Przyrost naturalny
Przyrost naturalny - jest to różnica między liczbą urodzeń osób żywych a liczbą zgonów obliczana dla danego okresu (E.M. Tuz 2012, s. 16) Gdy liczba urodzeń przewyższa liczbę zgonów, to wartość przyrostu naturalnego jest dodatnia, natomiast gdy liczba zgonów jest większa niż liczba urodzeń to przyrost naturalny jest ujemny. Gdy saldo urodzeń i zgonów jest ujemne, to mamy do czynienia z ubytkiem naturalnym ludności (P. Śleszyński 2012, s. 30)
Przyrost naturalny oblicza się według wzoru: , gdzie U to liczba urodzeń żywych, a Z to liczba zgonów.
Natomiast dla porównania w poszczególnych regionach lub krajach sytuacji demograficznej należy przeliczyć przyrost naturalny na tysiąc mieszkańców danego terytorium, w rezultacie otrzymujemy współczynnik przyrostu naturalnego. Wynik ten jest wyrażony w promilach (‰).
Zapiszemy to według wzoru: ‰ , gdzie L to ogólna liczba ludności badanego terytorium. (E.M. Tuz 2012, s. 16)
TL;DR
Przyrost naturalny to różnica między liczbą urodzeń a liczbą zgonów. Zależy on od czynników ekonomicznych, społeczno-kulturowych oraz stopnia rozwoju gospodarczego społeczeństwa. W wielu rozwiniętych regionach świata, takich jak Europa, Azja i Australia, odnotowuje się spadek przyrostu naturalnego. W krajach takich jak Chiny czy Indie wprowadzono politykę ograniczania liczby urodzeń, co spowodowało spadek dzietności i naruszenie równowagi płci. Mimo spadku liczby narodzin, ogólna liczba ludności świata ciągle wzrasta. W Polsce od 2013 roku obserwuje się ubytek naturalny ludności, a największy spadek miał miejsce w latach 2012-2013. Liczba urodzeń jest niska, a liczba zgonów rośnie, głównie z powodu starzenia się społeczeństwa. Współczynniki przyrostu naturalnego na wsi są wyższe niż w miastach.
Co wpływa na przyrost naturalny?
Na wielkość przyrostu naturalnego przede wszystkim mają wpływ czynniki ekonomiczne, stopień rozwoju gospodarczego oraz czynniki społeczno-kulturowe. Są one charakterystyczne dla społeczeństw, które są wysoko rozwinięte. Możemy tutaj zaliczyć takie, które mają wpływ na wydłużenie się życia, jak np. przywiązywanie dużej wagi przez społeczeństwo do wartości zdrowia, dbanie o zachowanie sprawności, a także rozwój medycyny i unowocześnionych sposobów ochrony zdrowia oraz lepsze możliwości opieki nad starszymi osobami. Ponadto możemy wyróżnić czynniki, które oddziałują na ograniczenie prokreacji. Są nimi m.in. większy poziom edukacji społeczeństw i wydłużony czas, jaki ludzie poświęcają kształceniu. Także możemy zauważyć, że kobiety w dzisiejszych czasach zwiększają swój poziom aktywności zawodowej, stawiając na pierwszym planie karierę zawodową. Kolejnym czynnikiem, jaki możemy wymienić jest także popularyzacja konsumpcyjnego stylu życia (C. Żołędowski 2012, s. 31)
Liczba ludności na świecie
W wielu rejonach świata, które są wysoko rozwinięte, takie jak Europa, a także w rejonach Azji czy Australii o wysokim uprzemysłowieniu, na przestrzeni ostatnich dekad dostrzega się zawężoną reprodukcję ludności. Przyrost naturalny odnotowuje się w tamtych obszarach niżej prostej zastępowalności pokoleń. Ponadto zauważono także, że w krajach muzułmańskich oraz arabskich również systematycznie spada poziom dzietności (M. Kubiak 2010, s. 182) Warto zaznaczyć, że na obniżenie dzietności w takich krajach jak np. Chiny czy Indie duży wpływ miała prowadzona tam polityka ludnościowa. W latach 70. XX wieku wprowadzono radykalne rozwiązanie, aby zmniejszyć problem wielodzietności w Chinach. Wprowadzony w tamtym czasie program kontroli urodzeń dopuszczał, aby małżeństwa żyjące w mieście posiadały co najwyżej jedno dziecko, natomiast małżeństwa żyjące na wsi mogły mieć dwójkę dzieci, ale tylko pod warunkiem, że pierwszym dzieckiem, które się urodziło była dziewczynka. Za złamanie tej zasady groziły m.in. kary finansowe. Takie rozwiązanie spowodowało nie tylko spadek przyrostu naturalnego w Chinach, ale również naruszenie równowagi płci, ponieważ większą liczbę ludności stanowiły kobiety (E.M. Tuz 2012, s. 16) Pomimo, że w wielu krajach spada liczba narodzin, to od niemal stu lat ogólna liczba ludności świata intensywnie wzrasta. Prognozuje się, że mimo wysiłków, jakie są podejmowane, aby zahamować ten trend, nie powstrzyma to znacząco wzrostu wielkości ludności (W. Repetowicz 2018, s. 21)
Liczba ludności w Polsce
Na podstawie danych zebranych przez Główny Urząd Statystyczny zaobserwowano, że od 2013 roku w Polsce mamy do czynienia z ubytkiem naturalnym ludności. Jednak największy ujemny wskaźnik przyrostu naturalnego (ubytek) w rozwoju powojennym Polski został odnotowany w latach 2012-2013. Główną przyczyną była spadająca liczba urodzeń przy równoczesnym stałym wzroście liczby zgonów, które wynikało przede wszystkim ze wzrostu liczby osób w wieku starszym. Liczba urodzeń żywych w tym okresie była jedną z najniższych i wynosiła 369,6 tys., natomiast liczba odnotowanych zgonów wyniosła 387,3 tys. Ponadto, współczynnik ubytku naturalnego w 2017 roku był już niewielki, bliski zeru. Należy zaznaczyć, że na wsiach współczynniki przyrostu naturalnego są stosunkowo wyższe niż w polskich miastach (J. Hrynkiewicz 2017, s. 8)
| Przyrost naturalny — artykuły polecane |
| Niż demograficzny — Stopa bezrobocia — Strategia Lizbońska — Ubóstwo — Konwergencja — Wskaźnik rozwoju społecznego — Rewolucja agrarna — Ocieplenie klimatu — Stopa zatrudnienia |
Bibliografia
- Eberhardt P. (2014), Fazy rozwoju demograficznego Polski, Roczniki nauk społecznych, Nr 2
- Głodowska A. (2011), Wpływ rozwoju gospodarczego na sytuację demograficzną w krajach Unii Europejskiej, Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy. Modernizacja dla spójności społeczno-ekonomicznej, zeszyt 18
- Kubiak M. (2010), Współczesne problemy demograficzne w aspekcie społeczno-gospodarczym, Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy, zeszyt 16
- Potrykowska A. (red.) (2017), Sytuacja demograficzna Polski. Raport 2016-2017, Rządowa Rada Ludnościowa, Warszawa
- Repetowicz W. (2018), Niezrównoważony przyrost naturalny w Europie, Afryce i na bliskim wschodzie, Roczniki kulturoznawcze, Nr 2
- Szukalski P. (2014), Depopulacja dużych miast w Polsce, Demografia i Gerontologia Społeczna - Biuletyn Informacyjny, Nr 7
- Śleszyński P. (2012), Społeczno-demograficzne uwarunkowania Mazowsza, Mazowiecki Kongres Demograficzny, Warszawa
- Tuz E. (2012), Oblicza geografii. Podręcznik dla szkół ponadgimnazjalnych, Nowa Era, Warszawa
- Żołędowski C. (2012), Starzenie się ludności - Polska na tle Unii Europejskiej, Problemy Polityki Społeczne, Warszawa
Autor: Katarzyna Urbańska
