Fundusze celowe
Fundusze celowe są to fundusze tworzone w celu realizacji wyodrębnionych zadań, które należą do obowiązków państwa. Środki w funduszach pochodzą z budżetu państwa i są przeznaczone wyłącznie na wyznaczony cel, który jest zapisany w ustawach tworzących konkretny fundusz.
Nowelizacja w 2009 roku ustawy o finansach publicznych zlikwidowała samorządowe fundusze celowe oraz osobowość prawną dla funduszy celowych. Powodem tych zmian była mnogość funduszy i potrzeba poprawy kontroli nad finansami publicznymi. Państwowe fundusze celowe nie posiadają organizacji prawnej. Zarządza nimi wskazany w ustawie minister lub inny organ administracji publicznej. Środki pieniężne są przechowywane na specjalnie wyodrębnionym dla funduszu rachunku bankowym. Plany finansowe każdego funduszu muszą być umieszczane w ustawie budżetowej.
Obsługą operacyjną państwowych funduszy celowych zajmuje się Bank Gospodarstwa Krajowego (Brzozowska K., 2010, s. 21).
TL;DR
Fundusze celowe to fundusze tworzone w celu realizacji konkretnych zadań państwa. Po zmianach w 2009 roku, fundusze samorządowe zostały zlikwidowane. Państwowe fundusze celowe nie posiadają organizacji prawnej i są zarządzane przez ministra lub inny organ administracji publicznej. Funkcje funduszy celowych to m.in. alokacja, redystrybucja, mobilizacja środków publicznych i racjonalizacja wydatków. Istnieje wiele funduszy celowych, np. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych czy Fundusz Modernizacji Sił Zbrojnych. Porównanie funduszu celowego z instytucją budżetu pokazuje różnice w finansowaniu, ciągłości finansowania, bezpieczeństwie i elastyczności.
Funkcje funduszy celowych
- Funkcja alokacyjna - rozmieszczanie środków pieniężnych mechanizmami administracyjnymi
- Funkcja redystrybucyjna - wprowadzają zmiany w proporcjach podziału dochodu narodowego w wyniku wykorzystania środków osób fizycznych lub podmiotów gospodarczych na rzecz funduszy
- Funkcja mobilizacyjna - wykorzystuje instrumenty finansowe w celu zwiększenia środków publicznych
- Funkcja racjonalizacji wydatków publicznych - zabezpieczają finansowanie wyznaczonych zadań publicznych w przypadku zmian w hierarchii celów rządzących (Piotrowska-Marczak K., 2000).
Istniejące fundusze celowe
Wśród istniejących funduszy celowych można wymienić:
- Fundusz Ubezpieczeń Społecznych,
- Fundusz Rozwoju Kultury Fizycznej,
- Fundusz Modernizacji Sił Zbrojnych,
- Fundusz Emerytur Pomostowych,
- Fundusz Kredytu Technologicznego,
- Fundusz Pracy,
- Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych,
- Fundusz Zajęć Sportowo-Rekreacyjnych dla Uczniów,
- Fundusz Wsparcia Policji,
- Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,
- Fundusz Promocji Twórczości,
- Fundusz Rekompensacyjnego,
- Fundusz - Centralna Ewidencja Pojazdów i Kierowców,
- Fundusz Modernizacji Bezpieczeństwa Publicznego,
- Fundusz Reprywatyzacji,
- Fundusz Restrukturyzacji Przedsiębiorców,
- Fundusz Skarbu Państwa,
- Fundusz Nauki i Technologii Polskiej,
- Fundusz Aktywizacji Zawodowej Skazanych oraz Rozwoju Przywięziennych Zakładów Pracy,
- Fundusz Pomocy Postpenitencjarnej,
- Fundusz Emerytalno-Rentowy,
- Fundusz Prewencji i rehabilitacji,
- Fundusz Administracyjny,
- Fundusz Gospodarki Zasobem Geodezyjnym i Kartograficznym,
- Fundusz Promocji Kultury,
- Fundusz Wsparcia Straży Granicznej,
- Fundusz Wsparcia Państwowej Straży Pożarnej,
- Fundusz Promocji Kultury.
Porównanie instytucji budżetu i funduszu celowego
| Cecha | Budżet | Fundusz celowy |
| Przedmiot finansowania | ogólny | ściśle określony |
| Okres finansowania | roczny | nieokreślony |
| Ciągłość finansowania | brak | zapewniona |
| Bezpieczeństwo finansowania zadań | niskie - konkurencyjność zadań | wysokie - brak konkurencyjności zadań |
| Arbitralność w alokacji środków | istotna | nieistotna |
| Możliwość akumulacji środków finansowych po roku finansowym | nie istnieje | istnieje |
| Zasady gospodarki finansowej | sztywne | elastyczne |
| Możliwość mobilizacji dochodów | minimalne | znaczne |
| Możliwości kontroli ze strony władz przedstawicielskich | istotne | ograniczone |
| Racjonalizacja wydatków | ograniczona | znaczna |
| Możliwość realokacji środków finansowych stosownie do zmieniających się warunków społecznych i politycznych | duża | mała |
| Możliwość nieracjonalnego wydatkowania środków w wyniku działania grup nacisku | duża | mała |
| Możliwość rozbicia gospodarki pieniężnymi środkami publicznymi | mała | duża |
Źródło: S. Owsiak, Finanse publiczne, s. 136.
| Fundusze celowe — artykuły polecane |
| Finanse publiczne — Służba zdrowia — Sektor publiczny — Jednostka sektora finansów publicznych — Kasa oszczędnościowa — Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa — Subsydia — System finansów publicznych — Opieka medyczna |
Bibliografia
- Brzozowska K. (2010). Bankowa obsługa państwowych funduszy celowych w Polsce, Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie
- Owsiak S. (2013), Finanse publiczne. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
- Piotrowska-Marczak K. (2000). Analiza celowości działania państwowych funduszy celowych oraz agencji, Biuro Studiów i Ekspertyz Kancelarii Sejmu
- Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych Dz.U. 2009 nr 157 poz. 1240
- Wójtowicz W. (red) (2014), Zarys finansów publicznych i prawa finansowego, Wolters Kluwer, Warszawa
Autor: Piotr Wyżga
 |
Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu. |
