Ekosystem
| Ekosystem |
|---|
| Polecane artykuły |
Ekosystem (gr. oíkos - ‘mieszkanie’, ‘gospodarstwo’, ‘środowisko’, sýstēma - ‘zestawienie’, ‘połączenie’) - taki układ ekologiczny, który jest złożony i powtarzalny w tym samym typie środowiska tworzącego biotop, czyli warunki bytowania organizmów i miejsca przepływu energii i obiegu materii; oraz zasiedlonego przez biocenozę, czyli zespół organizmów połączonych relacjami troficznymi i tworzącymi razem sieć troficzną. Wszystkie ekosystemy posiadają właściwe dla siebie składy gatunkowe, związane z danym układem warunków środowiskowych. Biocenoza uznawana jest za najlepiej dostosowaną formę do istnienia w określonych warunkach, a w stosunku do innych biocenoz w danej strefie klimatycznej, najsilniej zasiedlającą dany biotop (ekosystem, Encyklopedia PWN, dostęp 2020-03-14). Dla ekosytemu charakterystyczne jest to, że w jego skład wchodzą wszystkie grupy organizmów, bez których niemożliwe jest wystąpienie zamkniętego obiegu materii i energii, występującego między biocenozą a biotopem. Przyjmuje się, że jego wielkość wynosi pomiędzy kilku m2 (np. źródła) do tysięcy km2 (np. lasy). Miejsce przejścia jednego ekosystemu w drugi nazywane jest ekotonem i charakterystyczna jest dla niego duża różnorodność gatunkowa.
Ekosystem jest pojęciem bardzo szerokim. Często nazywa się nim jakikolwiek układ złożony z elementów żywych lub żywych i nieożywionych, dlatego można nazwać nim zarówno kolonię bakterii, jak i całą biosferę. Od końca XVIII wieku powstało wiele form jednoznacznych z pojęciem ekosystemu. Należą do nich: mikrokosmos, biosystem, pleocen, holocen, fizjocenoza lub biogeocenoza (J. Weiner 1999, s. 199-205).
Klasyfikacja ekosystemów
Najbardziej podstawowy podział ekosystemów dzieli je na:
- ekosystemy wodne, które można podzielić na ekosystemy wód stojących (np. jeziora, stawy) lub ekosystemy wód płynących (np. rzeki, potoki).
- ekosystemy lądowe, do których zalicza się lasy, torfowiska i łąki.
Ze względu na rolę człowieka w powstawaniu ekosystemów stosuje się podział na (B. Sągin, A. Boczarowski, M. Sąktas, 2012):
- ekosystemy naturalne (powstałe bez udziału człowieka, np. jeziora, łąki, rzeki),
- ekosystemy sztuczne (powstałe z pomocą człowieka, np. stawy rybne, pola, sady).
Aby dany układ był uznany za ekosystem, musi zachodzić w nim pełny obieg materii, dlatego rzeka nie zawsze jest traktowana jako ekosystem (2003, s. 325). Oprócz tego:
- fauna musi zawierać gatunki charakterystyczne dla danego biotopu,
- musi być układem trwałym i ustabilizowanym,
- musi zawierać 3 elementy: autotrofy, konsumenci i destruenci (reducenci).
Funkcje ekosystemu
Ekosystem jest bazą dla życia i działalności człowieka. Pośród funkcji ekosystemu wyróżnia się:
- funkcje regulacyjne, dzięki którym możliwe jest kontrolowanie klimatu, zjawisk hydrologicznych, opadów, odpadów oraz chorób,
- funkcje zaopatrzeniowe, które umożliwiają zaopatrzenie żywność, wodę, drewno i inne surowce,
- funkcje kulturowe, czyli piękno, rekreację i inspirację,
- funkcje wspomagające, do których zalicza się np. fotosyntezę, tworzenie gleb i obieg składników pokarmowych.
Struktura troficzna ekosystemów
Aby było możliwe krążenie materii, konieczne jest istnienie takiej samej dla każdego ekosystemu struktury troficznej. Odnosi się do powiązań pokarmowych i wyróżnia się w niej:
- producentów (autotrofów), czyli organizmy które są w stanie produkować materię organiczną w procesie fotosyntezy ze związków nieorganicznych,
- konsumentów, czyli organizmy które są w stanie produkować materii organicznej ze związków nieorganicznych ale które potrafią pobierać gotową materię organiczną,
- reducentów (destruentów), czyli organizmy odżywiające się materią organiczną i rozkładające ją na materię nieorganiczną.
Wiedza o strukturze ekosystemów w praktyce
Informacje dotyczące ekosystemów i procesów w nich zachodzących mogą znaleźć zastosowanie w (Wejner J. 1999, s. 542–551):
- ochronie przyrody oraz ochronie środowiska człowieka,
- gospodarce zasobami naturalnymi.
Uważa się, że aby możliwa była ochrona ekosystemów i całej biosfery, konieczne są (G. Dobrzański 1993, s. 24-37):
- ochrona różnorodności biologicznej,
- planowanie przestrzenne w skali globalnej,
- ustalanie granic ingerencji człowieka w przyrodę,
- podejmowanie takich kroków, aby działalność człowieka miała jak najmniejszy wpływ na elementy abiotyczne środowiska.
Bibliografia
- Bukała B. (2011), Biologia. Ekologia z biogeografią i ochroną środowiska, Omega, Kraków
- Dobrzański G. (1993), Przyrodnicze podstawy ochrony biosfery i ekosystemów, "Interdyscyplinarne podstawy ochrony środowiska. Kompendium do nauczania i studiowania", Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków, s. 24–37
- Ecosystem Goods and Services (2009), "European Commission"
- Ekonomia ekosystemów i bioróżnorodności. Raport wstępny (2008), "Wspólnoty Europejskie"
- Ekosystem (dostęp: 2020-03-14), w: "Encyklopedia PWN"
- Małachowski K. (red.) (2019), Gospodarka a środowisko i ekologia, CeDeWu, Warszawa
- Tablice biologiczne (2003), Wydawnictwo Adamantan, Warszawa, s. 325
- Sągin B., Boczarowski A., Sąktas M. (2012), Puls życia. Podręcznik do biologii dla gimnazjum, Wydawnictwo Nowa Era, Warszawa
- Weiner J. (1999), Życie i ewolucja biosfery, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 199–205, 542-551
- Wesołowska K. (2013), Istota Ekosystemu w naszym życiu, Gmina Wilczyn
- Włodarczyk J. (2012), Ekologia i ochrona środowiska, Arti, Ożarów Mazowiecki
Autor: Anna Stach
