Czas wolny

Czas wolny - to czas, który zostaje do rozdysponowania po wykonaniu czynności obowiązkowych takich jak praca, nauka, czynności fizjologiczne czy inne obowiązkowe czynności pozazawodowe. Czasami można spotkać podział na czas pracy i czas pozostały. Obszar czasowy po odjęciu wyżej wymienionych elementów, nosi miano czasu dla własnej dyspozycji.

Według ujęcia od strony ekonomicznej czas jest postrzegany jako element budżetu czasu, który wolny jest od pracy zarobkowej, systematycznego kształcenia, zaspokajania elementarnych potrzeb fizjologicznych, od obowiązkowych czynności domowych, natomiast spożytkowany jest na życie rodzinne, wypoczynek, szeroko pojęte życie społeczne i pozostałą aktywność przynoszącą doraźne korzyści (B. Kolny, 2016, s. 228)

Ze względu na to, że problematyką czasu wolnego zajmują się badacze z wielu dziedzin nauki takich jak: ekonomia, medycyna, psychologia, socjologia czy pedagogika, każda z definicji będzie różniła się w zależności od przedmiotu zainteresowań badacza. W sposób uproszczony możemy te określenia przydzielić do trzech nurtów: instrumentalnego, behawioralnego i duchowego.

• Nurt instrumentalny - czas wolny, jest czasem gdy nie są wykonywane żadne obowiązkowe czynności i zajęcia; jest to element czasowy wydzielony z dobowego budżetu czasu.
• Nurt behawioralny- interpretacja przebiega tutaj poprzez badanie działań podejmowanych w czasie wolnym, które prowadzą do odpoczynku. Cechami opisującymi te działania mają być: dobrowolność, brak zarobku i przyjemność.
• Nurt duchowy - zwraca uwagę na zaspokajanie potrzeb wyższego rzędu w czasie wolnym; dużą rolę odgrywa tu samorozwój i samodoskonalenie (D. Puciato i in., 2011, s. 84, 85)

TL;DR

Artykuł omawia pojęcie czasu wolnego i różne definicje zależne od dziedziny nauki. Przedstawia genezę terminu "czas wolny" oraz różne terminy używane w innych językach. Omawia również wpływ wieku, zainteresowań i innych czynników na sposób spędzania czasu wolnego. Na koniec artykuł porusza kwestię czasu wolnego pracownika i regulacje prawne dotyczące czasu pracy i urlopów.

Geneza

Analiza leksykalna terminu, również zawiera bogactwo wielu znaczeń w zależności od badanego języka. Najbardziej znane źródła pochodzenia terminu "czas wolny" wywodzą się z języka łacińskiego oraz niemieckiego.

• Język łaciński - otium - tutaj z kolei znaleźć możemy określenia takie jak: wolność, swoboda, bezczynność, wolność od zajęć zawodowych, czas wolny od spraw publicznych, życie prywatne.
• Język niemiecki - tutaj używane są dwa terminy: "Freizeit"- jako określenie dla czasu wolnego od zajęć, a więc o charakterze rekreacyjnym; oraz dawnego "Musse"- który ma znaczenie bardziej kojarzone ze słowami: spokój, pokój.
  

Równie częste są określenia wywodzące się z języka angielskiego, który jako jeden z najpopularniejszych języków świata ma spory udział w tworzeniu terminów powszechnie stosowanych nie tylko w krajach anglojęzycznych. Do określeń tych zaliczamy: leisure, free time, non-working.

Wiek jako czynnik determinujący sposób spędzania czasu wolnego

• Dzieci i młodzież - w tej grupie udział czasu wolnego w budżecie czasu ogółem jest stosunkowo wysoki. Szczególnie wśród dzieci młodszych czas spędzany jest aktywnie; jest to czas rozwijania umiejętności sportowych i artystycznych oraz rozwoju pierwszych pasji. Jednak wraz z wchodzeniem w okres dojrzewania spędzanie czasu wolnego przybiera charakter bardziej bierny (D. Ponczek i in., 2012, s. 266)
• Osoby aktywne zawodowo - w tej grupie ilość wolnego czasu jest najmniejsza, jednocześnie budżet możliwy do wykorzystania jest największy. U osób aktywnych zawodowo jest to również czynnik deficytowy, a więc ma dużą wartość. Znalezienie złotego środku łączącego czas wolny i życie prywatne oraz czas wolny jest bardzo istotne. Badania wykazują, że w przeciwnym razie odczuwanych jest wiele negatywnych skutków takich jak: zmęczenie psychiczne, rozdrażnienie nerwowe, problemy ze snem oraz koncentracją, pogorszenie kontaktów z przyjaciółmi i wiele innych.

Często wybieraną formą wypoczynku jest taki rodzaj aktywności, który jest jak najbardziej różny od codziennie wykonywanej pracy. Przykładowo osoby pracujące za biurkiem, częściej decydują się na aktywny wypoczynek jak np. wyjazd na narty, spływy kajakowe, towarzysko rozgrywane mecze gier zespołowych. Osoby pracujące fizycznie częściej decydują się na odpoczynek o charakterze bardziej biernym: spacery, kino, teatr.

• Emeryci i renciści - w tym momencie ilość czasu do dyspozycji ponownie wzrasta. Często w czasie wolnym starsze osoby pomagają w codziennych obowiązkach dzieciom i wnukom, sporą część czasu zajmuje też uprawianie działek, czytanie książek, słuchanie radia i oglądanie telewizji. Jednak to również stopniowo się zmienia; osoby starsze wykazują obecnie o wiele więcej aktywności fizycznej, edukacyjnej oraz zawodowej (M. Kaczmarczyk, 2008, s. 117)

Inne kategorie mające wpływ na wybór sposobu spędzania wolnego czasu

• Ilość wolnego czasu
• Zainteresowania i hobby
• Miejsce zamieszkania
• Warunki atmosferyczne
• Kondycja psychiczna i fizyczna
• Wielkość budżetu przeznaczana na czas wolny

Czas wolny pracownika

Wszystkie prawa przysługujące pracownikowi, w tym także te dotyczące czasu wolnego reguluje Kodeks Pracy. Ustawa reguluje m.in.:

• Normy i ogólny wymiar czasu pracy
• Okresy odpoczynku
• Systemy i rozkłady czasu pracy
• Urlopy wypoczynkowe i urlopy bezpłatne (Kodeks Pracy, art. 129-150, art. 152-175)

Przed rozpoczęciem pracy warto zapoznać się z przysługującymi prawami, a w razie złamania praw pracowniczych zgłosić problem do oddziału Państwowej Inspekcji Pracy.

Czas wolny — artykuły polecane

Uzależnienia behawioralne — Motywy uprawiania turystyki — Typologia turystów — Obciążenie fizyczne — Kariera — Generacja Y — Turystyka sentymentalna — Rehabilitacja — Społeczeństwo — Kombinatoryka

Bibliografia

• Kaczmarczyk M. (red.) (2007), Aktywizacja osób w starszym wieku jako szansa na pomyślne starzenie, Gerontologia Polska, vol. 15, nr 4
• Kolny B. (2016), Analiza czasu wolnego w budżecie czasu Polaków, Handel Wewnętrzny, nr 2
• Ponczek D. (red.) (2012), Styl życia młodzieży i jego wpływ na zdrowie, Problemy Higieny i Epidemiologii, vol. 93, nr 2
• Puciato D. (red.) (2011), Wybrane aspekty zagospodarowania czasu wolnego u młodzieży z różnych środowisk, Zeszyty Naukowe Małopolskiej Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Tarnowie, vol 18, nr 1
• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141

Autor: Izabela Stypuła

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.