Kontrola społeczna

Kontrola społeczna
Polecane artykuły
Paternalizm Norma społeczna Inżynieria społeczna Etyka zawodowa Dysfunkcja Socjotechniki kierownicze Demoralizacja Patologia Dyscyplina

Kontrola społeczna – to "system nakazów, zakazów, sankcji i innych środków oraz metod, które służą grupie lub społeczeństwu do utrzymania konformizmu ich członków wobec wartości, norm i wzorów zachowania przyjętych w danej zbiorowości" (Olechnicki K, 1997, s. 100-101).
Funkcją kontroli społecznej jest przeciwdziałanie nieodpowiednim zachowaniom i wymuszenie zachowań konformistycznych. Dzięki temu możliwe jest wymuszenie realizacji czynności, które są istotne dla przebiegu życia społecznego, m.in. wywiązywanie się z ról społecznych. (Pacholski M, 2010, s. 101-102).
Pojęcie kontroli społecznej zostało wprowadzone do słownika socjologicznego w 1890 roku przez Edwarda A. Rossa.

Formy kontroli społecznej

Wyrózniamy kilka form kontroli społecznych (Olechnicki K. 1997, s. 100-101), (Szacka B. 2008, s. 165):

• Formalna (zamierzona): kontrola ta stosowane jest przede wszystkim w postaci oficjalnych snakcji społecznych. To wszystko, co jest spisane w poszczególnych regulaminach stowarzyszeń i organizacji, a także w państwowych kodeksach prawnych, np. mandat, areszt, a nawet kara śmierci,

• Nieformalna (zamierzona i niezamierzona): stosowana w postaci nieoficjalnych sakcji społecznych, sankcje stosowane spontanicznie i na zasadzie zwyczaju np. pogarda, lekceważenie, wyśmiewanie, drwiny a nawet wykluczenie,
• Wewnętrzna: uznawanie przez jednostkę norm, wartości i wzorów zachowania, tak że odczuwa ona wewnętrzny nakaz postępowania zgodnie z nim i przy tym nie ma poczucia zewnętrznego przymusu, np. wyrzuty sumienia,
• Zewnętrzna (najmniej skuteczna): stosowana jako przymus przez grupy społeczne, które stosują sankcje społeczna lub manipulacje. Społeczeństwo odczuwaja swoje posłuszeństwo jako wymuszone i niechciane.

Mechanizmy kontroli społecznej

W funkcjonowaniu kontroli społecznej wyróżniamy dwa mechanizmy kontroli (Januszek J. 2012, s. 60):

• Mechanizm psychospołeczny: to samokontrola społeczna, wskazuje on na posłuszeństwo przyjętych norm, np. moralność, nasz honor,
• Mechanizm materialno-społeczny: to wszelkie działania zewnętrzne środowiska, otoczenia i instytucji, które zmuszają do przymusu.

Problemem stanowi klasyfikacja zwyczaju i obyczaju do mechanizmów kontroli społecznej. Pozostają one na pograniczu mechanizmów. Zwyczaj są to powtarzające się zachowania ludzi, a obyczaj jest sposobem postępowania, którego niewykonanie powoduje negatywne ocenienie naszej osoby, np. nieustąpienie miejsca kobiecie w ciąży. Obyczaj wskazuje, aby szanować tradycje i symbole grup. Niestosowanie się do obyczajów może zagrażać spójności grupy i może spotykać się z negatywnymi sankcjami (Januszek J. 2012, s. 60). Obyczaje bardziej kwalifikują się do mechanizmu materialno - społecznego, a zwyczaje do mechanizmu psychospołecznego.

Oprócz zwyczaju i obyczaju wyróżniamy również inne systemy kontroli społecznej, dzięki którym zachowania jednostek i grup społecznych są zgodne z przyjętymi wzorcami, zatem wyróżniamy także (Januszek J. 2012, s. 61):

• System prawny - sankcje opierają się na przymusie fizycznym;
  
• System moralny - system opierający się na sumieniu ludzkim i opini innych;
  
• System religijny - system oparty na sankcjach ponadnaturalnych.
  

Środki wspomagające realizację kontroli społecznej

Wobec jednostek, które nie wywiązują się z realizacji ustalonych zadań i zachowań oraz naruszają oni postanowione normy zachowań, stosuje się różnego rodzaju sankcje(to pozytywne i negatywne reakcje otoczenia na zachowanie się jednostek w sytuacjach społecznie doniosłych), które są realizowane, aby wymusić realizację ustanowionych zachowań.
Mogą to być (od najłagodniejszych do najbardziej surowych) (Pacholski M. 2010, s. 101-102):

• Rozmowy
• Sugestie
• Nakazy
• Perswazja
• Przymus
• Wykluczenie

Zastosowanie tego typu środków kontroli ma na celu wywołanie zmiany zachowań jednostki lub grupy. Również stosowanie tych środków ma rolę zapobiegawczą, ponieważ stosowanie tych środków jest zauważane przez innych i pozwala im na zobaczenie co ich może spotkać, gdy nie wywiążą się z obowiązków.

Wobec jednostek, które wywiązują się z realizacji ustalonych zadań i zachowań stosuje się różnego rodzaju pochwały i wyróżnienia. Środki te stosuje się, gdy ich przejawem jest wysoki prestiż społeczny czy szacunek do otoczenia (Pacholski M. 2010, s. 101-102).

Bibliografia

• Burdziej S. 2014. Efektywność nieformalnej kontroli społecznej, próba pomiaru na przykładzie badań praktyki sądowej "Profilaktyka społeczna i resocjalizacja", Tom 23, ISSN 2300-3952, s. 117
• Gardawski J. 2006. Socjologia gospodarki, Diffin, Warszawa
• Januszek H., Sikora J. 2012. Podstawy socjologii, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań, s. 60-61
• Kotylak S. 2009. Kontrola społeczna administracji w kontekście rozwoju społeczeństwa informacyjnego "Ekonomiczne Problemy Usług", nr 35, cz. 2, s. 121-135
• Olechnicki K., Załęcki P. 1997. Słownik socjologiczny, Graffiti BC, Toruń, s. 100-101
• Pacholski M, Słaboń A. 2010. Słownik pojęć socjologicznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków, s. 101-102
• Rydzewski P. 1989. teoria kontroli społecznej jako jedna z teorii dewiacji "Ruch prawniczy, ekonomiczny i socjologiczny", Rok LI, zeszyt 4
• Siemaszko A. 1993. Granice tolerancji: o teoriach zachowań dewiacyjnych, PWN, Warszawa, s. 203-206
• Szacka B. 2008. Wprowadzenie do socjologii, Oficyna Naukowa, Warszawa

Autor: Magdalena Chaberka