Samoorganizacja

Samoorganizacja - to w zależności od kontekstu i dyscypliny naukowej słowa samoorganizacja i samoporządkowanie mogą być traktowane jako synonimy lub mieć osobne znaczenia Jest to pojęcie powstałe w ramach paradygmatu złożoności, którzy stworzyli fizycy, chemicy i matematycy, w ujęciu tym samoorganizacja odnosiła się do uporządkowania procesów w czasie i (lub) przestrzeni. Samoorganizacja ma miejsce wówczas, gdy "operator sam organizuje wykonanie swoich zadań, modyfikuje sekwencje operacji, [...] współdziała z innymi, wybierając procedury [...]".

TL;DR

Artykuł omawia pojęcie samoorganizacji oraz obszary i formy jej występowania w społeczeństwie. Wyróżnia trzy główne wzorce samoorganizacji społecznej Polaków: członkostwo, akcyjność i samopomoc. Opisuje cechy i więzi charakterystyczne dla każdego z tych wzorców. Artykuł podkreśla różnice między nimi i ich zróżnicowaną kompatybilność z obecnym ładem instytucjonalnym.

Obszary samoorganizacji

Wyróżniamy 3 różne obszary samorealizacji społeczeństwa:

• Samoobrona
• Samopomoc
• Samorząd

Formy samoorganizacji

Formy samoorganizacji, które możemy wyróżnić to:

• Inicjatywy obywatelskie
• Organizacje pozarządowe
• Ruchy społeczne
• Trzeci sektor

Wzory samoorganizacji na przełomie XX i XXI wieku

Ogólnie mówiąc o samoorganizacji można pokusić się o stwierdzenie iż wyróżnia się trzy podstawowe wzorce (tryby) samoorganizacji społecznej Polaków. Jeśli potraktujemy te wzorce w kategoriach Weberowskich typów idealnych, można je określić terminami m.in.:

• członkostwo
• akcyjność
• samopomoc

Mówiąc ogółem jedynie przejawy pierwszego z tych terminów (jeśli założymy formalne członkostwo w zarejestrowanych sądownie fundacjach i stowarzyszeniach) stają się przedmiotem wielu badań sondażowych i porównawczych. Natomiast dwa pozostałe są marginalizowane zarówno w dyskursie naukowym jak i w polityce. Ich istnienie jest często dokumentowane tylko i wyłącznie przez relacje dziennikarskie lub nie znajdują w ogóle odzwierciedlenia w odsłuchu publicznym. Mimo wspólnego podłoża tych trzech typów samoorganizacji Polaków jakim jest negatywne historyczne doświadczenie relacji między państwem a społeczeństwem, każdy z wyżej wymienionych jest jednak zakorzeniony w odmiennej logice społecznej. Niejednakowe podejścia do wytwarzania dobra wspólnego i różne typy więzi społecznej są podstawami tych logik. Kompatybilność każdego z tych wzorów jest bardzo zróżnicowana z wymogami ustanawianymi w ramach dominującego obecnie ładu instytucjonalnego, który przede wszystkim jest wynikiem zmian systemowych rozpoczętych na początku lat 90. XX wieku, integracji Polski z Unią Europejską a do tego rosnącej roli środków masowego przekazu jako źródeł świadomości społecznej, postaw i działań.

Członkostwo

Do tego trybu samoorganizacji musimy zaliczyć działania stowarzyszeń ukierunkowanych na tworzenie organizacji pozarządowych, które po 1989 roku złożyły się na Trzeci Sektor. Najważniejszymi cechami tych działań są m.in.:

• formalne członkostwo;
• status osoby prawnej;
• hierarchiczna (biurokratyczna) struktura zarządu;
• zatrudnianie etatowego i nieetatowego personelu;
• ukierunkowanie na profesjonalne świadczenie usług publicznych i/lub działalność ekspercką;
• internalizacja rynkowych reguł działania;
• zakorzenienie w środowisku miejskim, zwłaszcza wielkomiejskim, i powiązania transnarodowe

Za dominującą cechę logiki społecznej, która leży u podstaw funkcjonowania tego wzorca samoorganizacji powinno się uznawać profesjonalizacje. Jeśli chodzi o dominujący typ więzi preferowany przez wielu będą to więzi o charakterze kontraktualnym

Akcyjność

Ten tryb samoorganizacji charakteryzuje się spontanicznym, jednorazowym o okazjonalnym działaniem społecznym. Podejmowane są jednocześnie przez niezrzeszone formalne jednostki. Skala, zakres i częstotliwość tych działań posiadają bardzo zmienny charakter. Uzależniony jest on przede wszystkim od bodźca, który je wywołuje i wiarygodność instancji koordynującej wszystkie te działania. Wymieniamy dwa główne działania obejmujące:

• świadczenie datków materialnych i finansowych na rzecz "dobrej sprawy"
• oferowanie pracy własnej jako formy wsparcia i pomocy dla poszkodowanych i pokrzywdzonych

Składki na cele organizowane przez parafie; Finał Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy; zbiórki i aukcje organizowane przez stacje radiowe lub telewizyjne na rzecz chorych itd., są przykładami takich działań. Podstawową jak i dominującą cechą logiki leżącej u podstaw funkcjonowania tego wzorca samoorganizacji społeczeństwa można uznać solidarność, a za dominujący typ więzi - więzi wspólnotowe (wspólnotę losu)

Samopomoc

Trzeci z trybów samoorganizacji społeczeństwa polskiego wyróżnionych powyżej jest najbardziej heterogeniczny. Obejmuje on wiele rozmaitych, bardziej i mniej zinstytucjonalizowanych, formy zaangażowania Polaków na rzecz wspólnego dobra, których wzorce i źródła pierwotne można znaleźć w tradycji lokalnej, narodowej i regionalnej. Komitet wiejski, grupa parafialna i samopomoc sąsiedzka to ich najbardziej typowe przejawy form. Dawna lokalna inteligencja podejmuje patronat nad takimi inicjatywami. Wyrastają z lokalnych i silnych więzi wspólnotowych, które maja często mieszany charakter, tj. sąsiedzki, religijny i terytorialny. Normę wzajemności można uznać za to, że jest ona dominującą cechą logiki społecznej, która wpisana jest w funkcjonowanie samopomocowego trybu samoorganizacji polskiego społeczeństwa

Samoorganizacja — artykuły polecane

Społeczeństwo obywatelskie — Kultura narodowa — Społeczność lokalna — Społeczeństwo — Kapitał społeczny — Demokracja — Partykularyzm — Struktura społeczna — Organizacja

Bibliografia

• Brzezińska A. (2011) Samoorganizacja i samopomoc jako warunki i skutki aktywności społecznej społeczności lokalnej "Polityka społeczna"
• Ćwiklicki M, Jabłoński M, Włodarek T. (2010), Samoorganizacja w zarządzaniu projektami metodą Scrum, mfiles.pl, Kraków
• Everaere Ch. (2001) L'autonomie dans le travail: partee et limites, Revue Francaise de Gestion
• Gąsior-Niemiec A. (2010) Wzory samoorganizacji Polaków na przełomie XX i XXI wieku "Polityka i Społeczeństwo", nr 7, s. 67-73
• Gliński P., Lewenstein B., Siciński A. (2000), Samoorganizacja społeczeństwa polskiego: trzeci sektor, IFIS PAN, Warszawa
• Stuart Kauffman (1995) At home in the universe: the search for laws of self-organization and complexity New York: Oxford University Press

Autor: Anna Jagieła; Krzysztof Lewandowski