Dekonstrukcja
| Dekonstrukcja |
|---|
| Polecane artykuły |
Dekonstrukcja to niszczenie dotychczasowego systemu, poza który nie udało się wyjść (K. Kłosiński 1998, s. 120). To krytyczna analiza źródeł socjologicznych i fizjologicznych zaplecz oraz kontekstów np. tekstów, mitów, itd. (B. Przybylska-Czajkowska 2015, s. 47). Termin ten powstał w 1960 roku i jest związany z filozofią Francuza Jacques’a Derridy (1930-2004).
Jacques Derrida
Jest on twórcą i promotorem dekonstrukcji w dziedzinie filozofii i badań literackich, napisał ponad 50 książek. Był dyrektorem badań w École des Hautes Étudies w Paryżu, wykładał na wszystkich kontynentach, w tym przez wiele lat na uniwersytetach amerykańskich, mianowicie w Yale i Irvine.
Do najważniejszych jego prac można zaliczyć:
- L’Écriture et la Differénce (1967),
- Marges de la philosophie (1972),
- Glas (1974),
- Pismo i telekomunikacja (przekład J. Skoczylas, "Teksty” 3, 1975),
- La Vérité en peinture (1978),
- La Carte postale (1980),
- Psiche (1987),
- Chora (1987),
- Du droit á la philosophie (1990),
- Spectres de Marx (1993),
- Politiques de ĺ amitée (1994),
- Foi et savoir (1996),
- O gramatologii (Warszawa 1999).
Na konferencji dotyczącej języka badań literackich odbytej w 1966 r. na Uniwersytecie Johna Hopkinsa wygłosił on referat pt.: "Struktura, znak i gra w dyskursie nauk humanistycznych”. Jego odczyt spotkał się z ogromnym zainteresowaniem. Powstało po nim wiele tekstów i książek oraz masa prac badawczo – dydaktycznych, przeważnie autorstwa uczonych z uniwersytetu z Yale, w tym przede wszystkim Paula de Mana, Jamesa Hillisa Millera oraz Geoffreya Hartmana. Ponieważ sam Derrida przez pewien czas wykładał w Yale w Europie dekonstrukcjonizm został uznany za wytwór amerykański, aczkolwiek ani on, ani de Man nie są Amerykanami (A. Burzyńska, M.P. Markowski 2009, s. 375-393).
Dekonstrukcja i jej źródła w kierunkach naukowych
Dekonstrukcja postrzegana jest jako odnoga szerokiego kulturowego fenomenu zwanego postmodernizmem (Ch. Norris 2015, s. 25-54). Termin ten nie ma ścisłej, jednoznacznej definicji, ponieważ unikał jej sam Derrida. Nie jest kierunkiem filozoficznym, ani nową szkołą myślenia, a jedynie sposobem odbioru tekstu. Jest obecna zarówno w filozofii, antropologii, socjologii oraz literaturoznawstwie. Źródeł dekonstrukcji można szukać w krytyce Heideggera (i jego pojęcia destruktion), oraz w idei Innego Lévinasa oraz u Friedricha Nietzschego i Sigmunda Freuda. Dekonsturkcję łączy z dekonstrukcjonizmem niewiara w powstrzymanie nieskończonego ruchu znaczeń, zarówno w tekście czytanym, jak w świecie, oraz zwątpienie w istnienie "monadycznych totalności” (A. Burzyńska, M.P. Markowski 2009, s. 265-301).
W teorii literatury dekonstrukcja jest szkołą krytycznej, rygorystycznej lektury opartej na ujawnianiu retorycznych mechanizmów języka unieważniających spójne znaczenie danego tekstu. Akt czytania tekstu metodą dekonstrukcji pozwala przemawiać temu, co inne. Lektura musi poddać się wyjątkowości literatury, uznać ją, mieć ją na uwadze, zdać z niej sprawę. Czytelnik staje się w pewnym sensie twórcą odpowiedzialnym wobec tekstu. Według Derridy dekonstrukcja wszystko sprowadza do tekstu -"nie istnieje nic poza tekstem” (H. Markiewicz 1996, tom 1-4). Dekonstrukcja według Derridy była niczym innym jak rozbiórką teorii w praktyce, polegającą na nieudowodnieniu tekstom pisanym brak sensu, ani interpretatorom braku sensu ich przemyśleń. Dążył do metateoretycznego rozumienia lektur: by wykraczać poza obszar konkretnego tekstu w lekturze, zmierzając do sfery wiedzy teoretycznej (A. Burzyńska 2002, s. 12)
Przedstawiciele
Obok Jacques’a Derridy nurtem dekonstrukcji zainteresowali się m.in.:
- J. Hillis Miller
- B. Johnson
- P. de Man
- H. Bloom
- G. Hartman
- G. Spivak
- S. Felman
Bibliografia
- Burzyńska A., Markowski M.P. (2009). Teorie literatury XX wieku. Podręcznik, ZNAK, Kraków
- Burzyńska A. (2002, Poststrukturalizm, de konstrukcja, feminizm, gender, dyskursy mniejszości i co dalej?, "Przestrzenie Teorii" nr 1
- Kłosiński K. (1998). Roztrząsania i rozbiory, "Teksty drugie" nr 2
- Markiewicz H. (1996). Współczesna teoria badań literackich za granicą. Antologia, oprac. Henryk Markiewicz. tom 1-3, Kraków 1976, tom 4 cz. 1-2, Kraków 1992
- Norris Ch. (2005), Dekonstrukcja, postmodernizm i filozofia nauki, przeł. T. Sieczkowski, "Nowa krytyka” Czasopismo filozoficzne, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 17/2005
- Przybylska-Czajkowska B. (2015). Mitologia nierówności. Próba dekonstrukcji, "Nierówności Społeczne a Wzrost Gospodarczy", nr 42
Autor: Maciej Bernard, Natalia Mardyła
