System finansów publicznych

System finansów publicznych
Polecane artykuły
Rachunkowość podatkowa Finanse publiczne Sektor publiczny Dochody budżetowe Jednostka sektora finansów publicznych Budżet Ustawa ordynacja podatkowa Skarb Państwa Obowiązki informacyjne względem GUS

System finansów publicznych możemy zdefiniować jako: "ogół zasad i instytucji stanowiących podstawę dokonywania publicznych operacji finansowych. Zasady oraz instytucje utworzone i funkcjonujące na podstawie obowiązujących w danym państwie, w określonym czasie norm prawa finansowego stanowią system tego prawa" [M. Bitner i in., 2011, s. 14].

Gromadzenie i rozdysponowanie pieniężnych środków publicznych odbywa się za pomocą określonych podmiotów: najwyższego szczebla władzy ustawodawczej i wykonawczej, a także podmiotów, które na bieżąco realizują dochody i wydatki publiczne.

TL;DR

Artykuł omawia system finansów publicznych, który obejmuje gromadzenie i rozdysponowywanie pieniędzy publicznych. Finanse publiczne regulowane są przez Konstytucję RP oraz inne akty prawne. System ten składa się z wielu podmiotów, takich jak parlament, rządy, izby kontrolne, aparat skarbowy, oraz jednostki finansowane z funduszy publicznych. Istotnym elementem systemu są również budżety państwa i samorządowe, fundusz ubezpieczeń społecznych oraz inne fundusze publiczne. Narzędzia systemu finansów publicznych obejmują podatki, opłaty, cło, dochody z majątku publicznego, składki na ubezpieczenia społeczne, subwencje, dotacje oraz kredyty państwowe. Budżet państwa odgrywa kluczową rolę w systemie finansów publicznych.

Finanse publiczne

Zgodnie z art. 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych, finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowywaniem, w szczególności:

1. gromadzenie dochodów i przychodów publicznych;
2. wydatkowanie środków publicznych;
3. finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa;
4. zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne;
5. zarządzanie środkami publicznymi;
6. zarządzanie długiem publicznym;
7. rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej.

Pierwszorzędnym źródłem prawa decydującym o zakresie regulacyjnym finansów publicznych jest Konstytucja RP. Pozostałymi źródłami mogą być na przykład ustawy (tu szczególnie ważna jest ustawa o finansach publicznych), europejskie prawo finansowe, umowy międzynarodowe, akty wykonawcze do ustaw, akty prawa miejscowego i inne. [M. Dylewski i in., 2014, s. 9]

Tematyką nauki o finansach publicznych są zjawiska oraz procesy ściśle związane z powstawaniem i rozdysponowywaniem pieniężnych środków publicznych, gwarantujących prawidłowe funkcjonowanie sektora publicznego. [S. Owsiak, 2001, s. 19]

Wielopłaszczyznowy zarys nauki o finansach czyni finanse publiczne jedną z najbardziej skomplikowanych i złożonych kategorii rodzajowych. Za ich pomocą państwo jest w stanie prowadzić politykę interwencyjną. [M. Dylewski i in., 2014, s. 9]

Struktura systemu finansów publicznych

Finanse publiczne stanowią wieloaspektowy system w przekroju podmiotowym, organizacyjnym, prawnym, instytucjonalnym, instrumentalnym i in. Poszczególne elementy każdego z przekroju zostały wyszczególnione przez profesora Stanisława Owsiaka oraz wypisane poniżej.

Przekrój podmiotowy:

W przekroju podmiotowym system finansów publicznych tworzą:

• parlament (władze ustawodawcze szczebla centralnego), rady regionalne (władze ustawodawcze szczebla pośredniego) oraz rady gminne (władze ustawodawcze szczebla samorządowego),
• rządy, zarządy itp.,
• Najwyższa Izba Kontroli, Regionalne Izby Obrachunkowe (władze kontrolne działające w imieniu władz stanowiących),
• aparat skarbowy (finansowy), sprawujący nadzór i kontrolę nad dochodami i wydatkami publicznymi, zarządza budżetem, funduszami ubezpieczeniowymi itp.,
• jednostki (podmioty) finansowane z funduszy publicznych (szkoły, szpitale, jednostki policji, jednostki administracji publicznej, jednostki sądownictwa, jednostki wojskowe itd.).

Przekrój prawny:

W przekroju prawnym najważniejszymi elementami systemu finansów publicznych są:

• Konstytucja lub inna ustawa zasadnicza, która zawiera ogólne zasady tworzenia funduszy publicznych,
• prawo budżetowe regulujące zasady budowy ustroju budżetowego,
• coroczne ustawy budżetowe i uchwały budżetowe samorządów,
• ustawy podatkowe,
• ustawy o pozabudżetowych funduszach publicznych,
• ustawy o finansach samorządowych (lokalnych, regionalnych),
• ustawy regulujące działalność ministra finansów (skarbu) oraz działalność aparatu skarbowego (finansowego),
• ustawa karnoskarbowa,
• ustawa o zobowiązaniach podatkowych,
• akty normatywne regulujące działalność ministra finansów (skarbu), rządu (Rady Ministrów), innych ministrów, na szczeblu lokalnym zaś zarządu gminy i jego przedstawicieli.

Przekrój instytucjonalny:

System finansów publicznych tworzą elementy takie jak:

• budżet państwa,
• budżety samorządowe szczebla podstawowego lub wyższego,
• fundusz ubezpieczeń społecznych,
• pozostałe fundusze publiczne,
• fundacje publiczne.

Przekrój instrumentalny:

Narzędzia systemu finansów publicznych:

• podatki centralne,
• podatki lokalne,
• opłaty,
• cła,
• dochody z majątku publicznego (dywidendy, renty itp.),
• składki na ubezpieczenia społeczne,
• subwencje,
• dotacje,
• kredyty państwowe, pożyczki publiczne.

Do innych elementów, które możemy zakwalifikować do elementów technicznych, warunkujących funkcjonowanie systemu finansów publicznych należą m.in.:

• klasyfikacja budżetowa,
• procedura budżetowa,
• metody planowania dochodów i wydatków.

W systemie finansów publicznych najważniejsze miejsce zajmuje budżet państwa. Wynika to z faktu, iż w budżecie państwa gromadzi się największą część środków publicznych, oraz że władze centralne są dominującym podmiotem systemu politycznego, gospodarczego i społecznego kraju. [S. Owsiak, 2001, s. 89-91]

Bibliografia

• Bitner M., Chojna-Duch E., Kornberger-Sokołowska E., Supera-Markowska M., (2011), "Prawo finansowe. Tom 1. Finanse publiczne.”, Oficyna Prawa Polskiego
• Dylewski M., Filipiak B., Gorzałczyńska-Koczkodaj M., Zioło M., (2014), Finanse publiczne. Aspekty teoretyczne i praktyczne., Wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa
• Misiąg W., (1996) "Finanse Publiczne w Polsce”, Presspublica, Warszawa
• Owsiak S., (2001), "Finanse Publiczne”, PWN, Warszawa
• Pawłowska K., (2016), Finanse publiczne w świetle Konstytucji RP., Zeszyty Naukowe Politechniki Częstochowskiej, Zarządzanie Nr 23 t. 2, s. 151–159
• Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych Dz.U. 2009 nr 157 poz. 1240
• Wernik A., (2007), "Finanse publiczne. Cele, struktury, uwarunkowania.”, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa

Autor: Waldemar Ulanowski, Anna Czarnecka

Treść tego artykułu została oparta na aktach prawnych. Zwróć uwagę, że niektóre akty prawne mogły ulec zmianie od czasu publikacji tego tekstu.