni
• dwojga dzieci - 31 tygodni
• trojga dzieci - 33 tygodnie
• czworga dzieci - 35 tygodni
• pięciorga dzieci - 41 tygodni

Przed przewidywaną datą porodu kobieta może wykorzystać maksymalne 6 tygodni urlopu, po urodzeniu dziecka wykorzystuje cały należny jej urlop, odejmując ten wykorzystany przed porodem. Po okresie 14 tygodni urlopu macierzyńskiego pracownica ma prawo zrezygnować z urlopu macierzyńskiego, jednak warunki rezygnacji określa kodeks pracy.(Kodeks Pracy, Art. 179)

Wysokość zasiłku

Wysokość zasiłku macierzyńskiego reguluje Ustawa z dnia 21 kwietnia 2017 r. o zmianie ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz ustawy o zmianie ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz niektórych innych ustaw:

"Art. 31. 1. Miesięczny zasiłek macierzyński za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego, okres urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz okres urlopu ojcowskiego wynosi 100% podstawy wymiaru zasiłku.

2. Miesięczny zasiłek macierzyński za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu rodzicielskiego wynosi:

1) 100% podstawy wymiaru zasiłku - za okres do:

• 6 tygodni urlopu rodzicielskiego, w przypadku, o którym mowa w art. 1821a § 1 pkt 1 i art. 183 § 4 pkt 1 Kodeksu pracy,
• 8 tygodni urlopu rodzicielskiego, w przypadkach, o których mowa w art. 1821a § 1 pkt 2 i art. 183 § 4 pkt 2 Kodeksu pracy,
• 3 tygodni urlopu rodzicielskiego, w przypadku, o którym mowa w art. 183 § 4 pkt 3 Kodeksu pracy;

2) 60% podstawy wymiaru zasiłku - za okres urlopu rodzicielskiego przypadający po okresach, o których mowa w pkt 1". (Dz. U. 2017, poz. 992)

Wynika z tego, iż kobieta, będąc na urlopie macierzyńskim, ma dwie opcje dostania zasiłku macierzyńskiego: może otrzymywać 100% swojej miesięcznej pensji przez cały okres urlopu macierzyńskiego, a 60% pensji przez właściwy okres urlopu rodzicielskiego, lub może otrzymywać 80 % swojej podstawowej pensji przez cały okres w którym przysługuje jej świadczenie.

Urlop macierzyński — artykuły polecane

Staż pracy — Okres wypowiedzenia — Zasiłek macierzyński — Urlop — Wniosek o urlop — Odprawa emerytalna — Urlop rodzicielski — Urlop wypoczynkowy — Zasiłek

Bibliografia

• Jędrasik-Jankowska I. (2002), Ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe, Lexis Nexis, Warszawa
• Kurowska A. (2012), Wpływ wybranych instrumentów polityki rodzinnej i polityki zatrudnienia na dzietność oraz aktywność zawodową kobiet, Problemy Polityki Społecznej, Nr 11-12
• Kurowska A. (2013), Ocena zasadności założeń reformy urlopów i zasiłków związanych z opieką nad dzieckiem, Problemy Polityki Społecznej, Nr 21
• Kwiatkowska A. (2016), Działania państwa w zakresie ochrony pracy kobiet w aspekcie urlopu macierzyńskiego, Kwartalnik RSK, Nr 3
• Strona internetowa: Konwencja dotycząca ochrony macierzyństwa, Międzynarodowa Organizacja Pracy
• Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Dz.U. 1999 nr 60 poz. 636
• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141
• Wagner B. (red.) (2011), Kodeks pracy - komentarz, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Gdańsk

Autor: Anna Urbaniak